Podstawy Gospodarki Rynkowej 02

2011-10-15
Funkcje cen w gospodarce rynkowe
•
•
•
•
FUNKCJA CEN W GOSPODARCE
RYNKOWE
Równoważąca
Informacyjna
Redystrybucyjna
Agregacyjna
1
2
Funkcja równoważąca
Funkcja informacyjna
• Funkcja ta polega na równoważeniu popytu z
podażą.
• Następuje „czyszczenie” rynku z nadmiaru lub
niedoboru dostarczanego towaru.
• Proces dostosowawczy (przy założeniu
doskonałego rynku) dokonuje się
natychmiastowo.
• Funkcja służy dostarczeniu wszystkim
podmiotom gospodarczym (producenci i
konsumenci) wiarygodnych informacji o
faktycznie poniesionych kosztach
wytwarzania.
• Informacja umożliwia wybór tego, co, kiedy ile
i jak produkować producent.
• Informacja umożliwia wybór tego co i w jakiej
ilości konsumować konsument.
3
4
Funkcja redystrybucyjna
Funkcja agregacyjna
• Odpowiada za wpływ cen na podział dochodów.
• Ceny „urealniają” nominalne dochody ludności,
jak również nominalne zyski przedsiębiorców.
• Zmieniające się proporcje cen różnych dóbr i
usług prowadzą do zmiany proporcji podział
dochodów między różne gospodarstwa domowe
w zależności od struktury ich wydatków.
• Analogiczna sytuacja w wypadku producentów.
• Polega na wykorzystaniu ceny do sumowania
różnych wartości użytkowych dóbr i usług,
które nie dają się wyrazić w żadnym wskaźniku
naturalnym.
• Ceny w tej funkcji są nie tylko miarą wartości
różnych dóbr, ale także mogą być
wykorzystane do badania zagregowanej
dynamiki wzrostu produkcji w dłuższym
okresie.
5
6
1
2011-10-15
P
Równowaga
S
Elastyczność popytu
E
P0
D
O
Q0
Q
7
8
Elastyczność popytu (1)
Elastyczność popytu (2)
• Dana jest wzorem:
• Jest to relacja między wyrażoną w procentach
zmianą popytu, a wyrażoną w procentach zmianą
czynnika, który tę zmianę wywołał.
• Elastyczność popytu można określić tylko w
odniesieniu do tych czynników kształtujących popyt,
które da się zmierzyć.
• Informuje o wrażliwości popytu na zmiany
czynników go kształtujących zewnętrznych i
wewnętrznych.
• gdzie:
– ExD – elastyczność popytu względem czynnika x
– ΔD – przyrost popytu
– D – wielkość popytu
– Δx – przyrost czynnika x
– x – wartość czynnika x
9
Elastyczność popytu (2)
10
Elastyczność popytu (3)
• Jeśli elastyczność | ExD | = +∞, popyt jest doskonale
elastyczny – przy danej wielkości determinantu
popyt może przyjmować dowolne wartości.
• Popyt jest elastyczny, gdy | εxD | > 1 – niewielka
zmiana czynnika kształtującego popyt skutkuje
znaczną zmianą wielkości popytu.
• Gdy | ExD | = 1 , to mamy do czynienia z
elastycznością jednostkową (inne określenia:
neutralna, wzorcowa, proporcjonalna) – względne
zmiany determinantu odpowiadają takim samym
względnym zmianom popytu.
11
• Popyt jest nieelastyczny (sztywny), gdy
| ExD | c (0; 1) – nawet znacząca zmiana
determinantu powoduje jedynie niewielkie
zmiany wielkości popytu.
• Jeżeli | ExD | = 0, wówczas popyt jest
doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny)
– zmiany determinantu nie mają wpływu na
wysokość popytu.
12
2
2011-10-15
Elastyczność popytu (4)
Elastyczność sztywna
• Oprócz powyższych poziomów natężenia,
elastyczność popytu charakteryzuje się także
zwrotem.
• Jeśli elastyczność jest dodatnia, ExD > 0 (zwiększenie
determinantu powoduje zwiększenie popytu,
analogicznie zmniejszenie), wtedy zależność jest
wprost.
• Jeśli elastyczność jest ujemna ExD < 0 , to zależność
jest odwrotna (zwiększenie determinantu powoduje
zmniejszenie popytu i na odwrót).
13
Popyt nieelastyczny
14
Elastyczność proporcjonalna
15
Popyt elastyczny
16
Popyt doskonale elastyczny
17
18
3
2011-10-15
Elastyczność cenowa popytu (1)
Elastyczność cenowa popytu
Gdzie:
•Ed(p) – cenowa elastyczność popytu,
•
– wyrażona w procentach zmiana zgłaszanego zapotrzebowania
na dobro w sztukach;
•
– wyrażona w procentach zmiana ceny.
