Jurysprudencja okresu republiki wg Cycerona
Transkrypt
Jurysprudencja okresu republiki wg Cycerona
Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD II-III teksty źródłowe Jurysprudencja okresu republiki w świetle opinii „nie-prawników” 1. Responsa prudentium jako źródło prawa Cicero, Topica 5.28: Atque etiam definitiones aliae sunt partitionum aliae divisionum; partitionum, cum res ea quae proposita est quasi in membra discerpitur, ut si quis ius civile dicat id esse quod in legibus, senatus consultis, rebus iudicatis, iuris peritorum auctoritate, edictis magistratuum, more, aequitate consistat... „Są także definicje, z których jedne nawiązują do podziału na części, drugie zaś do rozróżniania gatunków. Pierwsze polegają na tym, że dana rzecz jest jakby rozczłonkowana; ktoś mógłby przykładowo powiedzieć, że prawem obywatelskim jest ogół norm zawartych w ustawach, uchwałach senatu, wyrokach sądów, wypowiedziach uczonych prawników, edyktach wysokich urzędników, zwyczajach i wymaganiach słuszności (…).” Cicero, De oratore 2.27.116: Ad probandum autem duplex est oratori subiecta materies: una rerum earum, quae non excogitantur ab oratore, sed in re positae ratione tractantur, ut tabulae, testimonia, pacta conventa, quaestiones, leges, senatus consulta, res iudicatae, decreta, responsa, reliqua, si quae sunt, quae non reperiuntur ab oratore, sed ad oratorem a causa [atque a re] deferuntur; altera est, quae tota in disputatione et in argumentatione oratoris conlocata est. “Przy przeprowadzaniu dowodzenia mówca ma do dyspozycji dwojaki materiał. Pierwszy rodzaj to te rzeczy, których mówca nie obmyśla, lecz mieszczą się w samej sprawie, i – jako takie, metodycznie są rozpatrywane, jak: dokumenty, zeznania świadków, umowy, porozumienia, przesłuchania na torturach, ustawy, uchwały senatu, precedensy, wyroki, i opinie prawne, i inne, jeśli jeszcze jakieś są. Mówca sam ich nie wynajduje, lecz dostarcza mu ich sprawa oraz strona procesowa. Drugi w całości mieści się w dowodzeniu i argumentacji mówcy.” Cicero, De oratore 1.38.175: Quid? Si ne parvae quidem causae sunt, sed saepe maximae, in quibus certatur de iure civili, quod tandem os est eius patroni, qui ad eas causas sine ulla scientia iuris audet accedere? Quae potuit igitur esse causa maior, quam illius militis? De cuius morte cum domum falsus ab exercitu nuntius venisset et pater eius re credita testamentum mutasset et, quem ei visum esset, fecisset heredem essetque ipse mortuus, res delata est ad centumviros, cum miles domum revenisset egissetque lege in hereditatem paternam testamento exheres filius. [Nempe] in ea causa quaesitum est de iure civili, possetne paternorum bonorum exheres esse filius, quem pater testamento neque heredem neque exheredem scripsisset nominatim. “A jeśli sprawy, w których chodzi o prawo dotyczące obywateli, bynajmniej nie są drobne, lecz nierzadko nawet niezwykle poważne, to jakim tupetem odznacza się adwokat, który ośmiela się je prowadzić bez jakiejkolwiek znajomości prawa? Czy może więc być jakaś sprawa poważniejsza, niż ta oto, dotycząca pewnego żołnierza: gdy z wojska do domu nadeszły fałszywe wieści o jego śmierci, a ojciec, uwierzywszy im, zmienił testament i uczynił spadkobiercą kogoś innego, kto wydał mu się odpowiedni, a następnie sam umarł, wówczas sprawę postawiono przed sądem centumwiralnym, ponieważ żołnierz wrócił do domu i rozpoczął proces o objęcie majątku rodowego po ojcu, jako syn wydziedziczony w testamencie? W tej mianowicie sprawie przedmiotem dochodzenia była należąca do prawa obywatelskiego kwestia: czy można uznać za wydziedziczonego z majątku po ojcu syna, którego ojciec w swoim testamencie ani Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD II-III teksty źródłowe nie wymienił jako spadkobiercy, ani też wyraźnie nie zaznaczył, że został wydziedziczony?” 