Weksel

Zasady funkcjonowania weksli w Polsce reguluje ustawa z dnia 28 kwietnia 1936 roku –
Prawo wekslowe (Dz.U. z dnia 11 maja 1936 r.), która była nowelizowana tylko raz - zmiany
wprowadzono w art. 96 w roku 2006 (Dz.U. z 2006, Nr 73, poz. 501). Fakt obowiązywania
ustawy stworzonej w okresie międzywojennym powoduje dla dzisiejszych odbiorców
poważne kłopoty ze względu na język w jakim ustawa została stworzona – mieszaninę
ówczesnego języka polskiego oraz terminów wywodzących się z łaciny, języka niemieckiego,
angielskiego, włoskiego. Dość kłopotliwy jest także w odbiorze ówczesny język prawniczy,
który jest bardzo zwięzły i w porównaniu do obecnie stosowanego nie pozwala na daleko
idące interpretacje. W okresie międzywojennym w Polsce weksle był prawdopodobnie
najbardziej popularnym papierem wartościowym. Odpowiedź na pytanie czym jest weksel –
poza informacją iż jest to rodzaj papieru wartościowego – jest dość skomplikowana i jest
uzależniona od powodu dla którego weksel został wystawiony. Dla każdego uczestnika
obrotu wekslowego jest on czymś innym, nakłada różne obowiązki i daje różne prawa. To
przysparza potencjalnym użytkownikom weksla największych trudności. Na pewno dla
wszystkich jest papierem wartościowym, który może stworzyć każdy, kto posiada zdolność
zaciągania zobowiązań. Dla wystawcy jest zaciągnięciem kredytu na określonych warunkach
lub kaucją (weksel dla podmiotów gospodarczych jest najprostszym z możliwych do
uzyskania kredytem obrotowym), dla wierzyciela jest sposobem udzielenia kredytu i
przyjęciem zapłaty, dla indosanta papierem wartościowym o określonym nominale, którym
można płacić, a dla poręczyciela przyjęciem zobowiązań, które trzeba zaspokoić w wypadku
niespełnienia ich przez wystawcę, dla akceptanta przejęciem zobowiązań wystawcy. Weksel
od momentu powstania wykorzystywany jest jako sposób zaciągania kredytów i sposób
zapłaty. Początki istnienia tego papieru wartościowego datuje się na XII - XIII wiek. We
Włoszech, które są miejscem powstania podstawowych rozwiązań z zakresu bankowości
powstał także weksel, a bezpośrednią jego przyczyną były względy bezpieczeństwa
pieniędzy, które często padały łupem rabusi podczas ich transportu między miastami. Innym
powodem powstania tego dokumentu był fakt funkcjonowania wielu rodzaju walut w tym
okresie, zwłaszcza w północnych Włoszech, gdzie każde miasto posiadało swoją walutę. W
wyniku ewolucji z ówczesnego weksla powstał czek, a następnie dzisiejszy banknot. Słowo
„weksel” jest wyrazem pochodzącym z języka niemieckiego: „Wechsel” - znaczy dosłownie
„zmiana, przestawienie”. W trakcie dalszego rozwoju rynku obrotu papierami wartościowymi
powstały trzy główne typy prawa wekslowego: francuski, niemiecki i angielski. Kolejnym
etapem unifikacji prawa wekslowego było uchwalenie 7 czerwca 1930 roku Konwencji
Genewskiej. Nie podpisały jej kraje anglosaskie, w tym Wielka Brytania i USA i z tego
powodu na świecie istnieją dziś dwa podstawowe systemy prawa wekslowego - konwencyjny
i anglosaski. Okres powojenny w Polsce, ze względu na przyjęte rozwiązania ekonomiczne,
praktycznie zmarginalizował znaczenie weksla, a także czeku. Dopiero powrót do zasad
rynkowych w gospodarce polskiej po roku 1989 pozwolił na powrót, na normalnych
zasadach, do używania m.in. weksla. Dzięki podpisanej przez Polskę konwencji genewskiej i
zawartych niej zobowiązaniach po 1945 roku ustawa z roku 1936 została zachowana, ale ze
względu na fakt, iż obszar ten nie był dostatecznie kontrolowany przez państwo, rozwiązania
w niej zawarte zostały zdecydowanie ograniczone.