19
P
20
Elastyczność cenowa popytu (2)
Elastyczność cenowa popytu (3)
• Podstawowe kategorie cenowej elastyczności
popytu:
Ep>1
– Ed(p) > 1 elastyczność wysoka (popyt
elastyczny);
– Ed(p) = 1 elastyczność jednostkowa (popyt
zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmiany
ceny);
– Ed(p) < 1 elastyczność niska (popyt
nieelastyczny).
Ep=1
Ep <1
D
O
Q
21
P
22
Przykład
Ep = 0
Popyt sztywny
D
Cena
16
Ep = oo
Popyt elastyczny
Cena
PrzykładPunkt
(1) (zł/kg)
E
20
C
12
Popyt rynkowy
(tony)
A
4
700
B
C
D
E
8
12
16
20
500
350
200
100
B
8
A
4
O
Popyt
0
Q
0
23
100
200
300
400
Ilość
500
600
700
800
24
4
2011-10-15
C
12
Popyt rynkowy
(tony)
A
4
700
B
C
D
E
8
12
16
20
500
350
200
100
Ed(p) =-5
D
16
B
8
Cena
PrzykładPunkt
(3) (zł/kg)
E
20
Cena (zł/kg)
D
16
Cena (zł/kg)
Cena
PrzykładPunkt
(2) (zł/kg)
E
20
C
12
A
4
700
B
C
D
E
8
12
16
20
500
350
200
100
B
8
A
4
A
4
Popyt
0
Popyt
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Ilość (tony)
Cena
PrzykładPunkt
(2) (zł/kg)
E
20
Ed(p) =-5
D
16
C
12
0
200
300
A
4
B
C
D
E
8
12
16
20
400
600
Ed(p) = (-) 5
D
16
C
12
800
26
Popyt rynkowy
(tony)
A
4
700
B
C
D
E
8
12
16
20
500
350
200
100
B
8
Ed(p) = (+) 0,8
A
4
700
Cena
PrzykładPunkt
(2) (zł/kg)
E
20
700
500
350
200
100
500
Ilość (tony)
Popyt rynkowy
(tony)
B
8
100
25
Cena (zł/kg)
0
Cena (zł/kg)
Popyt rynkowy
(tony)
A
4
Popyt
0
Popyt
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
Ilość (tony)
0
100
200
27
300
400
500
600
700
800
28
Ilość (tony)
Utarg całkowity
Utarg przedsiębiorstwa a
elastyczność dochodowa popytu
29
Cena ( C )
Popyt ( P )
Elastyczność Utarg
popytu
Całkowity
500
450
400
350
300
250
200
150
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
5,0
3,0
2,0
1,4
1,0
0,7
0,5
0,3
-
100 000
135 000
160 000
175 000
180 000
175 000
160 000
135 000
100 000
30
5
2011-10-15
P
P
Elastyczność cenowa popytu
Krzywa Utargu Całkowitego
Ep>1
Ep=1
Ep<1
D
O
Qe
O
Q
Qe
Q
31
32
Współczynnik elastyczności popytu a
Utarg Całkowity
Współczynnik
elastyczności
popytu
Wzrost ceny
Spadek ceny
Ep > 1
Uc
Uc
Ep < 1
Uc
Uc
Elastyczność dochodowa
popytu
33
Dochodowa elastyczność popytu
Dochodowa elastyczność popytu
• Reakcja popytu na zmianę dochodu,
miernikiem tej reakcji jest współczynnik
dochodowej elastyczności popytu, który
ma postać:
• Dochodowa elastyczność popytu jest relacją
między procentową zmianą popytu a
procentową zmianą dochodów nabywców. Mówi
nam ona, o ile procent zmieni się popyt, jeŜeli
dochody nabywców zmienią się o 1%.
• Współczynnik dochodowej elastyczności popytu
osiąga wartość:
• gdzie:
–
–
–
–
–
Ed – dochodowa elastyczność popytu;
∆Qd – przyrost (lub spadek) popytu;
Qd – dotychczasowy popyt przy dochodzie d;
∆d – przyrost (lub spadek) dochodu;
d – dotychczasowy dochód konsumenta.
34
– ujemna dla dóbr podrzędnych:
– dodatnia dla dóbr normalnych:
• przedział [0,1] dla dóbr podstawowych
• większy od 1 dla dóbr luksusowych
35
36
6
2011-10-15
Dochodowa elastyczność popytu
Dochodowa elastyczność popytu
• JeŜeli dla markowych perfum Ed(i) jest równa 5
– to zwiększenie się dochodu nabywców o 5%,
spowoduje wzrost popytu na perfumy o 25%.
Markowe perfumy to dobro luksusowe.
