Chrzest jako źródło apostolstwa świeckich. świeckich. Baptism as

CHRZEST PODSTAW¥ KONSEKRACJI WTÓRNEJ
81
TEOLOGIA I MORALNOή
Volumen 10(2015), numer 1(17)
doi: 10.14746/tim.2015.17.1.5
ADAM SIKORA1
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydzia³ Teologiczny
Chrzest jako Ÿród³o apostolstwa œwieckich
Baptism as the source of lay apostolate
Sakrament chrztu jako pierwszy z sakramentów inicjacji chrzeœcijañskiej
mo¿e byæ pojmowany na wiele sposobów i w wielu aspektach. Jednym z nich
jest apostolstwo œwieckich. Chc¹c wydobyæ treœæ i wartoœæ tego pojêcia oraz jego
zwi¹zek z chrztem, nale¿y zaprezentowaæ sam chrzest jako w³¹czenie w Koœció³
– wspólnotê z natury apostolsk¹, chrzest jako akt uzdalniaj¹cy œwieckich do dzia³añ apostolskich i wreszcie jako obszar i naturê dzia³añ o charakterze apostolskim, do których uzdolnieni i wezwani s¹ ludzie œwieccy – na mocy i bazie
chrztu. Jest to zagadnienie obecne w doktrynie i ¿yciu Koœcio³a wspó³czesnego,
co znajduje wyraz w dokumentach soborowych i posoborowych.
1. W£¥CZENIE W KOŒCIÓ£ JAKO WSPÓLNOTÊ APOSTOLSK¥
Jednym z owoców chrztu jest w³¹czenie w zbawcz¹ wspólnotê Koœcio³a, która jest Mistycznym Cia³em Chrystusa (por. Rz 12,5). Stoi to w œcis³ej korelacji
z innymi skutkami chrztu, jakimi s¹ uzyskanie godnoœci dziecka Bo¿ego i stanie
Adam Sikora – ur. w 1957 r. w Kêpnie. Kap³an archidiecezji poznañskiej. W latach 1976-1982 odby³ studia teologiczne na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu i w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu, a nastêpnie w latach 1986-1989 studia specjalistyczne
z teologii moralnej na Akademii œw. Alfonsa w Rzymie. W latach 1989-1997 wyk³adowca etyki
i teologii moralnej na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu i prefekt w Arcybiskupim
Seminarium Duchownym w Poznaniu. Od 1997 r. adiunkt w Zak³adzie Teologii Moralnej i Duchowoœci na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest cz³onkiem i wiceprzewodnicz¹cym Komisji Bioetycznej przy Wielkopolskiej Izbie Lekarskiej.
1
82
ADAM SIKORA
siê œwi¹tyni¹ Ducha Œwiêtego. Te skutki zwi¹zane s¹ z samym chrztem i dlatego
dotycz¹ ka¿dego ochrzczonego – niezale¿nie od kolejnych etapów czy stopni
¿ycia sakramentalnego.
Celem ca³ej egzystencji œwieckiego katolika jest dochodzenie do poznania radykalnej
nowoœci chrzeœcijañskiej p³yn¹cej z Chrztu, sakramentu wiary po to, a¿eby móc wype³niaæ swoje ¿yciowe obowi¹zki zgodnie z otrzymanym od Boga powo³aniem. Nale¿y
wiêc konkretnie i z bliska popatrzeæ na trzy podstawowe aspekty owej chrzeœcijañskiej
nowoœci, aby okreœliæ „sylwetkê” œwieckiego. Chrzest odradza nas do ¿ycia dzieci
Bo¿ych, jednoczy nas z Jezusem Chrystusem i Jego Cia³em, którym jest Koœció³, namaszcza w Duchu Œwiêtym czyni¹c ka¿dego z nas duchow¹ œwi¹tyni¹2.
Taki sposób widzenia chrztu i jego skutków ma bogate, biblijne uzasadnienie. Jezus mówi do Nikodema: „Zaprawdê, zaprawdê powiadam ci, jeœli siê ktoœ
nie narodzi z wody i z Ducha, nie mo¿e wejœæ do królestwa Bo¿ego” (J 3,5). Ten
osobowy skutek chrztu, jakim jest nowe narodzenie, ma jednoczeœnie wymiar
eklezjalny. Chrzest, nadaj¹c cz³owiekowi status dziecka Bo¿ego, czyni go integralnym cz³onkiem wspólnoty. „Wszyscyœmy, bowiem w jednym Duchu zostali
ochrzczeni, aby stanowiæ jedno Cia³o” (1 Kor 12,13) i dlatego do wszystkich
ochrzczonych adresowane s¹ s³owa aposto³a: „Wy, przeto jesteœcie Cia³em Chrystusa i poszczególnymi cz³onkami” (1 Kor 12,27).
Katechizm Koœcio³a katolickiego, wskazuj¹c na naturê i skutki chrztu, zapowiada jednoczeœnie uzdolnienie i wezwanie, jakim obdarowany zostaje ka¿dy
ochrzczony:
Chrzest œwiêty jest fundamentem ca³ego ¿ycia chrzeœcijañskiego, bram¹ ¿ycia w Duchu (vitae spiritualis ianua) i bram¹ otwieraj¹c¹ dostêp do innych sakramentów. Przez
chrzest zostajemy wyzwoleni od grzechu i odrodzeni jako synowie Bo¿y, stajemy siê
cz³onkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Koœció³ i stajemy siê uczestnikami jego pos³ania. Chrzest jest sakramentem odrodzenia przez wodê i w s³owie3.