2. Zadania jurystów 3. Cicero, De oratore 1.48.212: Sin autem quaereretur quisnam iuris consultus vere nominaretur, eum dicerem, qui legum et consuetudinis eius, qua privati in civitate uterentur, et ad respondendum et ad agendum et ad cavendum peritus esset, et ex eo genere Sex. Aelium, M’. Manilium, P. Mucium nominarem. [39] Atque, ut iam ad leviora artium studia veniam, si musicus, si grammaticus, si poeta quaeratur, possim similiter explicare, quid eorum quisque profiteatur et quo non amplius ab quoque sit postulandum. Philosophi denique ipsius, qui de sua vi ac sapientia unus omnia paene profitetur, est tamen quaedam descriptio, ut is, qui studeat omnium rerum divinarum atque humanarum vim naturam causasque nosse et omnem bene vivendi rationem tenere et persequi, nomine hoc appelletur. “Gdyby zaś ktoś zapytał, kogo w istocie można nazwać znawcą prawa, powiedziałbym, że kogoś takiego, kto byłby na tyle biegły w prawach i związanych z nimi zwyczajach, których powinny w państwie przestrzegać osoby prywatne, żeby móc udzielać porad, prowadzić sprawy sądowe i dbać o dobro klienta. W tej grupie wymieniłbym Sextusa Aeliusa, Maniusa Maniliusa i Publiusa Muciusa. [39] By zaś przejść już do mniej poważnych nauk i zajęć, jeśliby szukano muzyka, gramatyka lub poety, mógłbym w podobny sposób wyjaśnić, co każdy z nich uważa za domenę, i czego można się od nich domagać. Jest wreszcie jakaś definicja i samego filozofa, który, ufny w swe zdolności i mądrość, sam jeden uważa się za znawcę każdej niemal dziedziny wiedzy. Mówi się, że tym imieniem można nazwać kogoś, kto stara się poznać istotę wszystkich spraw boskich i ludzkich, ich naturę i przyczyny, oraz zgłębić sposób dobrego życia i zgodnie z nim postępować. ” 4. Metoda dialektyczna a juryści Cicero, Brutus 41.152-153: Hic Brutus: ain tu? inquit: etiamne Q. Scaevolae Servium nostrum anteponis? Sic enim, inquam, Brute, existumo, iuris civilis magnum usum et apud Scaevolam et apud multos fuisse, artem in hoc uno; quod numquam effecisset ipsius iuris scientia, nisi eam praeterea didicisset artem, quae doceret rem universam tribuere in partes, latentem explicare definiendo, obscuram explanare interpretando, ambigua primum videre, deinde distinguere, postremo habere regulam, qua vera et falsa iudicarentur et quae quibus propositis essent quaeque non essent consequentia. (153) Hic enim adtulit hanc artem omnium artium maxumam quasi lucem ad ea, quae confuse ab aliis aut respondebantur aut agebantur. Dialecticam mihi videris dicere, inquit. Recte, inquam, intellegis; sed adiunxit etiam et litterarum scientiam et loquendi elegantiam, quae ex scriptis eius, quorum similia nulla sunt, facillime perspici potest. “Tu Brutus: A ty –zapytał – kogo cenisz wyżej: naszego Serviusa, czy Quintusa Muciusa Scaevolę? Ja Butusie myślę tak – zacząłem – Scaevola i wielu innych to doskonali znawcy prawa obywatelskiego i jednocześnie praktycy, lecz wyżyny sztuki osiągnął tylko on jeden. Nie dokonałby tego jedynie dzięki znajomości prawa, gdyby wcześniej przede wszystkim nie posiadł wiedzy, która uczy jak wyodrębniać poszczególne elementy ogólnego problemu: jak zdefiniować zagadnienia nieoczywiste i niejasne; jak poprzez tłumaczenie czynić zrozumiałymi sprawy niejasne; jak najpierw dostrzec kwestie dwuznaczne, a potem je zróżnicować; na koniec, jaką posłużyć się metodą, by można było odróżnić prawdę od fałszu, a także wskazać, co jest konsekwencją pewnych przesłanek, a co nią nie jest. [153.] On zatem posłużył się tą sztuką, Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD II-III teksty źródłowe najwspanialszą ze wszystkich sztuk, niczym światłem do rozjaśniania tego, co inni dość chaotycznie albo objaśniali w prawnych konsultacjach, albo stosowali podczas przebiegu procesu sądowego.” Cicero, Philippicae 9.10-11: … Nam reliqua Ser. Sulpici vita multis erit praeclarisque monumentis ad omnem memoriam commendata. Semper illius gravitatem, constantiam, fidem, praestantem in re publica tuenda curam atque prudentiam omnium mortalium fama celebrabit. Nec vero silebitur admirabilis quaedam et incredibilis ac paene divina eius in legibus interpretandis, aequitate explicanda scientia. Omnes ex omni aetate, qui in hac civitate intellegentiam iuris habuerunt, si unum in locum conferantur, cum Ser. Sulpicio non sint comparandi. Nec enim ille magis iuris consultus quam iustitiae fuit. (11) Ita ea quae proficiscebantur a legibus et ab iure civili, semper ad facilitatem aequitatemque referebat neque instituere litium actiones malebat quam controversias tollere. Ergo hoc statuae monumento non eget, habet alia maiora. Haec enim statua mortis honestae testis erit, illa memoria vitae gloriosae, ut hoc magis monimentum grati senatus quam clari viri futurum sit. “(...) a wcześniejsze życie Serviusa Sulpiciusa uwieczni się w ich pamięci dzięki jego licznym i