Notatki z wykładu: „Szczególnie Efektywne Praktyki Nauczania

Notatki z wykładu: „Szczególnie Efektywne Praktyki Nauczania”
profesora Toma Corcorana – Teachers Collage Uniwersytetu Columbia NY
(wraz z uwagami Danuty Sterny – Ekspertki Merytorycznej CEO; uwagi zaznaczone są na
niebiesko)
Tom Corcoran wygłosił wykład 17 listopada 2014 roku dla dyrektorów szkół warszawskich,
współpracujących z Centrum Edukacji Obywatelskiej w programie Szkoła Ucząca się.
Teachers Collage, Columbia (TC) powstało 125 lat temu. Było odpowiedzią na potrzebę dobrego
kształcenia dzieci przybywających imigrantów. TC spotkało się z ambitnym wyzwaniem – jak
kształcić dzieci pochodzące z różnych krajów i środowisk. Postawiło sobie za cele:
sprawiedliwość i równość oraz poprawę edukacji.
W TC kształcą się też psychologowie, pedagodzy, socjologowie, wspólnie tworzą całościowe
podejście do edukacji. Opracowują teorię, ale też zastanawiają się, jak ją zastosować w szkole.
TC zajmuje się praktykami, które mają oparcie w dowodach i badaniach. Oznacza to
zintegrowanie indywidualnej opinii eksperckiej z najlepszymi dostępnymi dowodami
empirycznymi, pochodzącymi z systematycznie prowadzonych badań.
W niektórych stanach USA do oceny pracy nauczycieli używane są 72 aspekty kształcenia. To
stanowczo za dużo, zdaniem TC nauczyciele mogą pracować jednocześnie tylko nad kilkoma
obszarami.
Podczas wykładu uczestnicy zostali zapoznani z kilkoma praktykami, które stosowane
systematycznie przynoszą szczególnie skuteczne efekty. Myśląc jednak o tych praktykach, należy
pamiętać o dwóch zastrzeżeniach:
1. Dobre nauczanie to nie jest tylko stosowanie nawet sprawdzonych technik.
2. Dobry nauczyciel kształci nie tylko akademickie umiejętności uczniów, ale przede wszystkim
przygotowuje swoich uczniów do roli obywatela, rodzica, pracownika, itp. Przekazuje
właściwe wartości.
TC wybrało te praktyki, które mają znaczący i stały wpływ na proces nauki, są skuteczne
w różnych kontekstach kulturowych i w pracy z różnymi uczniami, zwiększają motywację
uczniów i intensywność ich pracy oraz mogą być zastosowane przy niewielkich nakładach
finansowych. Są to:
1. Planowanie lekcji i zadań edukacyjnych
2. Opracowywanie zadań o odpowiednich wymaganiach poznawczych
3. Interakcja i współpraca uczniów, praca w parach i grupach
4. Ocenianie kształtujące rozumiane jako monitorowanie postępów uczniów i udzielanie
im informacji zwrotnej oraz umiejętne zadawanie pytań
5. Stymulowanie dyskusji zorientowanej na ucznia
6. Polecanie uczniom częstego zapisywania własnych przemyśleń
7. Regularne odwoływanie się do przemyśleń uczniów oraz regularne podsumowania
(metapoznanie)
8. Zaawansowane projekty, w których zagadnienia zostają praktycznie zastosowane
i zintegrowane
Do tej pory TC skupiało się na siedmiu pierwszych praktykach. Punkt 8 został do tej listy dodany
ostatnio.
1. Planowanie lekcji - centralna praktyka.
Przy planowaniu lekcji należy uwzględniać: wyraźnie cele; nadbudowywanie wiedzy; starannie
opracowaną kolejność treści; tempo zajęć, uwzględniające potrzeby uczniów; ocenianie
kształtujące i podsumowujące.
Dobra lekcja zatem powinna:
•
mieć zaplanowane i przemyślane cele (cele powinny też być jasne dla uczniów);
•
wiązać nowe treści z tym co już uczniowie wiedzą (kognitywizm) – powinna świadomie
nadbudowywać treści oraz wychwytywać mylne koncepcje uczniów;
•
mieć logicznie ułożona (i przyporządkowane celom) zadania edukacyjne;
•
mieć zaplanowany czas na nadgonienie braków;
•
zawierać takie metody dydaktyczne i obierać takie tempo, które będą dostosowane do
uczniów w klasie (każdy uczeń ma się efektywnie uczyć, to nauczyciel powinien
modyfikować metody do potrzeb uczniów);
•
ocenianie kształtujące i podsumowujące (w czasie procesu uczenia się uczeń powinien
systematycznie otrzymywać ocenę kształtującą, a na koniec tematu wiedza ucznia
powinna być podsumowana)
Najlepiej, gdy lekcję planuje zespół nauczycieli, a potem je omawia.
