Gotycka herma relikwiarzowa - Wirtualne Muzea Małopolski

Gotycka herma relikwiarzowa
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor warsztat biecki Czas powstania XV/XVI w.? Wymiary wysokość: 38 cm, szerokość: 26 cm Numer inwentarzowy AH/1287 Muzeum Muzeum Ziemi Bieckiej Tematy religijność, wyrzeźbione Technika rzeźba, polichromowanie Materiał drewno, zaprawa Prawa do obiektu Muzeum Ziemi Bieckiej Prawa do wizerunków cyfrowych domena publiczna Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi gotyk, religia, relikwie, święci, 3D, sztuka sakralna, kościół, katolicyzm Hermą nazywane są relikwiarze przybierające formy antropomorficzne, szczególnie popiersia, na których froncie znajduje się reservaculum na relikwię.
Prezentowany obiekt przedstawia niezidentyfikowanego świętego. Jest to popiersie mężczyzny zwrócone en face. Jego twarz jest pełna wyrazu, pociągła i szczupła o miękko rzeźbionych starczych rysach z podkreślonymi kośćmi policzkowymi. Duże oczy o pogłębionych kącikach, są wyraźnie odcięte silnie uwypukloną linią ściągniętych, ukośnych łuków brwiowych. Nos prosty, zwężający się u nasady. Usta o górnej wardze przesłoniętej przez wąsy oraz wydatnej dolnej. Twarz okolona jest długą, rozdwojoną brodą opadającą na pierś, w górnej części falowaną, na końcach zaś kształtowaną w rytmiczne, symetryczne pukle. Włosy półdługie, opadające na ramiona i plecy, fakturowane w symetryczne fale, przy twarzy skręcone w grubo rzeźbione loki. Mężczyzna na ramionach ma narzucony gładki płaszcz z lamówką, który w miejscu zapięcia na piersi ma pozostałości rozety, służącej jako reservaculum na relikwię.
Cechy stylistyczne rzeźby, w tym szczególnie charakterystyczny sposób rzeźbienia twarzy i włosów pozwala ją przypisać do grupy rzeźb małopolskich powstałych w warsztacie anonimowego Mistrza tworzącego w nurcie górnoreńsko­monachijskim. Atrybuowanymi mu dotychczas rzeźbami są figura tronującego św. Jakuba (MNK), dwie rzeźby apostołow z Jerzmanowic (obecnie w kościele mariackim w Krakowie) i być może figura św. Krzysztofa z kościoła w Iwanowicach. Wszystkie te dzieła powstałe prawdopodobnie w tej samej pracowni datowane są najwcześniej na rok ok. 1500, choć powstałe raczej początkiem XVI wieku.
Figura św. Jakuba, której rysy twarzy najbliższe są omawianej hermie, została znaleziona w kapliczce w okolicach Biecza, domniemywa się natomiast, że pochodzi z kościoła farnego w Bieczu. Tym samym stwierdzona działalność anonimowego Mistrza w tych okolicach może również poświadczać tę atrybucje.
Omawianą gotycką hermę charakteryzuje niezwykle miękki modelunek twarzy o silnym ładunku emocjonalnym, co wskazuje na wprawną rękę mistrza. Niestety zachowana jest w stanie wskazującym na zły. Posiada szerokie pęknięcie na froncie przechodzące niemal przez całą rzeźbę. Jednocześnie u spodu jest częściowo ułamana, tak iż zachowała się wyłącznie połowa reservaculum. Na rzeźbie widoczne są szczątki zaprawy, co świadczy o tym, że wcześniej była w całości polichromowana.
Opracowanie: Redakcja WMM, CC­BY 3.0 PL
Bibliografia:
Wojciech Walanus, Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce 1490­1540, Kraków 2006.
O historii przechowywania relikwii
Historię średniowiecznych relikwiarzy rozpoczyna 62. dekret IV Soboru Laterańskiego z 1215 roku, na którym podniesiona została kwestia przechowywania świętych relikwii. Miały być one czczone i prezentowane jedynie w osłaniających je relikwiarzach. Sprawiło to, że w ciągu wieków relikwiarze zaczęły przybierać najrozmaitsze formy.
Najpopularniejszą stał się krzyż relikwiarzowy wykonany ze szlachetnych kruszców, inkrustowany drogimi kamieniami. Powszechne były również formy architektoniczne przypominające bogato zdobione, miniaturowe skrzynki, domki czy kapliczki.
Relikwiarze zaczęły także przyjmować formy antropomorficzne. Powstały relikwiarze w kształcie ludzkich części ciała oraz hermy. Intersujące jest pochodzenie herm, których historia sięga aż czasów antycznych. Herma — z języka greckiego ἕρμα — początkowo odnosiła się do przedstawień popiersia lub głowy Hermesa zwieńczających czworokątny słupek zwężony u dołu. W Grecji do V wieku p.n.e. na hermie umieszczano również wyobrażenie fallusa. Późniejsze hermy obejmują także przedstawienia innych bogów i herosów. W cesarskim Rzymie rzeźbione lub odlane z brązu głowy i popiersia stanowiły powszechne wyposażenie domów bogatych rodów patrycjuszowskich, a także były noszone w konduktach żałobnych. Popiersia ustawiano również wzdłuż dróg i na rogach ulic.
W XIV­wiecznej Kolonii wykształcił się najpopularniejszy średniowieczny typ herm, określany jako Ursulabüste: wykonany z drewna, w formie popiersia młodej kobiety, z ażurowym okulusem umożliwiającym wiernym oglądanie relikwii. Jego nazwa pochodzi od świętej Urszuli, która według jednej z legend średniowiecznych była bretońską księżniczką zamordowaną z Jedenastoma Tysiącami Dziewic przez Hunów w Kolonii. Zdarzenie to stanowiło punkt zwrotny podczas oblężenia miasta, które dzięki ich ofierze ocalało. Święta wraz z pozostałymi męczennicami została pochowana w Kolonii, skąd zaczął się rozprzestrzeniać jej kult. Relikwie Urszuli i jej towarzyszek zaczęto sprzedawać lub rozsyłać do innych ośrodków religijnych w Europie, co zwiększyło zapotrzebowanie na hermy relikwiarzowe.
Zgodnie z XIV­wieczną tradycją hermy ustawiano na ołtarzach. Mogły stanowić wypełnienie predelli retabulum, jako pojedyncze formy lub zespoły złożone z kilku przedstawień. Często wykonywano specjalne nastawy ołtarzowe pełniące zarazem funkcję szaf na relikwiarze. To rozwiązanie uznano z czasem za kanoniczne dla wszelkich relikwiarzy umieszczanych w nastawach ołtarzowych. Relikwiarze związane z ołtarzami miały przypominać o świętych męczennikach, a także podkreślały stworzenie ciała ludzkiego „na obraz i podobieństwo” oraz wiarę w zmartwychwstanie ciała do życia wiecznego.
Pierwotnie relikwiarze hermowe zawierały relikwie czaszki, później jednak stanowiły oprawę dla różnych fragmentów ciała świętych. Obecnie hermy często nie zawierają już relikwii, ale w dalszym ciągu należą do tradycji kultu świętych.
Opracowanie: Redakcja WMM, CC­BY 3.0 PL
Zobacz:
Relikwiarz — oprawa świętości Relikwiarz ręki św. Stanisława
Gotycka herma relikwiarzowa
Tagi: Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Ziemi Bieckiej, Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, historia, relikwie, kult, święci