Natura i godnoœæ chrzeœcijanina, bêd¹ce owocem chrztu, s¹ jednoczeœnie
podstaw¹ i Ÿród³em chrzeœcijañskiego powo³ania, a ostatecznie ca³ego ¿ycia
chrzeœcijanina.
W sposób absolutnie konieczny ³¹cz¹ siê tutaj dwa wymiary – chrystologiczny i eklezjologiczny – chrztu, jego natury i skutków. W cytowanej ju¿ adhortacji
Christifideles laici Jan Pawe³ II, nawi¹zuj¹c do myœli œw. Paw³a, mówi o usynowieniu w Synu, które dokonuje siê przez chrzest4. To usynowienie oznacza w³¹czenie w mistyczne Cia³o – Koœció³, bo jak uczy œw. Pawe³: „wszyscy razem
tworzymy jedno cia³o w Chrystusie” (Rz 12,5).
2
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, w: Adhortacje apostolskie Ojca Œwiêtego Jana Paw³a II, t. 1, Kraków 1996, 10.
3
Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 2002, 1213
4
Por. Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 11.
CHRZEST JAKO RÓD£O APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
83
Ten wielki dar jest jednoczeœnie powo³aniem, bo – jak mówi Sobór Watykañski II w Konstytucji dogmatycznej o Koœciele Lumen gentium – ochrzczeni
„dziêki otrzymanemu znamieniu przeznaczeni s¹ do uczestnictwa w kulcie religii chrzeœcijañskiej i odrodzeni jako synowie Bo¿y, zobowi¹zani s¹ wyznawaæ
przed ludŸmi wiarê, któr¹ otrzymali od Boga za poœrednictwem Koœcio³a”5.
Eklezjalny i apostolski wymiar chrztu widoczny jest od samego pocz¹tku
istnienia Koœcio³a. To w dzieñ piêædziesi¹tnicy œw. Piotr mówi do zebranych s³uchaczy, którzy czuli Bo¿y dar i powo³anie: „Nawróæcie siê i niech ka¿dy z was
ochrzci siê w imiê Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechów waszych, a weŸmiecie w darze Ducha Œwiêtego” (Dz 2,38). Uwierzyæ, nawróciæ siê, przyj¹æ
chrzest, doœwiadczyæ mi³osierdzia, otrzymaæ dar Ducha Œwiêtego – to sk³adowe
ludzkiego doœwiadczenia w spotkaniu z rodz¹cym siê Koœcio³em. Te same sk³adowe trzeba widzieæ w doœwiadczeniu ka¿dego ochrzczonego – niezale¿nie od
wszelkich czasoprzestrzennych uwarunkowañ.
Kiedy patrzy siê na chrzest jako na Ÿród³o apostolskiego wymiaru chrzeœcijañskiego ¿ycia, podkreœliæ nale¿y przede wszystkim cnotê wiary – w sposób
oczywisty z chrztem zwi¹zan¹. Aposto³owie udzielaj¹ chrztu ka¿demu, kto wierzy w Jezusa. Wyznanie wiary Koœcio³a staje siê warunkiem udzielenia chrztu –
niezale¿nie od wczeœniejszego stanu ducha. Udzielaj¹ go ¯ydom boj¹cym siê
Boga i poganom. „Uwierz w Pana Jezusa, a zbawisz siebie i swój dom” mówi
œw. Pawe³ stra¿nikowi w Filippi, a ten „Natychmiast przyj¹³ chrzest wraz z ca³ym swym domem” (Dz 16,31-33).
Dlatego Katechizm Koœcio³a katolickiego uczy: „Chrzest jest sakramentem
wiary. Wiara jednak potrzebuje wspólnoty wierz¹cych. Ka¿dy wierny mo¿e wierzyæ jedynie w wierze Koœcio³a. Wiara wymagana do chrztu nie jest wiar¹ doskona³¹ i dojrza³¹, ale zacz¹tkiem, który ma siê rozwijaæ”6. Koœció³ jest wspólnot¹ wiary, to znaczy, ¿e w nim cz³owiek obdarowany jest przez Boga tym darem,
który dalej – w Koœciele – rozwija siê i pog³êbia. To pokazuje chrzest jako pocz¹tek apostolskiego oddzia³ywania wspólnoty Koœcio³a na poszczególnego jej
cz³onka, czyli apostolstwo wewn¹trz Koœcio³a, wobec tych, którzy na mocy
chrztu do niego nale¿¹. Charakterystyczne jest to, ¿e podmiotem tego apostolstwa jest ca³y Koœció³ – w ca³ej swej z³o¿onoœci sakramentalnej i hierarchicznej.
Mo¿na wiêc powiedzieæ, ¿e adresatem apostolskiego oddzia³ywania s¹ poszczególni cz³onkowie Koœcio³a. Chrzest jako sakrament wiary sprawia, ¿e ten,
kto go przyjmuje, wyznaje, ¿e ma wiarê, a równoczeœnie sakrament ten uczy go,
jak ta wiara powinna wygl¹daæ, jaki ma mieæ kszta³t7. Uczy siê tego w³aœnie we
wspólnocie Koœcio³a.
Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: ten¿e, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, 11.
6
Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 2002, 1253.
7
Por. W. Œwierzawski, IdŸcie i nauczajcie udzielaj¹c chrztu. Sakrament chrztu, Wroc³aw 1984,
s. 147.
5
84
ADAM SIKORA
Apostolskie oddzia³ywanie wspólnoty Koœcio³a wobec ochrzczonego ma
charakter permanentny. „U wszystkich ochrzczonych, dzieci i doros³ych, po
chrzcie wiara powinna wzrastaæ. Dlatego co roku podczas Wigilii Paschalnej
Koœció³ celebruje odnowienie przyrzeczeñ chrztu. Przygotowanie do chrztu stawia cz³owieka jedynie na progu nowego ¿ycia. Chrzest jest Ÿród³em nowego
¿ycia w Chrystusie; z niego wyp³ywa ca³e ¿ycie chrzeœcijañskie”8. Pod pojêciem
„ca³e ¿ycie chrzeœcijañskie” nale¿y rozumieæ zarówno ¿ycie w poszczególnych
jego obszarach, jak i ¿ycie w jego wymiarze historycznym – koleje ¿ycia ka¿dego ochrzczonego, jego ¿yciow¹ pielgrzymkê ku zbawczej pe³ni.
Chrzest w³¹cza w Koœció³ jako Lud Bo¿y.
Ze Ÿróde³ chrzcielnych rodzi siê jedyny Lud Bo¿y Nowego Przymierza, który przekracza wszystkie naturalne lub ludzkie granice narodów, kultur, ras i p³ci: „Wszyscyœmy bowiem w jednym Duchu zostali ochrzczeni, aby stanowiæ jedno Cia³o” (1 Kor
12,13). Ochrzczeni stali siê „¿ywymi kamieniami”, „budowani jako duchowa œwi¹tynia, by stanowiæ œwiête kap³añstwo” (1 P 2,5)9.
W ten sposób staje przed nami temat to¿samoœci ochrzczonego wynikaj¹cej
z sakramentalnej wspólnoty z Chrystusem nawi¹zywanej i realizowanej w Koœciele. Przynale¿noœæ do Koœcio³a oznacza tak¿e przyjêcie na siebie jego misji,
która z istoty jest misj¹ ewangelizacyjn¹. Jest to siêgniêcie do czegoœ, co mo¿na
nazwaæ ukazaniem „ontologicznych podstaw ewangelizacji”10. Zwraca na to uwagê
Pawe³ VI, podkreœlaj¹c istotny zwi¹zek miêdzy „Chrystusem, Koœcio³em i ewangelizacj¹”11. Dla poszczególnego cz³owieka zwi¹zek ten zaczyna istnieæ i realizuje
siê na mocy chrztu.
2. UDZIA£ W GODNOŒCI I MISJI CHRYSTUSA
Je¿eli apostolstwo œwieckich jest potwierdzeniem i spe³nieniem natury chrzeœcijanina okreœlonej przez chrzest, to nale¿y postawiæ pytanie o najwa¿niejszy dla
apostolstwa element tej natury. Jest nim niew¹tpliwie udzia³ w godnoœci i urzêdzie Chrystusa. W Adhortacji apostolskiej Christifideles laici Jan Pawe³ II przypomina i podkreœla udzia³ ludzi œwieckich w potrójnym urzêdzie Jezusa Chrystusa12. Jest to kolejny aspekt, a przede wszystkim owoc chrztu, znacz¹cy dla
widzenia tego sakramentu jako Ÿród³a i podstawy apostolstwa œwieckich.
W sakramencie chrztu œwieccy otrzymuj¹, w sobie w³aœciwym wymiarze,
udzia³ w potrójnym urzêdzie Jezusa Chrystusa: kap³añskim, prorockim i królewKatechizm Koœcio³a katolickiego, dz. cyt., 1254.
Tam¿e, dz. cyt., 1267-1268.
10
J. Gocko, Koœció³ obecny w œwiecie – pos³any do œwiata, Lublin 2003, s. 326.
11
Pawe³ VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1976, 28.
12
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14.
8
9
CHRZEST JAKO RÓD£O APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
85
skim. Jan Pawe³ II podkreœla, ¿e œwiadomoœæ tego udzia³u by³a zawsze obecna
w ¿ywej tradycji Koœcio³a. Przytacza w swoim dokumencie komentarz œw. Augustyna do Psalmu 26:
Dawid namaszczony bowiem zosta³ na króla. Wówczas namaszczano jedynie królów
i kap³anów. Dwie osobistoœci namaszczano w owych czasach. Dwie osoby zapowiada³y jednego przysz³ego króla i kap³ana, dwa urzêdy jednego Chrystusa. Nazwa
Chrystus pochodzi od krzy¿ma. I nie tylko jego g³owa zosta³a namaszczona, ale równie¿ i cia³o, czyli my wszyscy […]. Tak, wiêc namaszczenie odnosi siê do wszystkich chrzeœcijan. Natomiast pierwotnie, za czasów Starego Testamentu dotyczy³o tylko dwóch osób. St¹d te¿ widoczn¹ jest rzecz¹, i¿ my wszyscy jesteœmy cia³em
Chrystusa, poniewa¿ wszyscy jesteœmy namaszczeni. W nim jesteœmy zarówno oddani Chrystusowi, jak te¿ sami jesteœmy Chrystusem, poniewa¿ w pewnym stopniu
stanowimy ca³ego Chrystusa, g³owê i cia³o13.