Nauczyciel powinien weryfikować poziom zrozumienia zagadnień przez uczniów poprzez stałe
zadawane sobie samemu pytanie: „Jakie pytania zadam uczniom, aby sprawdzić, że rozumieją to,
co chcę im przekazać?”
2. Wymagania poznawcze zadań dla uczniów
TC
wyszczególnił
cztery
poziomy
wymagań.
Opracowane zostały zgodnie z taksonomią Blooma:
Poziom 1: Zapamiętywanie faktów, definicji, stosowanie powtarzalnych sekwencji działań;
Poziom 2: Zastosowanie umiejętności i zagadnień;
Poziom 3: Myślenie strategiczne, rozumowanie, planowanie, używanie dowodów;
Poziom 4: Rozległe wnioskowanie, złożone rozumowanie, projektowanie, analizowanie;
Zdaniem TC podczas lekcji powinny przeważać zadania z poziomów: 2 i 3. Czasami może
pojawić się poziom 1, poziom 4 występuje rzadziej, ale jest bardzo pożądany.
Odróżnianie poziomów jest dużym wyzwaniem – szczególnie między 1 i 2. Zapytałam Toma
o poziom polecenia: „Oblicz pole prostokąta”. Tom odpowiedział, że jest to poziom 2.
Pomyślałam, a gdyby było to polecenie: Zacytuj wzór na pole prostokąta i podstaw dane do
wzoru, to pewnie byłby poziom 1, a różnica jest mała. Widzę dużą płynność przechodzenia
pomiędzy poziomami.
Uważam, że planowanie poleceń z wyższych poziomów jest bardzo ważne, dlatego myślę, że
warto dyskutować zaplanowane zadania z innymi nauczycielami, a czasami wspólnie zamieniać
ich poziom.
3. Praca w grupach
TC podaje kilka form pracy w grupach:
•
Dyskusja w parach
•
Praca w grupach (polecane grupy trzyosobowe)
•
Grupy pracujące wspólnie (ważne: zapewnienie pracy przez wszystkich uczestników;
właściwy dobór składu grupy; docenianie zarówno współpracy w grupie, jak i efektów pracy
grupy)
Można dodać jeszcze:
•
Wzajemne nauczanie, które jest bardzo korzystne dla uczenia się
•
Ocena koleżeńska (rozumiana jako ocena kształtująca), która czasami jest lepsza niż ocena
nauczyciela.
Korzyści płynące z pracy w grupach:
•
Większe zaangażowanie uczniów na lekcji
•
Wzajemne uczenie się i wspieranie rówieśników
•
Uzyskiwanie cudzej opinii o własnych pomysłach i pracy
•
Zwiększona motywacja
4. Ocenianie kształtujące
Tom nie odniósł się szerzej do oceniania kształtującego (dawania i pozyskiwania informacji
zwrotnej). Za to omówił krótko zasady zdawania pytań uczniom:
Zasady zadawania pytań uczniom:
•
Planuj pytania. Dobre pytania, mające sprawdzać zrozumienie, są częścią programu lekcji.
•
Unikaj prostych pytań o fakty i pytań zamkniętych.
•
Wywołuj do odpowiedzi różnych uczniów.
•
Daj uczniom czas do namysłu przed udzieleniem przez nich odpowiedzi.
•
Używaj pytań precyzujących, aby ułatwić uczniom rozwinięcie swoich wypowiedzi.
•
Zachęcaj uczniów do zadawania sobie wzajemnie pytań.
W sprawie udzielania uczniom informacji zwrotnej TC podkreśla, że liczne badania pokazują, że
łączenie informacji ze stopniem psuje efekt, uczniowie nie skupiają się wtedy na informacji.
Ocena przy pomocy samego komentarza zmusza ucznia do przeczytania i poprawy pracy
zgodnie ze wskazówkami.
Zdaniem badaczy łączenie informacji zwrotnej ze stopniami
uniemożliwia pomoc uczniowi w uczeniu się.
5. Dyskusja w klasie
W szkołach bardzo mało czasu poświęca się na dyskusje uczniowskie (co też wynika z naszych
doświadczeń). W szkołach ponadgimnazjalnych jest to najwyżej 20-25% czasu lekcji. Wiadomo,
że czym więcej dyskusji, tym większe osiągniecia uczniów. Dlaczego w takim razie, tak mało
czasu nauczyciel poświęca dyskusji? Główną przyczyną jest niechęć do stracenia kontroli nad
klasą. Być może również nauczyciele nie chcą też „tracić czasu lekcji”, szybciej jest wygłosić
wykład, niż dać dyskutować.