• JeŜeli dla wyrobu czekoladopodobnego Ed(i)
równe jest -2 – to zwiększenie się dochodów
nabywców o 40% spowoduje spadek popytu na
ten wyrób o 80%. Stanie się tak dlatego, Ŝe
większość gospodarstw domowych uzna, Ŝe
teraz stać ich na kupno prawdziwej czekolady,
która jest droŜsza.
•
JeŜeli dla chleba Ed(i) jest równe 0.05 – to zmniejszenie się
dochodów nabywców o 20% spowoduje spadek popytu na chleb
tylko o 1%. Tak mała zmiana spowodowana jest tym, Ŝe chleb jako
produkt pierwszej potrzeby musi być kupowany, poniewaŜ potrzeba
wyŜywienia musi być zaspokojona – spadek dochodów nie zmieni
znacząco tej sytuacji.
•
Wynika to równieŜ z Prawa Engela, Ŝe wraz ze wzrostem dochodu
– gospodarstwa wydają procentowo coraz mniejszą ilość pieniędzy
na Ŝywność. MoŜna sobie jednak wyobrazić sytuację – gdzie dla
bardzo niskiego poziomu dochodu Ed(i) będzie większy niŜ 1.
Stanie się tak wówczas gdy będziemy rozpatrywać bardzo mały
dochód, który nie wystarcza do zaspokojenie podstawowych
potrzeb. Jest to jednak sytuacja ekstremalna.
37
38
Cenowa elastyczność podaży
• Stosunek procentowej zmiany wielkości
podaŜy do procentowej zmiany ceny.
Cenowa elastyczność podaży
• Gdzie:
∆Qs - Przyrost (lub spadek) podaŜy na skutek zmiany ceny;
Qs - Dotychczasowa podaŜ towaru q przy cenie C;
∆ P - Przyrost (lub obniŜenie) ceny towaru q;
P
- Dotychczasowa cena towaru q.
39
40
Cenowa elastyczność podaży
Cenowa elastyczność podaży
• Odnosi się do sposobu, w jaki wielkość podaŜy reaguje
na zmiany cen:
• jeŜeli mała zmiana ceny wywoła względnie duŜą zmianę
podaŜy, to mówimy Ŝe podaŜ jest elastyczna,
• jeŜeli duŜa zmiana ceny wywoła względnie małą zmianę
podaŜy, to mówimy Ŝe podaŜ jest nieelastyczna.
• Elastyczność cenowa podaŜy (ES) pokazuje jak pod
wpływem zmiany ceny danego produktu zmienia się
wielkość podaŜy oferowanej przez przedsiębiorstwo, c.p.
• Stosunek procentowej zmiany wielkości podaŜy na dane
dobro, do procentowej zmiany jego ceny, c.p.
41
•
•
•
•
•
•
Es a charakter podaŜy:
Es > 1 ⇒
podaŜ elastyczna – jednostkowa zmiana ceny
wywołuje więcej niŜ jednostkową zmianę wielkości
podaŜy.
0 < Es < 1 ⇒ podaŜ nieelastyczna – jednostkowa zmiana ceny
powoduje mniej niŜ jednostkową zmianę wielkości
podaŜy.
Es = 1 ⇒
podaŜ jednostkowa – jednostkowa zmiana ceny
wywołuje jednostkową zmianę wielkości podaŜy.
Es = ∞ ⇒
podaŜ doskonale elastyczna – dla danej ceny podaŜ
moŜe przyjąć dowolną wielkość.
Es = 0 ⇒
podaŜ doskonale nieelastyczna (sztywna) – dla danej
ceny podaŜ przyjmuje stałą wielkość, nie reaguje na
zmianę ceny.
42
7
2011-10-15
Przykład
P
Przykład
d
Es = 0
16
Cena Cena
zł/kg (zł/kg)
Es = 1
Es = oo
PodaŜ
(tony)
c
12
a
4
100
b
8
b
200
c
12
8
350
d
16
530
e
20
a
700
0
O
Q
0
100
200
43
Przykład
300
400
44
e
4
100
b
8
200
c
12
350
d
16
530
e
20
700
a
16
Cena Cena
zł/kg (zł/kg)
PodaŜ
(tony)
a
b
4
800
d
c
8
700
Przykład
Cena
(zł/kg)
Punkt
12
600
20
d
16
500
Ilość (tony)
Ilość (tony)
e
20
Cena Cena
zł/kg (zł/kg)
Cena
(zł/kg)
Punkt
4
Cena
(zł/kg)
PodaŜ
(tony)
a
4
100
b
8
200
c
12
350
d
16
530
e
20
700
Punkt
c
12
b
8
E(s) = 1
a
4
0
0
0
100
200
300
400
500
600
700
800
0
100
200
45
Ilość (tony)
Ilość (tony)
Przykład
300
400
PodaŜ
(tony)
a
46
e
E(s) = 1,28
a
4
100
b
8
200
c
12
350
d
16
E(s) = 1
530
e
20
700
16
Cena Cena
zł/kg (zł/kg)
b
4
800
d
c
8
700
Przykład
Cena
(zł/kg)
Punkt
12
600
20
d
16
500
Ilość (tony)
Ilość (tony)
e
20
Cena Cena
zł/kg (zł/kg)
e
20
c
12
b
8
a
4
0
Cena
(zł/kg)
PodaŜ
(tony)
a
4
100
b
8
200
c
12
350
d
16
530
e
20
700
Punkt
E(s) = 1
0
0
100
200
300
400
Ilość (tony)
Ilość (tony)
500
600
700
800
0
47
100
200
300
400
Ilość (tony)
Ilość (tony)
500
600
700
800
48
8
2011-10-15
Pojęcie użyteczności
• Użyteczność to suma zadowolenia, jaką daje konsumentowi
posiadanie danego dobra.