Taki sposób widzenia godnoœci uzyskanej przez chrzeœcijanina na chrzcie
zak³ada uprzednie widzenie Chrystusa jako Kap³ana. Kap³añstwo Chrystusa ma
przede wszystkim wymiar ofiarniczy. „Ze wzglêdu na swoje kap³añstwo Jezus
samego siebie wyda³ na krzy¿u i nieustannie ofiarowuje siê w Eucharystii na
chwa³ê Ojca, dla zbawienia ludzkoœci”14.
Je¿eli chrzest jest w³¹czeniem cz³owieka w misterium paschalne, to znaczy,
¿e staje siê on uczestnikiem ofiarnego aktu Chrystusa. Dlatego papie¿ stwierdza:
„Ludzie œwieccy uczestnicz¹ w urzêdzie kap³añskim Chrystusa, gdy¿ jako wcieleni przez Chrzest w Chrystusowe Cia³o ³¹cz¹ siê z Nim w tej ofierze, ofiarowuj¹c siebie samych i wszystkie swoje uczynki (por. Rz 12,1-2)”15.
Powstaje pytanie o apostolski charakter duchowych ofiar sk³adanych przez
œwieckich, ¿yj¹cych w sakramentalnej komunii z Chrystusem. OdpowiedŸ na to
pytanie wymaga sprecyzowania, czym w³aœciwie jest apostolat i apostolstwo. Apostolat jest to „uczestnictwo w boskim pos³annictwie Jezusa Chrystusa, maj¹cym na
celu przekazanie cz³owiekowi egzystencji nadprzyrodzonej”16. Pos³annictwo Chrystusa spe³nione zosta³o przede wszystkim przez Jego zbawcz¹ mêkê. Dlatego ten,
kto powo³any jest do kontynuacji i g³oszenia dzie³a Chrystusa, wezwany jest jednoczeœnie do w³¹czenia siê w Jego Ofiarê. Tak rozumiany apostolat jest ontyczn¹
podstaw¹ apostolstwa pojmowanego jako dzia³alnoœæ – w tym wypadku œwieckich
– maj¹c¹ na celu faktyczne i skuteczne kontynuowanie misji Chrystusa17.
Zbawcza ofiara Chrystusa na krzy¿u, dzisiaj uobecniana sakramentalnie w Eucharystii, jest doskona³ym i ostatecznym spe³nieniem dzie³a odkupienia i uœwiê13
Œw. Augustyn, Objaœnienia psalmów, XXVI, II, 2: CCL 38, 1545, cyt. za Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14.
14
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14
15
Tam¿e.
16
A. Szafrañski, Apostolat, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1, s. 798.
17
Por. R. £ukaszyk, Apostolstwo œwieckich, w: Encyklopedia katolicka, dz. cyt., s. 831.
86
ADAM SIKORA
cenia cz³owieka. Ten sakramentalny charakter pozwala ka¿demu cz³owiekowi,
który jest równie¿ sakramentalnie zjednoczony z Chrystusem przez chrzest, wspó³uczestniczyæ w tym dziele. Dla faktycznej, „apostolskiej” skutecznoœci i zbawczego znaczenia tego wspó³ofiarowania siê œwieckiego, uczestnicz¹cego w kap³añstwie Chrystusa, nie jest konieczna ani zewnêtrzna deklaracja, ani proklamacja tego faktu wobec innych. Konieczny i wystarczaj¹cy jest duchowy akt
ochrzczonego. Jest to tym bardziej znacz¹ce w dobie sprowadzania apostolstwa do
zewnêtrznej aktywnoœci cz³onków wspólnoty Koœcio³a, a w konsekwencji widzenia natury jego pos³annictwa. Dlatego Sobór Watykañski II mówi: „Wszystkie […]
ich uczynki, modlitwy i apostolskie przedsiêwziêcia, ¿ycie ma³¿eñskie i rodzinne, codzienna praca, wypoczynek ducha i cia³a, jeœli odbywaj¹ siê w Duchu, a nawet utrapienia ¿ycia, jeœli cierpliwie znoszone, staj¹ siê duchowymi ofiarami
mi³ymi Bogu przez Jezusa Chrystusa (por. 1 P 2,5)”18.
Apostolstwo jest misj¹: „IdŸcie i g³oœcie” (Mt 10,7). Dlatego w apostolstwo
wpisane jest obdarowanie œwieckich udzia³em w prorockiej godnoœci Chrystusa.
