Spis tresci

Księgarnia PWN: Pod red. Z. Kwiecińskiego i B. Śliwerskiego - Pedagogika. T. 1
Spis treści
Przedmowa (Zbigniew Kwieciński)
11
Cze˛ść
I
PEDAGOGIKA JAKO NAUKA
Wste˛p (Krzysztof Rubacha)
Rozdział 1. Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin
(Krzysztof Rubacha)
1.1. Podstawowe poje˛cia w pedagogice
1.2. Zwia˛zek pedagogiki z innymi naukami
Rozdział 2. Metody zbierania danych w badaniach pedagogicznych
(Krzysztof Rubacha)
2.1. Metody jakościowe
2.1.1. Ogólna charakterystyka metod jakościowych
2.1.2. Obserwacja etnograficzna
2.1.3. Wywiad
2.1.4. Analiza archiwów
2.1.5. Cechy wspólne badań jakościowych
2.2. Metody ilościowe
2.2.1. Ogólna charakterystyka metod ilościowych
2.2.2. Metody obserwacyjne
2.2.3. Metody sondażowe
2.2.4. Cechy wspólne metod ilościowych
2.3. Strategie ła˛czenia badań jakościowych i ilościowych
2.4. Metody zbierania danych a typy badań pedagogicznych
Rozdział 3. Budowanie teorii pedagogicznych (Krzysztof Rubacha)
3.1. Paradygmaty nauk społecznych a budowanie teorii pedagogicznych
3.2. Kierunki rozwoju teorii pedagogicznej
Bibliografia
18
21
24
29
34
34
34
36
40
44
46
47
47
48
51
54
55
57
59
59
67
69
6
Spis treści
Cze˛ść
II
ROZWÓJ I ZMIENNOŚĆ WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA
Wste˛p – pochwała historii i wykształcenia historycznego (Stefan Wołoszyn)
74
Rozdział 1. Wychowanie w społeczeństwach pierwotnych
(Stefan Wołoszyn)
77
Rozdział 2. Wychowanie i „nauczanie” w cywilizacjach starożytnego
Wschodu (Stefan Wołoszyn)
2.1. Chiny
2.2. Indie
2.3. Inne kultury starożytnego Wschodu
Rozdział 3. Wychowanie w starożytnej Europie (Stefan Wołoszyn)
3.1. Wychowanie w Grecji
3.1.1. Wychowanie spartańskie
3.1.2. Wychowanie ateńskie
3.2. Rola szkół filozoficznych
3.3. Kultura szkolna czasów hellenistycznych
3.4. Wychowanie w rodzinie i kształcenie szkolne w starożytnym Rzymie
3.5. Rozpad kultury i wychowania antycznego
Rozdział 4. Oświata i wychowanie w epoce średniowiecza
(Stefan Wołoszyn)
4.1. Klasztory i szkoły kościelne
4.2. Powstawanie uniwersytetów
4.3. Wychowanie „w domu obcym”
4.3.1. Wychowanie rycerskie
4.3.2. Wychowanie mieszczańskie
4.4. Oświata w Polsce średniowiecznej
Rozdział 5. Wykształcenie i kultura umysłowa w epoce renesansu
(Stefan Wołoszyn)
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
5.5.
Humanizm i utopie humanistyczne
Cele wychowania humanistycznego
Gimnazja i kolegia humanistyczne
Myśl edukacyjna Andrzeja Frycza Modrzewskiego
Pedagogika i pedagogia Jana Amosa Komeńskiego
Rozdział 6. Kultura umysłowa i reformy szkolne w epoce oświecenia
(Stefan Wołoszyn)
6.1. Racjonalizm oświeceniowy i encyklopedyści
6.2. Wiedza czy rozwój? Obywatel czy człowiek?
6.2.1. Dylemat pedagogiczny Johna Locke’a
6.2.2. Dylemat pedagogiczny Jeana Jacques’a Rousseau
6.2.3. Dylemat pedagogiczny Claude’a Adriena Helvétiusa
80
80
82
84
87
87
87
88
90
91
93
95
97
97
99
101
101
102
102
104
104
106
106
109
111
115
115
117
117
117
118
Spis treści
6.3. Szkolnictwo średnie i reformy szkolne
6.4. Szkolnictwo ludowe i specjalne
6.4.1. Szkoły ludowe
6.4.2. Szkoły i zakłady specjalne
6.5. Reformy szkolne w Polsce
6.5.1. Komisja Edukacji Narodowej
6.6. Projekty organizacji wychowania i oświecenia publicznego Wielkiej Rewolucji Francuskiej
Rozdział 7. Rozwój nowoczesnych systemów szkolnych w XIX wieku
(Stefan Wołoszyn)
7.1. Tendencje ogólne i ustawodawstwo szkolne
7.2. Elementarne szkolnictwo ludowe
7.3. Neohumanistyczne szkoły średnie i wyższe
7.3.1. Gimnazja klasyczne
7.3.2. Gimnazja realne
7.3.3. Uniwersytety i politechniki
7.4. Wyspy oświatowe na ziemiach polskich
7.4.1. Zabór rosyjski
7.4.2. Zabór pruski
7.4.3. Zabór austriacki
Rozdział 8. Oświata i wychowanie w XX wieku (Stefan Wołoszyn)