znakomitym dziełom. Wszyscy ludzie zawsze ze czcią będą wspominać jego mądrość, konsekwencję, prawość, niezwykłą roztropność i troskę, jaką okazywał szczególnie w sprawach państwowych. I naprawdę nie zostanie przemilczana godna podziwu i niebywała, niemal boska biegłość w wyjaśnianiu ustaw i w tłumaczeniu, co sprawiedliwe. Gdyby ze wszystkich epok w jednym miejscu zgromadzić wszystkich, którzy w tym państwie posiedli znajomość prawa, wszyscy oni razem nie dorównaliby Seviusowi Sulpiciuszowi. Był bowiem w równym stopniu znawcą prawa i sprawiedliwości. [11] Właśnie dlatego normy prawne zawsze interpretował w duchu łagodności i cierpliwości, a nad wytaczanie procesów przedkładał pomoc w wytyczaniu sporów. Te zalety nie potrzebują więc pamiątki w postaci posągu, bowiem posiadał jeszcze inne, większe. Posąg będzie świadectwem zaszczytnej śmierci, a zalety upamiętniają okryte sławą życie. Posąg to raczej pomnik wdzięczności senatu niż sławy męża. ” Cicero, De officiis 2.19.65: Quae autem opera, non largitione beneficia dantur, haec tum in universam rem publicam tum in singulos cives conferuntur. Nam in iure cavere, consilio iuvare atque hoc scientiae genere prodesse quam plurimis vehementer et ad opes augendas pertinet et ad gratiam. Itaque cum multa praeclara maiorum, tum quod optime constituti iuris civilis summo semper in honore fuit cognitio atque interpretatio; quam quidem ante hanc confusionem temporum in possessione sua principes retinuerunt, nunc, ut honores, ut omnes dignitatis gradus, sic huius scientiae splendor deletus est, idque eo indignius, quod eo tempore hoc contigit, cum is esset, qui omnes superiores, quibus honore par esset, scientia facile vicisset…. “Dobrodziejstwa, które wyświadczane są w postaci przysług, a nie darów, odnoszą się zarówno do całego państwa, jak do poszczególnych obywateli. Albowiem okazywanie pomocy w sprawach sądowych, udzielanie porad i w ogóle pomaganie tego rodzaju umiejętnościami jak największej liczbie osób, ogromnie przyczynia się do zwiększenia naszych wpływów i popularności. Stąd, do świetnych czynów przodków zaliczamy, obok wielu innych dokonań, także i to, że zawsze mieli w najwyższym poważaniu znajomość oraz sztukę tłumaczenia tak wspaniale opracowanego naszego prawa obywatelskiego. I choć nauka ta, zanim nastały czasy niepokojów, była nadal przedmiotem zainteresowań najświetniejszych obywateli, dziś Rzymska jurysprudencja … WYKŁAD II-III teksty źródłowe jednak blask jej, podobnie jak blask zaszczytnych urzędów i godności wszelkich stopni, został przygaszony; co jest jednak tym bardziej przykre, że zdarzyło się w okresie, gdy żył człowiek, który dorównawszy godnością wszystkim swoim poprzednikom, łatwo przewyższył ich swoją wiedzą (…).” 5. Responsum w okresie republikańskim i projekt ius civile in artem redactum Cicero, De oratore 2.33.142: In quo etiam isti nos iuris consulti impediunt a discendoque deterrent; video enim in Catonis et in Bruti libris nominatim fere referri, quid alicui de iure viro aut mulieri responderit; credo, ut putaremus in hominibus, non in re consultationis aut dubitationis causam aliquam fuisse; ut, quod homines innumerabiles essent, debilitati [a iure cognoscendo] voluntatem discendi simul cum spe perdiscendi abiceremus. Sed haec Crassus aliquando nobis expediet et exponet discripta generatim; est enim, ne forte nescias, heri nobis ille hoc, Catule, pollicitus [se] ius civile, quod nunc diffusum et dissipatum esset, in certa genera coacturum et ad artem facilem redacturum.” “A w tym przeszkadzają nam również owi znawcy prawa i odciągają od nauki. Widzę bowiem, że w pismach Katona oraz Brutusa przeważnie z imienia wymienieni są ci mężczyźni i kobiety, którym udzielono jakiejś porady, w tym celu, jak sądzę, abyśmy uważali, że to w ludziach, a nie w przedmiocie sporu, tkwi przyczyna wątpliwości skłaniających do proszenia o poradę prawną, i skoro ludzi jest niezliczenie wielu, byśmy zmęczeni zgłębianiem prawa, wraz z nadzieją, że uda się je dokładnie opanować, porzucali również samą chęć nauki. Lecz te zagadnienia omówił kiedyś Krassus i przedstawił je podzielone na szczególne typy. Albowiem, jeśli o tym jeszcze nie wiesz, Katulusie, obiecał nam wczoraj, że prawo obywatelskie, które jest teraz bardzo rozgałęzione i rozproszone, podzieli na konkretne rodzaje i ujmie w łatwy do rozumienia system.”