Teoria Racjonalnego Zachowania
się Konsumenta
M. Nasiłkowski, System rynkowy – podstawy mikro- i makroekonomii,
KeyText
• Użyteczność - zdolność dobra do zaspokajania potrzeb.
Określa subiektywną przyjemność, pożytek lub zadowolenie
płynące z konsumowanych (ew. posiadanych) dóbr.
• W szerszym ujęciu jest to satysfakcja i przyjemność wobec
korzyści jaką osiągają konsumenci w wyniku użycia
(konsumpcji) jakiegoś dobra.
• Kategoria użyteczności jest abstrakcją i ma charakter
subiektywny.
49
50
Wartość użyteczności (1)
Wartość użyteczności (2)
• Wartość użyteczności pozwala subiektywnie
określić, ile zadowolenia dostarczają
konsumentowi konsumowane przez niego
produkty i usługi.
• Możliwe jest też istnienie użyteczności
ujemnej, która informuje, że konsumpcja
danego dobra (czy danej ilości dobra, czy w
dany sposób) sprawia konsumentowi
przykrość.
• Przykładowo:
– konsumpcja pierwszego pączka będzie miała dla
przeciętnego człowieka wysoką użyteczność;
– drugiego - wciąż użyteczność dodatnią, jednak już
mniejszą;
– spożycie trzeciego pączka może się okazać dla konsumenta
obojętne (nie jest już ani przyjemnością, ani też nie
sprawia mu przykrości - użyteczność zerowa);
– zjedzenie czwartego i kolejnych pączków, może sprawiać
spożywającemu przykrość (objedzenie, ból brzucha, zbyt
duża ilość cukru, rozterki związane z tyciem itp.).
51
52
X
Krzywa obojętności (1)
Krzywa obojętności (2)
A
• Krzywa obojętności przedstawia wszystkie
kombinacje dwóch dóbr, które są dla
konsumenta obojętne.
• Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje
konsumentowi takie samo zadowolenie, czyli
ten sam poziom całkowitej użyteczności.
B
Kombinacja
X
Y
A
9
1
B
5
2
C
3
3
D
1
5
C
D
O
53
Y
54
9
2011-10-15
X
Mapa preferencji konsumenta
Substytucyjność
• Miernikiem efektu substytucyjnego jest
krańcowa stopa substytucji, rozumiana jako
stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do
ubytku innego dobra.
I3
I2
I1
O
Y
55
56
Linia budżetu konsumenta (1)
Linia budżetu konsumenta (2)
• Wysokość rozporządzalnego dochodu
przeznaczonego do nabycia dwóch dóbr
konsumpcyjnych (X, Y) można przedstawić w
układzie dwuwymiarowym w postaci linii
budżetu konsumenta.
• Założenie:
– Konsument ma 100 jednostek pieniężnych (jp);
– Dobro X: cena 1 dobra wynosi 10 jp;
– Dobro Y: cena 1 dobra wynosi 25 jp.
Y
0
1
2
3
4
X
10
7,5
5
2,5
0
Liczba dóbr
10
8,5
7
5,5
4
57
X
58
X
Linia budżetu konsumenta (3)
Linia budżetu konsumenta (3)
6
4
4
2
2
O
2
4
6
8
10
O
Y
59
2
4
6
8
10
Y
60
10
2011-10-15
X
X
Optimum
Efekt dochodowy
A (1)
Efekt obniŜki cen bez zmiany
relacji dóbr X i Y
A
4
4
Opt (2)
Opt
2
I3
I2
Opt (1)
2
I2
I1
I1
O
2
4
6
B
8
10
O
Y
61
X
2
4
6
B (1)
8
10
Y
62
Efekt substytucji
Efekt zmiany relacji dóbr X i Y
A
4
Opt (2)
2
I2
Opt (1)
I1
B
O
2
4
6
8
B (1)
10
Y
63
11