Zapisz jako PDF

2014-06-12 08:51:16
Potrącenie wierzytelności jako skuteczna metoda
zaspokajania roszczeń pomiędzy przedsiębiorcami
AUTOR: Łukasz Bernatowicz, Partner Zarządzający w Kancelarii Prawnej Bernatowicz,
Komorniczak,Mazur Radcy Prawni & Doradcy Podatkowi sp. p.
Piotr Rożański, aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur Radcy
Prawni & Doradcy Podatkowi sp. p.
Spółka A z siedzibą w Warszawie kupiła od Spółki B z siedzibą w Gdańsku za cenę 30 000 PLN
szczegółowo określone w umowie materiały budowlane, które zostały dostarczone do siedziby Spółki
A. Natomiast Spółka B wypożyczyła od Spółki A na okres siedmiu miesięcy ciężki sprzęt budowlany.
Spółka B była obowiązana zapłacić Spółce A wynagrodzenie za korzystanie ze sprzętu w wysokości
20 000 PLN.
Czy w tym przypadku będzie możliwe skorzystanie z instytucji potrącenia
Zgodnie z art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego, w sytuacji gdy dwie osoby są jednocześnie względem
siebie dłużnikami i wierzycielami, istnieje możliwość potrącenia wierzytelności z wierzytelnością
drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości
oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed
sądem lub przed innym organem państwowym. Mając na uwadze definicję potrącenia zawartą w
Kodeksie cywilnym, należy uznać, że w opisanym powyżej przykładzie zaistniał stan tzw.
„potrącalności świadczeń”.
W myśl art. 499 Kodeksu cywilnego, potrącenia dokonuje się poprzez złożenie oświadczenia drugiej
stronie (poprzez przedstawienie wierzytelności do potrącenia). Po dokonaniu potrącenia przyjmuje
się, że wzajemne zobowiązania ulegają umorzeniu tak samo, jak w przypadku spełnienia świadczeń.
W przypadku potrącenia, nie dochodzi do fizycznego przepływu środków pieniężnych na rachunkach
bankowych, ale wskutek umorzenia wierzytelności każda ze stron uzyskuje zwolnienie z długu.
Zobowiązania pieniężne wyrażone w różnych walutach – czy nadają się do potrącenia
Jednym z warunków, od spełnienia którego Kodeks cywilny uzależnia możliwość potrącenia jest
tożsamość świadczeń (inaczej jednorodzajowość wierzytelności). W związku z tym należy rozważyć,
czy warunek ten będzie spełniony w przypadku, kiedy wierzytelności, które mają zostać objęte
potrąceniem są wyrażone w innych walutach. W tym zakresie przede wszystkim należy zwrócić
uwagę, że przepis art. 498 Kodeksu cywilnego określając, kiedy może dojść do potrącenia, w ogóle
nie posługuje się pojęciem waluty. Ponadto, zgodnie z art. 358 (1) § 1 Kodeksu cywilnego, który
wyraża zasadę nominalizmu, dłużnik może spełnić świadczenie przez zapłatę sumy nominalnej, która
może być wyrażona zarówno w walucie polskiej i obcej. Mając na uwadze powyższe należy uznać, że
fakt i kontrahenci biznesowi dokonują rozliczeń w różnych walutach, nie stoi na przeszkodzie ze
skorzystania z możliwości potrącenia. Pewne potwierdzenie tej argumentacji stanowi wyrok Sądu
Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 kwietnia 1991 roku w sprawie I Acr 115/91, gdzie wyrażono
stanowisko, że wierzytelności wyrażone w różnych walutach nie tracą charakteru wierzytelności
pieniężnych.
W przypadku wystąpienia z powództwem o zapłatę strona pozwana również może skorzystać z potrącenia
Od przedstawienia wierzytelności do potrącenia należy odróżnić zarzut potrącenia podnoszony w postępowaniu cywilnym. Dopuszczalność skorzystania z zarzutu potrącenia uzależniona jest od
zaistnienia przesłanek określonych w art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego. Zarzut potrącenia jest
czynnością procesową, polegającą na powołaniu się na pewien fakt, zazwyczaj podniesienie tego
zarzutu przez stronę następuje w piśmie procesowym. Podniesienie zarzutu potrącenia wierzytelności
w toku postępowania może okazać się skutecznym środkiem obrony, gdyż uwzględnienie takiego
zarzutu musi prowadzić do oddalenia powództwa w zakresie, w jakim dochodzona wierzytelność
została umorzona przez potrącenie (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 czerwca 1997 roku w sprawie III CKN 116/97).
O czym należy pamiętać, przedstawiając wierzytelność do potrącenia
Należy pamiętać, że czynności związane zarówno z przedstawieniem wierzytelności do potrącenia,
jak również podniesieniem zarzutu potrącenia w toku postępowania sądowego są traktowane jako
oświadczenia woli. Oznacza to, że w odniesieniu do osób prawnych takie oświadczenia dla swojej
skuteczności muszą być składane przez osoby uprawnione do reprezentacji. Złożenie oświadczenia o
potrąceniu z naruszeniem wymogów reprezentacji osoby prawnej spowoduje brak skuteczności
takiego oświadczenia. Uwaga ta nabiera szczególnego znaczenia w perspektywie postępowania
sądowego, gdzie zastosowanie mogą znaleźć reguły określające termin, do którego okoliczności
faktyczne mogą być przytaczane. Jeżeli zarzut potrącenia w początkowej fazie procesu zostanie
podniesiony nieskutecznie, późniejsze skorzystanie z tego zarzutu może okazać się już
niedopuszczalne.
AUTOR: Łukasz Bernatowicz, Partner Zarządzający w Kancelarii Prawnej Bernatowicz,
Komorniczak,Mazur Radcy Prawni & Doradcy Podatkowi sp. p.
Piotr Rożański, aplikant radcowski w Kancelarii Prawnej Bernatowicz, Komorniczak, Mazur Radcy
Prawni & Doradcy Podatkowi sp. p.
Komentarze