Jednak, gdy nauczyciel zdecyduje się na dyskusję w klasie, to zobaczy, że uczniowie bardziej się
angażują, słuchają się wzajemnie oraz otrzymują informację zwrotną. Ten aspekt był dla mnie
nowy. Zauważyłam, że faktycznie biorąc udział w dyskusji weryfikuję swoje poglądy, a więc
dokonuję samooceny. Ta forma oceniania jest chyba najmniej inwazyjna ze wszystkich, dokonuje
się w umyśle uczącego się i dlatego jest dla niego bezpieczna.
Kilka wskazówek dotyczących praktyki dyskusji:
•
Inicjuj dyskusje, które skupiają się na kluczowych pojęciach.
•
Rozwiń w klasie taką kulturę dyskusji, w której uczniowie swobodnie formułują swoje
poglądy, ale zarazem oczekuje się od nich przedstawienia dowodów wspierających
argumenty i tezy.
•
Dyskusja klasowa działa najlepiej wtedy, gdy uczniowie rozmawiają ze sobą. Czyli dialog
pomiędzy uczniami, a nie pomiędzy nauczycielem i uczniami.
•
Wyznacz jasne oczekiwania wobec wszystkich uczniów uczestniczących w dyskusjach.
Owocna dyskusja ma określone zasady, które powinny być przez dyskutantów akceptowane
i stosowane.
•
Naucz podopiecznych, jak wzajemnie kwestionować twierdzenia i kulturalnie ze sobą
polemizować.
•
Stwórz uczniom możliwość zadawania własnych pytań i wyjaśniania nieporozumień.
6. Zapisywanie
Znaczenie tej praktyki zostało odkryte przez badaczy nie tak dawno. Okazało się, że zapisywanie
myśli jest najlepszym sposób na ćwiczenie myślenia. Notatka, którą wykonał uczeń ukazuje
poziom rozumowania i pojmowania zagadnienie przez ucznia. Umożliwia nauczycielowi
odniesienie się do przemyśleń ucznia, udzieleni mu informacji zwrotnej i umożliwienia
dokonania korekty.
Jedną z efektywnych metod wprowadzania zapisywania podczas lekcji jest technika wyjściówek.
Nauczyciel prosi uczniów o zapisanie przemyślenia, podsumowania lub dokończenia zdania.
Kartki zostają w klasie, a nauczyciel może dzięki wnioskom zmodyfikować swoje nauczanie.
Jestem przekonana o pozytywnych skutkach notowania własnych przemyśleń. Zawsze robię
notatki i dzięki temu udało mi się np. zapisać wykład Toma, a jednocześnie pisząc
zastanawiałam się i syntetyzowałam wiadomości. Widzę wielką zaletę zapisywania również na
lekcjach matematyki. Ważne jest bowiem, aby uczeń umiał wyjaśnić, swoje rozwiązanie
i przekazać swój tok rozumowania innym.
Nawet na naszych szkoleniach wprowadziliśmy zeszyty do zapisywania myśli. Sprawdziły się,
dzięki notatkom podsumowujemy wykonane zadania i wybieramy, to co warto zapamiętać.
7. Metapoznanie
Ja rozumiem to pojęcie jako - analizowanie myślenia ,
myślenie o własnym myśleniu, uświadamianie sobie
procesu dochodzenia do wniosków.
Klika propozycji TC, w jaki sposób uruchamiać metapoznanie:
•
Planować czas na analizę myślenia podczas lekcji
•
Monitorować zrozumienia podczas czytania tekstu.
•
Porównywać i wyciągać wnioski
•
Podsumowywać i analizować strategie itp.
Zasadniczą rolę w Szczególnie Efektywnych Praktykach Nauczania pełni informacja zwrotna.
•
Prawie wszystkie strategie wysokiego przełożenia uwzględniają jakąś formę informacji
zwrotnej dla ucznia.
•
Choć informację zwrotną należy dostarczać ostrożnie i w wyważonej ilości, jest ona
kluczowa dla skutecznego nauczania.
•
Okazuje się także, że im więcej informacji zwrotnej uczniowie otrzymują od swoich
rówieśników, tym lepsze wyniki osiągają.
Czasami bezpośrednia informacja zwrotna może być dla ucznia bardzo inwazyjna. Uczeń może
wyciągnąć wniosek dotyczący braku zdolności i przerazić się, że np. nie dostanie się na studia.
Bardziej bezpieczną formą może być przekazywanie wzajemnie przez uczniów oceny
koleżeńskiej. Nauczyciel może też udzielać
informacji na bieżąco, przechodząc po klasie
udzielać wskazówek i uwag. Uczeń może też
uzyskać informację biorąc udział w dyskusji
klasowej.
Praca w grupach, odpowiednie pytania i
ocenianie kształtujące mogą dać rocznie
trzymiesięczny zysk w nauczaniu, co daje też
do 80% poprawy wyników nauczania.