Udzia³ w prorockim urzêdzie Chrystusa, który zarówno œwiadectwem ¿ycia, jak moc¹
s³owa og³osi³ Królestwo Ojca, uprawnia i zobowi¹zuje œwieckich do tego, by z wiar¹
przyjêli Ewangeliê i g³osili j¹ s³owem i czynem, demaskuj¹c œmia³o i odwa¿nie
wszelkie przejawy z³a. Zjednoczeni z Chrystusem, „wielkim prorokiem” (por. £k
7,16), ustanowieni w Duchu Œwiêtym „œwiadkami” zmartwychwsta³ego Chrystusa,
œwieccy otrzymuj¹ udzia³ zarówno w nadprzyrodzonym zmyœle wiary Koœcio³a, który nie mo¿e w niej zb³¹dziæ jak i w ³asce s³owa (por. Dz 2,17-18; Ap 19,10). Winni
oni zabiegaæ o to, by nowoœæ i moc Ewangelii jaœnia³a w ich ¿yciu codziennym, rodzinnym i spo³ecznym, oraz cierpliwie i odwa¿nie, poœród sprzecznoœci wspó³czesnych czasów, dawaæ wyraz nadziei na przysz³¹ chwa³ê tak¿e przez formy ¿ycia œwieckiego19.
Ten wymiar apostolstwa œwieckich wynikaj¹cy z chrztu ma niew¹tpliwie
bardziej „zewnêtrzny” charakter i wymaga komunikacji z tymi i wobec tych, którym siê aposto³uje. Œwiadectwo ¿ycia chrzeœcijañskiego, a zw³aszcza s³owo
bêd¹ce orêdziem Dobrej Nowiny, wymaga wyraŸnie ukonstytuowanych relacji
aposto³a z adresatami ich dzia³alnoœci. Nie mo¿na wykluczyæ gorzkiego doœwiadczenia odrzucenia i strz¹œniêcia prochu z nóg (por. Mt 10,14), co mo¿e siê tak¿e
staæ przedmiotem duchowej ofiary, któr¹ jest gorycz i rozczarowanie odrzuceniem.
Wierni œwieccy, jako cz³onkowie Ludu Bo¿ego, ciesz¹ siê zmys³em wiary,
który gwarantuje w³aœciw¹ jakoœæ ich œwiadectwa i s³owa. „Funkcja prorocka,
czyli nauczycielska, wyra¿a uczestnictwo w Chrystusowym g³oszeniu Objawie18
Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: ten¿e, Konstytucje, dekrety, deklaracje, dz. cyt., 34.
19
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 35.
CHRZEST JAKO RÓD£O APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
87
nia Bo¿ego, a tak¿e wezwanie do dawania œwiadectwa Chrystusowi przez œwieckich chrzeœcijan s³owem i czynem”20.
Trzeci¹ godnoœci¹, w której wierny œwiecki uzyskuje udzia³ przez chrzest, a która decyduje o jego wezwaniu do apostolstwa, jest królewskoœæ Chrystusa. Urz¹d
królewski daje ludziom œwieckim uczestnictwo w tej mocy, dziêki której zmartwychwsta³y Chrystus wszystko ku sobie poci¹ga:
Z tytu³u swej przynale¿noœci do Chrystusa, Pana i Króla wszechœwiata, œwieccy
uczestnicz¹ tak¿e w Jego urzêdzie królewskim i s¹ przez Niego wezwani do s³u¿enia
Królestwu Bo¿emu i do jego rozszerzania w dziejach. Ludzie ci prze¿ywaj¹ sw¹
chrzeœcijañsk¹ królewskoœæ przede wszystkim poprzez duchow¹ walkê, a¿eby pokonaæ w sobie królestwo grzechu (por. Rz 6,12), a nastêpnie poprzez dar z siebie, aby
w mi³oœci i sprawiedliwoœci s³u¿yæ Jezusowi, który jest obecny we wszystkich braciach, a zw³aszcza najmniejszych (por. Mt 25,40)21.
Tak okreœlona natura „królewskoœci” zawiera dwa zasadnicze aspekty. Pierwszym jest zbawczy wymiar widoczny w walce z grzechem, który panuje w „naszym ciele” (por. Rz 6,12), a to oznacza d¹¿enie do pe³nego udzia³u w królestwie
Bo¿ym. Taki sposób widzenia udzia³u w królewskiej godnoœci Chrystusa odpowiada na mo¿liwe zredukowanie apostolstwa wy³¹cznie do dzia³añ wobec innych. Podstawowym warunkiem autentycznoœci i skutecznoœci apostolstwa jest
œwiêtoœæ samego aposto³a. Królewska godnoœæ Chrystusa, w której uczestniczy
ochrzczony, oznacza przede wszystkim jego osobiste odrodzenie, a w³aœciwie
nowe narodzenie. W ten sposób otrzymujemy zintegrowany obraz chrzeœcijanina, którego osobowa konstytucja uzyskana przez chrzest owocuje zaanga¿owaniem i skutecznoœci¹ w wymiarze apostolskim.
Drugim obliczem uczestnictwa w królewskiej godnoœci Chrystusa jest królowanie przez s³u¿bê braciom, z którymi uto¿samia siê Chrystus (por. Mt 25,40).