Weksel to papier wartościowy o ściśle sprecyzowanej przez prawo wartości, którego
podpisanie jest równoznaczne z podjęciem zobowiązania. Prawo wekslowe wskazuje kilka
rodzajów weksla. Najprostszy podział to podział na weksle własne, w których wystawca
zobowiązuje się do zapłaty określonej przez siebie sumy pieniędzy, oraz tzw. weksle
trasowane, w których wystawca zleca wskazanej w wekslu osobie – trasantowi - zapłacenie
określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej – remitentowi. Podstawową zaletą weksla jest
uproszczony sposób dochodzenia należności w sądzie. Podczas postępowania sądowego
nikogo nie interesują okoliczności ani przyczyny, dla których weksle został podpisany.
Sprawdza się tylko czy dokument zawiera wszystkie wymagane prawem cechy. Elementy
składowe weksla zawarte są w art. 1 oraz art. 101 ustawy prawo wekslowe. Zgodnie w wyżej
wymienionymi przepisami weksel składać się powinien co najmniej z (art. 1 – weksel
trasowany):
1.
nazwy "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. polecenia bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3. nazwiska osoby, która ma zapłacić (trasata);
4. oznaczenia terminu płatności;
5. oznaczenia miejsca płatności;
6. nazwiska osoby, na której rzecz lub na której z1ecenie zaplata ma być dokonana;
7. oznaczenia daty i miejsca wystawienia weksla;
8. podpisu wystawcy wekslu.
lub zakres wynikający z art. 101 – tzw. weksel własny:
1. nazwy "weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono;
2. przyrzeczenia bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej;
3. oznaczenia terminu płatności;
4. oznaczenia miejsca płatności;
5. nazwiska osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana;
6. oznaczenia daty i miejsca wystawienia wekslu;
7. podpisu wystawcy wekslu.
Jeśli dokument jest kompletny, sędzia wydaje nakaz zapłaty. Nakaz jest wykonalny po
upływie dwóch tygodni od jego doręczenia dłużnikowi. W sytuacji gdy posiadacz weksla
posługuje się nim w sposób niegodny z ustaleniami np. wypełnił weksel in blanco na sumę
wyższą niż się umówił z wierzycielami wystawca może dochodzić swoich praw w procesie
cywilnym.
Podstawowe terminy, związane z wekslem to:
Indos – to oświadczenie o przeniesieniu go na inną osobę lub firmę,
Indosant – podmiot, który zbył weksel w drodze indosu,
Indosatariusz – ktoś na kogo rzecz przeniesiono weksel w drodze indosu,
Trasant – osoba lub firma, która za ten weksel ma zapłacić.
Jeśli chodzi o podstawowe zasady wypełniania weksla to w treści należy napisać, iż wzywa
się bezwarunkowo do zapłaty określonej kwoty lub samemu zobowiązuje się ją zapłacić, bez
podawania warunków. Jeśli w wekslu będzie informacja, iż określona kwota zostanie w
określonym dniu zapłacona na przykład pod warunkiem, że będzie istniał przychód w wyżej
wymienionej wysokości lub zapłata nastąpi pod warunkiem, że
strona nadal będzie
prowadzić działalność gospodarczą to weksel będzie nieważny. Należy napisać tylko kwotę
do zapłacenia w precyzyjnej wysokości z podaniem dokładnego terminu.
W wekslu trasnowanym należy wpisać kto ma zapłacić ustaloną kwotę. To może być
nazwisko osoby lub nazwa firmy. Prawo wekslowe dopuszcza
obie możliwości. Jeśli
wystawiany jest weksel własny, nie ma obowiązku zapisywania kto płaci.
Ponadto, należy wskazać miejsce płacenia weksla, czyli określić miejscowość jakiej ma dojść
do zapłaty i dokładny adres. W wyznaczonym miejscu i czasie osoba płacąca weksel powinna
się pojawić u tej, której płaci. Na wekslu musi znaleźć się także osoby lub nazwa firmy której
płacimy lub która nam płaci, data i miejsce wystawienia weklsa, podpis osoby wystawiającej
weksel, który powinien być czytelny. Należy pamiętać, iż niewyraźny podpis nie zwalnia z
odpowiedzialności za dokument. Prawo wekslowe dopuszcza, aby na dokumencie znalazły
się inne sformułowania, np. „bez protestu” lub „bez kosztów”. To dwa równoznaczne zwroty.