8.1. Upowszechnianie sie˛ jednolitych systemów szkolnych
8.1.1. System szkolny w Polsce
8.2. Radykalna krytyka edukacji szkolnej i poszukiwanie nowych strategii
oświatowych
8.3. Nowatorskie nurty edukacyjne
8.3.1. Czy „stulecie dziecka”?
8.3.2. Walka o prawa dziecka
8.3.3. Poszukiwanie przez młodzież nowych wizji świata
Bibliografia
7
119
122
122
123
124
127
130
133
133
135
138
138
139
143
145
145
150
152
155
155
160
165
170
170
174
176
181
Cze˛ść
III
WSPÓŁCZESNE PRA˛DY I KIERUNKI PEDAGOGICZNE
Wste˛p (Bogusław Śliwerski)
184
Rozdział 1. Pedagogika pozytywistyczna (Teresa Hejnicka-Bezwińska)
196
196
198
201
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
Ewolucja orientacji pozytywistycznej
Faza ekspansji pełnego programu badawczego pozytywizmu
Charakterystyka orientacji pozytywistycznej w pedagogice
Stosunek do innych kierunków pedagogicznych – przejście od „pedagogii”
do „pedagogiki”
1.4.1. Tworzenie instytucjonalnych podstaw unaukowienia myślenia o edukacji i oświacie
1.4.2. Unaukowienie pedagogiki poprzez wykorzystanie dorobku i osia˛gnie˛ć
psychologii – psychologizm pedagogiczny
204
205
208
8
Spis treści
1.4.3. Unaukowienie pedagogiki poprzez wykorzystanie dorobku i osia˛gnie˛ć
socjologii – socjologizm pedagogiczny
1.4.4. Scjentyzm
1.5. Recepcja i krytyka pozytywizmu
1.6. Ramy czasowe i zasie˛g terytorialny
Rozdział 2. Pedagogika kultury (Bogusław Milerski)
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
Geneza i poje˛cie
Przesłanki filozoficzne
Pogla˛dy pedagogiczne
Status naukowy
Rozdział 3. Pedagogika personalistyczna (Marian Nowak)
3.1. Podstawowe kategorie i terminologia
3.2. Personalizm w myśli filozoficznej – jego odmiany oraz cechy wspólne
3.3. Personalizm w pedagogice
3.3.1. Założenia i antropologiczne podstawy pedagogiki personalistycznej
3.3.2. Wychowanie i nauczanie według personalizmu
3.3.3. Cele wychowania według personalizmu
3.3.4. Relacja wychowawca/nauczyciel – wychowanek/uczeń według personalizmu
3.3.5. Treści wychowania i nauczania
3.4. Podsumowanie
Rozdział 4. Pedagogika egzystencjalna (Janusz Tarnowski)
4.1. Geneza egzystencjalizmu
4.2. Tendencje przeciwstawne w egzystencjalizmie
4.2.1. Tendencja agnostyczno-ateistyczna
4.2.2. Tendencja teistyczna
4.3. Podstawy pedagogiki egzystencjalnej
4.4. Egzystencjalne kategorie pedagogiczne
4.4.1. Dialog
4.4.2. Autentyczność
4.4.3. Zaangażowanie
Rozdział 5. Pedagogika religii (Bogusław Milerski)
5.1.
5.2.
5.3.
5.4.
Status naukowy i przedmiot badań
Rozwój pedagogiki religii na świecie
Pedagogika religii w Polsce
Koncepcje i ich znaczenie pedagogiczne
5.4.1. Antropologia religijna jako podstawa edukacji
5.4.2. Człowiek jako podmiot edukacji
5.4.3. Edukacja jako proces odnowy życia
5.4.4. Edukacja jako egzystencjalna hermeneutyka tekstów
5.4.5. Edukacja jako hermeneutyka doświadczeń
5.4.6. Edukacja jako dialog
Rozdział 6. Pedagogika Nowego Wychowania (Sławomir Sztobryn)
6.1. Definicja i charakterystyka pra˛du
6.1.1. Geneza nazwy i jej warianty
211
214
215
215
220
221
223
227
229
232
233
237
239
239
241
242
244
245
246
248
248
249
250
252
256
258
258
259
260
261
261
265
270
271
273
273
274
275
276
277
278
278
281
Spis treści
6.1.2. Ramy czasowe, zasie˛g terytorialny
6.2. Czynniki wyodre˛bniaja˛ce nowa˛ pedagogike˛
6.2.1. Krytyka szkoły tradycyjnej
6.2.2. Psychologia eksperymentalna
6.2.3. Krytyka podstawowych poje˛ć i nowoczesne metody badań
6.3. Główne idee Nowego Wychowania
6.4. Krytyka Nowego Wychowania
Rozdział 7. Pedagogika waldorfska (Bogusław Śliwerski)
7.1.
7.2.
7.3.
7.4.