Ten bardziej oczywisty wymiar królowania musi tak¿e byæ zintegrowany z apostolstwem. Pojawia siê ryzyko prostego aktywizmu, a w rezultacie, sprowadzenie Koœcio³a do roli instytucji spo³ecznej czy charytatywnej. Trzeba wiêc zachowaæ zbawcz¹ wartoœæ ziemskiej aktywnoœci. Dlatego Jan Pawe³ II stwierdza:
Ale w szczególny sposób œwieccy s¹ wezwani do tego, by przywracaæ stworzeniu ca³¹
jego pierwotn¹ wartoœæ. Oni bowiem, poddaj¹c stworzenie prawdziwemu dobru cz³owieka poprzez dzia³alnoœæ wspieran¹ ¿yciem ³aski, uczestnicz¹ w sprawowaniu owej
w³adzy, na mocy której Zmartwychwsta³y Jezus przyci¹ga wszystkie rzeczy do siebie i poddaje je, jak i siebie samego, Ojcu, aby Bóg by³ wszystkim we wszystkich22.
Dlatego mo¿na powiedzieæ, ¿e
Por. Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, dz. cyt., 34.
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 14
22
Tam¿e, 14.
20
21
88
ADAM SIKORA
funkcja królewska ³¹czy siê z ostatecznym wynikiem Chrystusowego poœrednictwa,
jakim jest panowanie Bo¿e, nios¹ce cz³owiekowi zbawienie. Niesie ono ze sob¹ przezwyciê¿enie grzechu w sobie samym i tworz¹cych œrodowisko ¿ycia cz³owieka strukturach oraz consecratio mundi przez podejmowanie wszelkiej doczesnej dzia³alnoœci
zgodnie z zamys³em Bo¿ym23.
Takie ujêcie jest oczywist¹ kontynuacj¹ myœli soborowej, powtórzonej póŸniej
przez Katechizm Koœcio³a katolickiego24, gdzie stwierdza siê, ¿e to¿samoœæ œwieckich wyrasta z chrztu i bierzmowania, dziêki czemu, w³¹czeni we wspólnotê Ludu
Bo¿ego, uczestnicz¹ we w³aœciwy sposób w potrójnej w³adzy Chrystusa25.
3. ROZMAITOŒÆ OBSZARÓW APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
Chrzest w³¹cza cz³owieka we wspólnotê Koœcio³a i daje mu udzia³ w potrójnej godnoœci Chrystusa. To staje siê Ÿród³em i podstaw¹ powo³ania ka¿dego
ochrzczonego do apostolstwa. Mówi¹c o chrzcie jako Ÿródle apostolstwa œwieckich, nie sposób pomin¹æ zagadnienia realizowania tego powo³ania, jego obszarów i specyfiki. Nie jest to bezpoœrednio „Ÿród³owe” ujêcie zagadnienia zwi¹zku
miêdzy chrztem a apostolstwem œwieckich, ale ukazuj¹c obszary realizacji powo³ania œwieckich do apostolstwa, wskazuje siê jego chrzcielne Ÿród³o w perspektywie skutków.
Zaanga¿owanie apostolskie œwieckich mo¿na podzieliæ na dwa zasadnicze
obszary. Pierwszy to dzia³ania wewn¹trzkoœcielne, w które anga¿uj¹ siê œwieccy
we wspó³pracy z Koœcio³em hierarchicznym.
Polem ich dzia³ania staj¹ siê wspólnoty koœcielne, w których œwieccy czerpi¹ si³y z udzia³u w ¿yciu liturgicznym, w pracach apostolskich, g³oszeniu s³owa
Bo¿ego zw³aszcza przez katechizacjê. Œwieccy mog¹ spe³niaæ rozmaite pos³ugi,
urzêdy i funkcje, przys³uguj¹ce im w obrêbie liturgii, przekazywania wiary i wewn¹trzpasterskich struktur Koœcio³a, czyni¹c to w zgodzie ze swym specyficznym œwieckim powo³aniem, które ró¿ni siê od powo³ania do pos³ugi urzêdowej.
Jan Pawe³ II ujmuje te zadania w perspektywie posoborowej eklezjologii, gdzie
wspólnota Mistycznego Cia³a Chrystusa prowadzona i oœwiecana przez Ducha
Bo¿ego odkrywa w sobie nowe zdolnoœci i zadania.
Duch Œwiêty nieprzerwanie odnawia³ m³odoœæ Koœcio³a, budz¹c w wielu œwieckich
nowe energie œwiêtoœci i uczestnictwa. Œwiadcz¹ o tym miêdzy innymi: nowy styl
wspó³pracy miêdzy kap³anami, zakonnikami i œwieckimi, czynny udzia³ œwieckich
w liturgii, w g³oszeniu S³owa Bo¿ego i w katechezie, powierzanie œwieckim wielora23
J. Gocko, Koœció³ obecny…, dz. cyt., s. 370-371; por. E. Weron, Laikat i apostolstwo. Zarys
teologii laikatu i apostolstwa ludzi œwieckich, Poznañ 1999.
24
Por. Katechizm Koœcio³a katolickiego, dz. cyt., 901-903.
25
Por. J. Gocko, Koœció³ obecny…, dz. cyt. s. 370.
CHRZEST JAKO RÓD£O APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
89
kich pos³ug oraz zadañ, bujny rozkwit grup, zrzeszeñ, ruchów duchowoœci i zaanga¿owania œwieckich, szerszy i bardziej znacz¹cy udzia³ kobiet w ¿yciu Koœcio³a i w rozwoju spo³eczeñstwa26.