Jeśli zostaną umieszczone na wekslu trasowanym oznacza to, że w tym dniu nastąpi płatność i
nie ma potrzeby wysyłania osoby upoważnionej po odbiór należności do dłużnika.
Protest nie ma nic wspólnego z protestowaniem jako czynnością. To akt notarialny
stwierdzający niezapłacenie weksla. Termin ten nie ma także nic wspólnego z dobrowolnym
poddaniem się egzekucji.
Najczęściej używanym obecnie w Polsce jest weksel "kaucyjny in blanco". Jest to weksel
niezupełny, przeważnie jako czysty blankiet z podpisem (weksel goły), lub weksel
zawierający wszystkie elementy ustawowe znane w chwili wystawienia (weksel właściwy),
wręczany z przeznaczeniem jako kaucja. Do weksla niezupełnego może, być spisane
porozumienie lub umowa, na jakich warunkach prawny posiadacz weksla może go uzupełnić.
Porozumienie takie nazywane jest deklaracją wekslową lub umową wekslową.
Do 1 stycznia 2007 r. istniały urzędowe blankiety wekslowe, które służyły realizacji
obowiązków fiskalnych wynikających z ustawy o opłacie skarbowej. Od tej daty od weksli
nie pobiera się opłaty skarbowej, a w obrocie funkcjonują prywatne blankiety wydawane
przez firmy. Należy pamiętać, że nie ma ustalonego jednolitego wzoru weksla, podobnie jak
w przypadku np. faktur, które powinny zawierać elementy określone w ustawie o
rachunkowości. W odniesieniu do formularzy, używanych przed 2007 rokiem należy
pamiętać, iż zapis o treści "Urzędowy blankiet wekslowy do sumy wekslowej nie
przekraczającej (tu suma) zł.", stwierdzał od jakiej kwoty została uiszczona opłata skarbowa.
Nie stanowił w żadnym wypadku górnej granicy zobowiązania wekslowego lub poręczenia .
Ten zapis wprowadzał bardzo często w błąd. Od dnia 1 stycznia 2007 r. problem przestał
istnieć, ponieważ zniesiono urzędowy blankiet wekslowy i opłatę skarbową od weksla.
Poręczenie weksla popularnie nazywane także gwarancją weksla, jest przyjęciem bez żadnych
warunków całości zobowiązania w wypadku nie spełnienia tego zobowiązania przez osobę, za
którą poręczamy. Poręczenie ma charakter trwały i nie można go odwołać. Kończy się tylko
z chwilą spełnienia zobowiązania czyli jego zwrotu.
Osoby poręczające powinny mieć
świadomość, iż jest obowiązek dotyczący wysokości kwoty i terminu realizacji. Należy
poręczać tylko do granic własnych możliwości finansowych lub wzajemnych zobowiązań.
