Pobierz - Alicja Zając

Wystąpienie senator Alicji Zając w sprawie ustawy o zmianie ustawy Kodeks Pracy –
72. posiedzenie Senatu RP – 16 i 17 marca 2011 r.
Panie Marszałku! Panie i Panowie Senatorowie!
Mam przyjemność przedstawić stanowisko w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy Kodeks Pracy.
Powyższa zmiana wynikła z konieczności dostosowania prawa do orzeczenia Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 12 lipca 2010 r., sygnatura akt P 4/10. Trybunał uznał, że przepis art.
50 §5 kodeksu pracy jest niezgodny z konstytucją RP.
Stosownie do ogólnej reguły zawartej w art. 50 §5 kodeksu pracy pracownikowi w sytuacjach
wadliwie rozwiązanych umów terminowych lub umów na okres próbny przysługuje
wyłącznie prawo do odszkodowania. Art. 50 §5 k.p jest odstępstwem od tej zasady. Przyznaje
bowiem kobietom w ciąży zatrudnionym na czas określony i na czas wykonania określonej
pracy lub w czasie urlopu macierzyńskiego prawo do innych roszczeń. Jeśli kobieta decyduje
się wystąpić z powództwem, wówczas ma wybór między roszczeniami: może żądać uznania
bezskuteczności wypowiedzenia, przywrócenia do pracy bądź odszkodowania. Analogiczna
ochrona w zakresie wyboru roszczenia przysługuje również pracownikowi ojcu dziecka, który
korzysta z urlopu macierzyńskiego. Chodzi o art. 57 §2 k.p. w brzmieniu nadanym ustawą z
dnia 21 grudnia 2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy, DzU nr 154, pozycja 1805.
Powyższy artykuł został zakwestionowany przez Trybunał Konstytucyjny w zakresie, w jakim
przepis ten pomija prawo pracownika znajdującego się pod ochroną przewidzianą w art. 32
ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy z dnia 31 maja 1991 r. o związkach zawodowych - DzU z 2001 r.
nr 79, pozycja 854 z późniejszymi zmianami - do żądania przywrócenia do pracy w razie
wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony z naruszeniem przepisów o tej
ochronie.
Uzasadniając orzeczenie, Trybunał podkreślił, że wolność zrzeszania się i tworzenia
związków zawodowych jest konstytucyjnie zagwarantowanym prawem wszystkich obywateli.
Ponadto gwarancje wolności związkowych zawarte są w prawie międzynarodowym, chodzi o
ratyfikowane przez Polskę konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy, oraz w przepisach
prawa krajowego - chodzi o przywołaną wyżej ustawa z dnia 31 maja 1991 r. o związkach
zawodowych.
Kwestie ochrony stosunku pracy szczegółowo normuje art. 32 ustawy o związkach
zawodowych, który tworzy szczególną ochronę trwałości stosunku pracy działaczy
związkowych bez względu na podstawę jego nawiązania - czy jest to umowa o pracę,
powołanie, wybór, mianowanie, spółdzielcza umowa o pracę - czas, na jaki umowa ta została
zawarta, czyli czy jest to umowa terminowa czy bezterminowa, jak również wymiar czasu
pracy - cały etat, część etatu.
Obecnie, w świetle obowiązującego art. 50 §5 k.p. różnicowane są prawa osób zatrudnionych
na umowę o pracę na czas określony w razie wypowiedzenia umowy z naruszeniem art. 32
ust. 1 pkt 1 i ust. 8 ustawy z dnia 31 maja 1991 r. o związkach zawodowych, ponieważ
osobom tym służy tylko roszczenie o odszkodowanie. Zwolnienie działacza związkowego bez
umożliwienia mu skorzystania również z innych roszczeń oznacza, że może on być również
pozbawiony prawa do rzeczywistego prowadzenia działalności związkowej w miejscu pracy.
A zatem jest to także ograniczenie osoby w przyznanych jej konstytucyjnie prawach. Ponadto
taka sytuacja może osłabić związek pozbawiając go lidera bądź jednego z członków.
Dlatego też zdaniem Trybunału pominięcie w treści zakwestionowanego przepisu możliwości
ubiegania się o przywrócenie do pracy przez pracowników objętych szczególną ochroną
zgodnie z postanowieniami ustawy o związkach zawodowych ma charakter nieuzasadnionej
ingerencji w wolność zrzeszania się. Ponadto Trybunał uznał, że przepis ten narusza również
konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej, tworząc zróżnicowaną sytuację tych osób.
Zdaniem Trybunału "zawieranie umów na czas określony, zwłaszcza w wypadku umów
długoterminowych, winno stwarzać działaczom związkowym gwarancje trwałości
zatrudnienia. Dopuszczalność wypowiadania tych umów znajduje co prawda uzasadnienie,
ale wypowiedzenie takiej umowy z naruszeniem przepisów o szczególnej ochronie działaczy
związkowych powinno skutkować możliwością skorzystania z takich samych uprawnień,
niezależnie od tego, czy podstawą nawiązania stosunku pracy była umowa na czas
nieokreślony czy na czas określony".
Mając na uwadze wytyczne Trybunału, wprowadzono nowe brzmienie art. 50 §5 k.p. i
przyznano prawo do wystąpienia z roszczeniami alternatywnymi - oprócz podmiotom
wymienionym w tym artykule - pracownikowi w okresie korzystania z ochrony stosunku
pracy na podstawie przepisów ustawy o związkach zawodowych.
Po takich zmianach podmiotami uprawnionymi w drodze wyjątku pozostaną nadal
pracownica w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego i pracownik ojciec wychowujący
dziecko w okresie korzystania z urlopu macierzyńskiego. Podmioty te charakteryzują się
szczególnym statusem rodzinnym, co znajduje też odzwierciedlenie w konstytucyjnej
gwarancji dotyczącej ochrony rodziny - art. 18 konstytucji. Nową grupą pracowników mającą
prawo do ochrony trwałości zatrudnienia będą działacze związkowi zatrudnieni na czas
określony czy na czas wykonania określonej pracy. Przyznanie tego prawa znajduje
uzasadnienie w konstytucyjnej zasadzie dotyczącej wolności zrzeszania się - art. 12 i 59
konstytucji.
Mając na uwadze konieczność wykonania obowiązku w zakresie dostosowania prawa do
wytycznych Trybunału Konstytucyjnego, wprowadzenie zmiany w art. 50 §5 k.p. w zakresie
roszczeń alternatywnych dla pracowników podlegających ochronie na mocy art. 32 ust. 1 pkt
1 i ust. 8 ustawy z dnia 31 maja 1991 r. o związkach zawodowych jest w pełni uzasadnione