Najwa¿niejsz¹ przestrzeni¹ realizacji tego apostolatu jest niew¹tpliwie parafia. Ona „dostarcza naocznego przyk³adu apostolstwa wspólnotowego, gromadz¹c w jedno wszelkie wystêpuj¹ce w jej obrêbie ró¿norakie w³aœciwoœci ludzkie i wszczepiaj¹c je w powszechnoœæ Koœcio³a”27. Jan Pawe³ II zachêca w swojej
adhortacji Christifideles laici: „Wszyscy powinniœmy odkryæ poprzez wiarê
prawdziwe oblicze parafii, czyli sam¹ tajemnicê Koœcio³a, który w³aœnie w niej
istnieje i dzia³a”28. Najwy¿szy pasterz Koœcio³a nazywa parafiê domem rodzinnym, braterskim i goœcinnym, wspólnot¹ wiernych, wspólnot¹ eucharystyczn¹,
podkreœlaj¹c tym samym jej wa¿n¹ rolê. Z kolei: „Wi¹¿¹c parafiê z tajemnic¹
Chrystusa i Koœcio³a, Jan Pawe³ II ukazuje jej relacjê do Koœcio³a powszechnego, oraz do jego pe³nego urzeczywistnienia w Koœciele partykularnym. Parafia
jawi siê w tej podwójnej relacji jako pewna czêœæ ca³oœci organizmu koœcielnego”29. Zadanie œwieckich polega na odnawianiu i kszta³towaniu parafii przez pe³niejsze uczestnictwo parafian w ¿yciu tej wspólnoty i ich wiêksze zaanga¿owanie ewangelizacyjne.
Odrêbn¹ kwesti¹, wykraczaj¹ca poza ramy tego opracowania, jest sposób
widzenia relacji miêdzy œwieckimi a duchowieñstwem w ramach spe³niania tych
zadañ, czy jest to wspó³praca, czy te¿ zastêpowanie spowodowane wycofaniem
siê duszpasterzy urzêdowych ze swojej misji, czy wreszcie jest to spe³nianie
przez œwieckich ról duszpasterzy z powodu braku tych ostatnich. Odpowiedzi na
te pytania nie s¹ oczywiste i zale¿¹ w znacznej mierze od konkretnej sytuacji
Koœcio³ów lokalnych. Niezale¿nie od konkretnego kszta³tu relacji miêdzy œwieckimi a duchowieñstwem w dziele apostolskim konieczne jest sta³e uznanie odrêbnoœci specyfiki tych dwóch podmiotów apostolstwa.
Dwa konstytutywne Ÿród³a pochodzenia Koœcio³a jako Ludu Bo¿ego, chrzest i bierzmowanie, s¹ równoczeœnie ¿yciodajnym fundamentem komunii i równoœci wszystkich cz³onków Koœcio³a, œwieckich i duchownych zarazem. Œwieccy jako ludzie
ochrzczeni s¹ w pe³nym s³owa znaczeniu w³¹czeni przez Chrystusa w Duchu Œwiêtym w Koœció³ i pe³ni¹ wraz z duchowieñstwem misjê powierzon¹ przez Chrystusa
Koœcio³owi. Tym samym zaanga¿owanie ich nie ma charakteru s³u¿ebnego wzglêdem dzia³alnoœci duchowieñstwa, lecz spe³niaj¹ swe w³asne pos³annictwo30.
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 2.
Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich Apostolocam actuositatem, w: ten¿e,
Konstytucje, dekrety, deklaracje, dz. cyt., 10.
28
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 26.
29
Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Jaka parafia u progu Trzeciego Tysi¹clecia?,
w: Nowa ewangelizacja u progu Trzeciego Tysi¹clecia, red. R. Kempny, Katowice 2000, s. 154.
30
J. Gocko, Koœció³ obecny…, dz. cyt. s. 371; por. J. Kracik, Historyczne etapy klerykalizacji
Koœcio³a, „ Znak” 43(1991)6, s. 57-65.
26
27
90
ADAM SIKORA
Drugim obszarem, w którym œwieccy spe³niaj¹ zadania apostolskie, s¹ te sfery ¿ycia, które z natury podlegaj¹ kompetencjom œwieckich. Mówi o tym adhortacja Evangelii nuntiandi, która w du¿ej mierze pobudzi³a œwieckich do ró¿norodnych form wspó³pracy w ¿yciu i ewangelizacyjnej misji Koœcio³a:
Polem w³aœciwym dla ich ewangelizacyjnej aktywnoœci jest szeroka i bardzo z³o¿ona
dziedzina polityki, ¿ycia spo³ecznego, gospodarki; dalej, dziedzina kultury, nauki
i sztuki, stosunków miêdzynarodowych, œrodków przekazu spo³ecznego; do tego dochodz¹ niektóre dziedziny szczególnie otwarte na ewangelizacjê, jak mi³oœæ, rodzina,
wychowanie dzieci i m³odzie¿y, praca zawodowa, cierpienia ludzkie. Im wiêcej bêdzie ludzi œwieckich owianych duchem ewangelicznym, odpowiedzialnych za te sprawy, oraz wyraŸnie im oddanych, i im kompetentniej zdo³aj¹ je wspieraæ oraz œwiadomi bêd¹ obowi¹zku zaanga¿owania wszystkich swoich si³ chrzeœcijañskich, – które
czêsto zostaj¹ ukryte – tym wiêcej wszystkie te sprawy bêd¹ s³u¿yæ budowaniu Królestwa Bo¿ego i przynoszeniu zbawienia w Jezusie Chrystusie31.