Rudolf Steiner – twórca pedagogiki waldorfskiej
Powstanie szkoły typu Waldorf
Antropozoficzne podstawy szkoły waldorfskiej
Recepcja pedagogiki R. Steinera w Polsce
Rozdział 8. Pedagogika pragmatyzmu (Zbyszko Melosik)
8.1. Pragmatyzm Johna Deweya
8.1.1. Filozoficzne podstawy pedagogiki pragmatyzmu J. Deweya
8.1.2. Pogla˛dy J. Deweya na edukacje˛
8.2. Neopragmatyzm Richarda Rorty’ego
8.3. Teoretyczne kontrowersje wobec pragmatyzmu
Rozdział 9. Pedagogika Marii Montessori (Ryszard Kucha)
9.1.
9.2.
9.3.
9.4.
Miejsce M. Montessori w pedagogice w perspektywie historycznej
W drodze ku wielkości i sławie
Specyfika pedagogiki M. Montessori
Kochać dziecko – to znaczy służyć mu jak dalece to możliwe
Rozdział 10. Pedagogika Janusza Korczaka (Bogusław Śliwerski)
10.1. Życie i dzieła J. Korczaka
10.2. Podstawowe założenia pedagogiki J. Korczaka
10.3. Recepcja pedagogiki J. Korczaka w Polsce
Rozdział 11. Pedagogika Petera Petersena (Sławomir Sztobryn)
11.1.
11.2.
11.3.
11.4.
Życie P. Petersena
Pogla˛dy pedagogiczne P. Petersena
Recepcja stanowiska P. Petersena
Krytyka pedagogiki P. Petersena
Rozdział 12. Pedagogika Celestyna Freineta (Sławomir Sztobryn)
12.1.
12.2.
12.3.
12.4.
Życie C. Freineta
Pogla˛dy pedagogiczne C. Freineta
Recepcja i krytyka stanowiska C. Freineta
Formy instytucjonalne ruchu Nowoczesnej Szkoły Francuskiej
Rozdział 13. Pedagogika krytyczna (Tomasz Szkudlarek)
13.1. Pedagogika a myślenie krytyczne
13.2. Pedagogika krytyczna – podstawowe założenia
13.2.1. Diagnoza
13.2.2. Cele i kierunki interwencji
13.2.3. Rezultaty: nadzieja i kontrowersje
9
281
282
282
283
285
286
290
293
293
295
298
305
307
308
308
311
317
322
324
324
328
332
333
335
335
337
345
348
348
349
353
354
356
357
358
361
362
363
363
364
365
370
375
10
Spis treści
Rozdział 14. Pedagogika antyautorytarna (Bogusław Śliwerski)
14.1.
14.2.
14.3.
14.4.
Nurt polityczny
Nurt edukacyjny
Wychowanie permisywne
Pedagogika antyautorytarna w praktyce
Rozdział 15. Pedagogika emancypacyjna (Hanna Zielińska-Kostyło)
15.1. Istota pedagogiki emancypacyjnej
15.2. Geneza nazwy, narodziny pra˛du i jego przesłanki
15.3. Wybrani przedstawiciele pedagogiki emancypacyjnej
15.3.1. Paulo Freire
15.3.2. Ivan Illich
15.3.3. Noam Chomsky
15.4. Pedagogika emancypacyjna w Polsce
15.5. Krytyka pedagogiki emancypacyjnej
Rozdział 16. Pedagogika mie˛dzykulturowa (Tomasz Szkudlarek)
16.1. Kultura i edukacja
16.1.1. Pedagogika modernistyczna
16.1.2. Dekolonizacja i źródła edukacji mie˛dzykulturowej
16.2. Orientacje w edukacji mie˛dzykulturowej
16.2.1. Kontekst polityczny – USA
16.2.2. Kontekst polityczny – integracja europejska
16.2.3. Doświadczenia polskie
16.3. Kontrowersje wokół edukacji mie˛dzykulturowej
Rozdział 17. Pedagogika ekologiczna (Agnieszka Gromkowska-Melosik)
17.1. Poje˛cie ekologii i ekosystemu
17.2. Powstanie i rozwój ruchu ekologicznego
17.3. Główne nurty we współczesnej ekologii
Rozdział 18. Pedagogika negatywna (Bogusław Śliwerski)
18.1. Geneza i ewolucja pedagogiki negatywnej
18.2. Antypedagogika, czyli redukcja wychowania
18.3. Przedmiot badań pedagogiki negatywnej
Rozdział 19. Pedagogika postmodernizmu (Zbyszko Melosik)
19.1.
19.2.
19.3.
19.4.
Podstawowe cechy postmodernistycznej teorii społecznej
Modernistyczny dyskurs edukacji, postmodernistyczne kontrowersje
Postmodernizm i edukacja: możliwości i zagrożenia
Konserwatywna krytyka postmodernizmu
378
379
383
389
391
394
394
395
401
401
404
408
412
414
415
415
415
417
418
420
421
422
423
425
425
426
428
436
436
439
441
452
452
456
459
463
Bibliografia
465
Indeks osób
468
Indeks rzeczowy
484
O autorach
494