Rozdział 1 Między wiarą, kultem i antropologią Co to są relikwie

Rozdział 1
Między wiarą, kultem i antropologią
Co to są relikwie
Relikwia w sensie religijnym jest to zasadniczo materialna pamiątka, którą może być choćby
niewielka cząstka ciała istoty boskiej lub świętej albo też nadzwyczajnej osoby, jak bywa w
kulturach animistycznych. W szerszym rozumieniu relikwiami są też przedmioty, z którymi
święty miał styczność. Do kategorii tej mogą ponadto zaliczać się dzieła twórcze – pisma,
rysunki itp.
W katolicyzmie i prawosławiu oraz w buddyzmie kult relikwii wciąż jest szeroko
rozpowszechniony, aczkolwiek oddziałuje słabiej niż w przeszłości. Trzeba dodać, że tego
rodzaju cześć bywa manifestowana również poza obszarem religijnym – na terenie kultury
świeckiej. Wokół przedmiotów, które ongiś należały do osób owianych aurą legendy (np.
buty Marylin Monroe, koszulka Pelégo), albo nawet wokół zwłok (W.I. Lenina, G.
Mazziniegoi) skupia się zainteresowanie noszące w niektórych wypadkach znamiona
fetyszyzmu. Emblematycznymi pod tym względem przykładami są włosy Jerzego
Waszyngtona i paznokieć Elvisa Presleya.
Spoglądając dalej na świat laicki, stwierdzamy, że znaczenia porównywalnego z relikwiami
nabierają też odciski dłoni słynnych muzyków oraz maski pośmiertne innych wielkich
postaci. Jednakże pragnienie zabezpieczenia fizycznych śladów osób, których już zabrakło
pomiędzy nami, wyraża się również w najzwyczajniejszy sposób wśród prostych ludzi, np.
przechowujących kosmyk włosów któregoś z członków najbliższej rodziny.
Generalnie zatem relikwie są świadectwami, które wprawdzie przedstawiają się
problematycznie, lecz wyrażają antropocentryczne akcenty, służące przypisaniu swoistej
nieśmiertelności temu, od kogo pochodzą. Być może w przechowywaniu relikwii manifestuje
się nieuświadomiona chęć konkretnego potwierdzenia, że jednostka, do której one odsyłają,
istnieje i należy do rodzaju ludzkiego. We wczesnych latach chrześcijaństwa, kiedy jeszcze
relikwie Chrystusa nie były bardzo rozpowszechnione, pierwszym pielgrzymom
demonstrowano takie okazy jak włosy z brody Noego, laska Mojżesza, turban Józefa, miecz
Dawida…
Największa przeszkoda związana z relikwiami tkwi w tym, że trudno w sposób ciągły
odtworzyć ich historię. Bardzo często bowiem na sekwencję i naturę wydarzeń rzutuje cały
szereg luk i interferencji, sprawiających, że ustalenie kolei losów danej relikwii staje się
niewykonalne.
Ogółem chodzi o znaleziska w pewnych przypadkach „niemożliwe”. Przeważnie okazuje się,
że świadectwa te jakoś nie pasują do układu wyznaczników antropologicznoarcheologicznych. Relikwie, obecne w wielu religiach – od dobrze zorganizowanych aż po
najpierwotniejsze – są świadectwami, których obiektywne granice częstokroć się rozmywają,
pozostawiając owe dokumenty w obszarze mglistej pobożności i hagiografii.
W szczególności w wiekach VII-XII mnożyły się relikwie Chrystusa i Maryi Panny. Oprócz
przedmiotów wiarygodnych, takich jak cząstki krzyża, gwoździe lub ciernie z korony,
pojawiały się inne, których autentyczność pozostawała cokolwiek dyskusyjna, np. ogon osła
ze stajenki Bożego narodzenia (w Konstantynopolu znalazły się nawet odchody zwierzęcia,
na którym Pan Jezus wjechał do Jerozolimy!), włosy Matki Boskiej, poręcz studni, przy której
toczyła się rozmowa Jezusa z Samarytanką, albo pokaźna liczba włóczni, które jakoby
przebiły bok Chrystusa na krzyżu.
i
Giuseppe Mazzini (1805-1872) – włoski dziennikarz, spiskowiec i rewolucjonista, zagorzały republikanin oraz
zwolennik jedności i niepodległości Włoch, jeden z głównych działaczy ruchu na rzecz ich zjednoczenia
(Risorgimento); jego zmumifikowane zwłoki spoczywają w osobnym mauzoleum w Genui (przyp. tłum.).