Weksel in blanco to weksel celowo niezupełny w chwili wystawienia, a brakującym
elementem, który najczęściej jest nie określony w chwili wystawienia weksla jest suma
wekslowa. Zobowiązanie z weksla in blanco jest związane z dodatkową umową między
wystawcą weksla a remitentem. Jest to deklaracja wekslowa, gdzie strony uzgadniają w jaki
sposób weksel in blanco powinien być wypełniony w brakujące elementy w momencie emisji
weksla. Wystawca weksla i jego posiadacz ponoszą ryzyko, że remitent uzupełni ten weksel
niezgodnie z zawartą umową i puści go w obieg. Chroniąc dobrą wiarę osoby trzeciej, która
tak uzupełniony weksel posiada, ustawa z roku 1936 stwierdza, że dłużnik nie może zasłaniać
się zarzutem, że weksel wypełniony został niezgodnie z zawartym porozumieniem.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy posiadacz weksla nabył go w złej wierze. Wypełnienie weksla
niezgodnie z deklaracją wekslową nie anuluje odpowiedzialności wekslowej, a jedynie
powoduje jej ograniczenie do granic wyznaczonych porozumieniem. Z chwilą uzupełnienia
weksla in blanco w sposób zgodny z zawartym porozumieniem staje się on wekslem
zwykłym. Aby dokument mógł być uznany za weksel in blanco, musi spełniać dwa warunki:
na dokumencie tym musi być umieszczony podpis któregokolwiek z dłużników wekslowych
(wystawcy, akceptanta, poręczyciela), złożony w zamiarze zobowiązania się oraz
niezupełność treści weksla nie może być niezamierzona, (w przeciwnym wypadku jest to
weksel nieważny). Weksle in blanco są szczególnie popularne w obrocie bankowym, w
którym stosowane są jako jedna z podstawowych form zabezpieczenia kredytów, a także jako
forma zabezpieczenia umów o dofinansowanie projektów realizowanych w ramach funduszy
strukturalnych. Pamiętając, iż weksel to rodzaj papieru wartościowego, który jeśli wpadnie w
niepowołane ręce może zostać wykorzystany wbrew interesom stron weksla należy przyjąć
podstawowe zasady bezpieczeństwa, dotyczące obrotu tym dokumentem, zwłaszcza w
przypadku weksli in blanco. Należy, po sporządzeniu weksla wykonać jego kserokopię wraz z
podpisaną co najmniej w dwóch egzemplarzach umową wekslową. W przypadku, gdy
korzystamy z większej liczby weksli należy sporządzić zestawienie weksli wystawionych lub
przyjętych, wraz z informacją o rodzajach zobowiązań lub należności. Jak najrzadziej lub
wcale należy korzystać z weksli in blanco bez stosownej umowy wekslowej. W przypadku
gdy jest się wierzycielem należy wypełnić weksel kaucyjny in blanco tylko ściśle z zawartym
porozumieniem i postępować z nim zgodnie z przyjętymi w umowie zasadami. Po ustaniu
przyczyny którą weksel zabezpieczał wierzyciel ma obowiązek skasowania zobowiązania
wekslowego, w tym dostarczyć weksel dłużnikowi.
Obecnie weksle są powszechnie stosowane jako podstawowa forma zabezpieczenia projektów
realizowanych w ramach funduszy strukturalnych. Przykładem są zapisy „Zasad finansowania
Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki”, wersja z 25 lutego 2008 roku. W przypadku dotacji
rozwojowej wypłacanej w formie zaliczki przekazanie środków jest możliwe po ustanowieniu
i wniesieniu przez beneficjenta zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Należy
podkreślić, iż zgodnie z § 10 ust. 4 Rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia
7 września 2007 roku w sprawie wydatków związanych z realizacją programów operacyjnych
(Dz.U. Nr 175, poz. 1232 z roku 2007) beneficjenci należący do sektora finansów
publicznych są zwolnieni z obowiązku zabezpieczenia należytego wykonania umowy.
W przypadku umów podpisanych przez pozostałych beneficjentów, o wartości nie
przekraczającej wartości 1 mln zł zabezpieczeniem jest zawsze złożony przez beneficjenta
weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową. W przypadku umów o większej wartości
konieczne jest dodatkowe zabezpieczenie, np. w formie pieniądza, poręczenia bankowego,,
gwarancji bankowej, gwarancji ubezpieczeniowej, zastawie na papierach wartościowych,
zastawie rejestrowym, hipotece. Weksle podlegają zwrotowi po całkowitym rozliczeniu i
zamknięciu projektu tj. nie wcześniej niż po zaakceptowaniu przez Instytucję Zarządzającą
Poświadczenia
deklaracji
wydatków,
złożonych
przez
Instytucję
Pośredniczącą.
Uwzględniając powyższe informacje należy stwierdzić, iż zadania związane z obrotem
wekslami, dotyczące jednostek sektora finansów publicznych, w kontekście wdrażania
funduszy strukturalnych, dotyczą obecnie przede wszystkim kwestii związanych z należytym
zabezpieczeniem składanych weksli in blanco. Zadania te dotyczą m.in. Urzędów
Marszałkowskich, pełniących funkcję Instytucji Zarządzającej Regionalnym Programem
Operacyjnym lub Instytucji Pośredniczących w ramach RPO, a także Wojewódzkich
Urzędów Pracy, wykonujących zadania w ramach PO KL.