Ojciec Œwiêty Jan Pawe³ II, w Adhortacji apostolskiej Christifideles laici
mówi:
rzecz¹ nieodzown¹, zw³aszcza dla katolików œwieckich w ró¿ny sposób zaanga¿owanych na polu spo³ecznym i politycznym, jest dok³adniejsza znajomoœæ spo³ecznej
nauki Koœcio³a. Mówi¹c o zaanga¿owaniu politycznym œwieckich, Ojcowie synodalni wyrazili siê w sposób nastêpuj¹cy: A¿eby œwieccy mogli czynnie realizowaæ
w polityce to szlachetne postanowienie, nie wystarczy ich do tego nawo³ywaæ, ale
trzeba zapewniæ im nale¿n¹ formacjê w zakresie ich spo³ecznego uœwiadomienia,
a zw³aszcza w zakresie spo³ecznej nauki Koœcio³a, która dostarcza zasad refleksji,
kryteriów ocen i wytycznych dzia³ania. Natomiast wszyscy chrzeœcijanie maj¹ obowi¹zek wystêpowania w obronie ludzkich praw. Tym niemniej, tylko œwieccy mog¹
aktywnie uczestniczyæ w dzia³alnoœci partii politycznych32.
Te dwa obszary ¿ycia i apostolskiej dzia³alnoœci œwieckich wymagaj¹ ich
zaanga¿owania w ró¿nych wymiarach ¿ycia: indywidualnego, ma³¿eñskiego, rodzinnego, zawodowego, spo³ecznego itd. Wystarczy je tutaj tylko zasygnalizowaæ. We wszystkich podmiotem jest ochrzczony œwiecki, który sam bêd¹c adresatem apostolskiej dzia³alnoœci Koœcio³a, staje siê jednoczeœnie – na mocy chrztu
i kolejnych sakramentów inicjacji – ontologicznie uzdolniony i, w konsekwencji, powo³any do bycia tak¿e podmiotem apostolstwa.
To wszystko nie by³oby mo¿liwe bez pierwszego aktu sakramentalnego –
chrztu. Oznacza to, ¿e chrzest jest rzeczywiœcie Ÿród³em apostolstwa œwieckich
widzianego i realizowanego we wszystkich wymiarach ludzkiego ¿ycia, tak¿e, a mo¿e przede wszystkim tych dostêpnych wy³¹cznie dla ludzi œwieckich.
31
32
Pawe³ VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, dz. cyt., 60.
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, dz. cyt., 60.
CHRZEST JAKO RÓD£O APOSTOLSTWA ŒWIECKICH
91
ABSTRACT
The issue of lay apostolate understood as the engagement of the whole Church in the preaching
of the Gospel must be referenced to the sacrament of baptism as its source. The source nature of
baptism can be seen in several aspects. The following are the main two.
The first one is the inclusion by baptism into the Church, which is apostolic and missionary
by its nature. The Church fulfills the apostolic task by both the consecrated and involved in the
sacramental priesthood as well as all the baptized laity. Baptism, which includes into the Church, is
the act of salvation which enables us to carry out the tasks of the Apostles.
The second aspect is the participation in the triple dignity of Christ – the priestly, prophetic
and kingly. In all of these three concepts is hidden the mystery of communion with Christ, who
himself being the first to preach the Gospel, enables and calls all the baptized to this task.
In both these aspects the crucial and source role is played by the sacrament of baptism.
Keywords
the Church, sacrament, apostolate, priesthood, vocation
LITERATURA
Gocko J., Koœció³ obecny w œwiecie – pos³any do œwiata, Lublin 2003.
Jan Pawe³ II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, w: Adhortacje apostolskie Ojca
Œwiêtego Jana Paw³a II, Kraków1996, t. 1, s. 271-377.
Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 2002.
Komisja Duszpasterska Episkopatu Polski, Jaka parafia u progu Trzeciego Tysi¹clecia?,
w: Nowa ewangelizacja u progu Trzeciego Tysi¹clecia, red. R. Kempny, Katowice
2000, s. 154.
Kracik J., Historyczne etapy klerykalizacji Koœcio³a, „Znak” 43(1991)6, s. 57-65.
£ukaszyk R., Apostolstwo œwieckich, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1,
s. 830-831.
Pawe³ VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Watykan 1976.
Sobór Watykañski II, Dekret o apostolstwie œwieckich Apostolocam actuositatem, w: Sobór Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, s. 377-401.
Sobór Watykañski II, Konstytucja dogmatyczna o Koœciele Lumen gentium, w: Sobór
Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 2002, s. 104-166.
Sobór Watykañski II, Konstytucja duszpasterska o Koœciele w œwiecie wspó³czesnym
Gaudium et spes, w: Sobór Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ
2002, s. 526-606.
Szafrañski A., Apostolat, w: Encyklopedia katolicka, Lublin 1985, vol. 1, s. 797-800.
Œwierzawski W., IdŸcie i nauczajcie udzielaj¹c chrztu. Sakrament chrztu, Wroc³aw 1984.
Weron E., Laikat i apostolstwo. Zarys teologii laikatu i apostolstwa ludzi œwieckich, Poznañ 1999.