pobierz - WordPress.com

Historia ekonomii
Mgr Robert Mróz
Karol Marks – 10.11.2016
Karol Marks








1818-1883
Filozof, socjolog, ekonomista, dziennikarz
Inspiracja Heglem (środowisko tzw. młodoheglistów),
problemy z cenzurą pruską ze względu na radykalne
poglądy
1843 – nieprzyjazny klimat w Prusach, wyjazd do Paryża,
1844 – poznaje Engelsa, 1845 – wydalenie z Paryża,
wyjazd do Brukseli
1848 – Manifest partii komunistycznej, wydalenie z Belgii
1849 – wydalenie z Prus, wyjazd do Londynu, problemy
finansowe
1864 – Pierwsza Międzynarodówka
1867 – I tom Kapitału
Teoria historii



Marksa zajmowało przede wszystkim zagadnienie
zmiany – w kontekście ekonomii oznacza to inne
podejście niż statyczna analiza szkoły klasycznej
Hegel: historia jako liniowy proces, „progres
Ducha”
Dialektyka: każdy okres ma swoją tezę i antytezę,
z których bierze się synteza, stająca się nową tezą
będącą bliżej prawdy – są to siły ideologiczne, nie
materialne, więc prawa historii odkrywa się
poprzez studia nad ideami
Teoria historii


Marks: dialektyka jak najbardziej, ale na poziomie
materii – materializm dialektyczny
Podstawowe pytania:



Czy możliwa jest teoria wyjaśniająca różne sposoby
organizacji społeczeństw na przestrzeni wieków, która
będzie zarazem przewidywać przyszłe sposoby?
Czy feudalizm i kapitalizm są częścią ewolucyjnego
procesu, który można analizować, czy tylko rezultatem
losowych zdarzeń historycznych?
Skoro było coś przed kapitalizmem, to jak
ekonomiści mogą pisać tak jakby po nim miało już
nic nie być?
Teoria historii



Marks: społeczeństwa można analitycznie podzielić
na dwie części: siły wytwórcze i stosunki produkcji
Siły wytwórcze to technologia wykorzystywana do
produkcji dóbr materialnych (kwalifikacje siły
roboczej, wiedza naukowa, narzędzia itd.) – są
dynamiczne
Stosunki produkcji to zasady gry (ramy
instytucjonalne): stosunki społeczne i stosunki
własności – są statyczne, co jest dodatkowo
wzmacniane przez nadbudowę społeczną (sztukę,
literaturę, filozofię podtrzymujące status quo)
Teoria historii



Stosunki produkcji są w dialektyce Marksa tezą,
siły wytwórcze – antytezą
Na początku każdego okresu historycznego panuje
między nimi harmonia, ale z biegiem czasu
dynamika sił wytwórczych powoduje sprzeczności
→ walka klas → rewolucja społeczna → nowe
stosunki produkcji (synteza)
Ciągły proces
Teoria historii



Marks był zainteresowany samospełnianiem się
ludzi, a wg niego kapitalizm powoduje alienację
człowieka od jego samego
Własność prywatna i rynki obniżają wartość
wszystkiego, czego tylko dotkną (np. pracy), więc
samo ich istnienie nie pozwala nam na osiągnięcie
prawdziwego szczęścia
Gdy tylko kapitalizm stworzy siły wytwórcze
zdolne do zaspokojenia potrzeb materialnych,
ludzie uwolnią się od niego jak wcześniej od
feudalizmu → socjalizm, potem komunizm
Socjalizm a komunizm



Socjalizm będzie jeszcze zawierał ślady
kapitalizmu: co prawda proletariat przejmie środki
produkcji, ale wciąż potrzebne będą bodźce
zachęcające do pracy (wynagrodzenie)
Komunizm to dla Marksa coś zupełnie innego –
społeczeństwo bezklasowe, bezpaństwowe, „każdy
według zdolności, każdemu według potrzeb”
Założenie, że ludzie są z natury dobrzy, że mogą tę
swoją dobroć ujawnić, jeśli przestanie być
tłamszona przez alienujące rynki
Pytania, problemy





Czy założenie o zasadniczej dobroci ludzi jest
realistyczne?
Nawet jeśli jest, to czy komunizm jest w praktyce
możliwy do wprowadzenia?
Jak poradzić sobie z silnymi uczuciami
narodowościowymi, etnicznymi?
Jak to jest, że wraz z nastaniem komunizmu
kończą się sprzeczności między tezą i antytezą?
Jak interpretować np. upadek ZSRR?
Ekonomia Marksa


Upraszczając: metodologiczne przeciwieństwo
współczesnej teorii, która bada części gospodarki,
by zrozumieć całość – Marks badał najpierw
całość
Charakterystyczne dla kapitalizmu jest oddzielenie
pracy od własności środków produkcji – dwie
klasy i wymiana (przetargi płacowe) między nimi
Ekonomia Marksa


Ceny dóbr nie były dla niego interesujące same w
sobie, ale jako sposób na rozpoznanie stosunków
społecznych
Ceny dóbr:



Z jednej strony reprezentują ilościowe zależności
między dobrami (dwa jelenie za jednego bobra)
Z drugiej strony reprezentują społeczne zależności
między jednostkami w społeczeństwie, między
kapitalistami i proletariatem
Ceny były dla niego tylko środkiem do
rozpoznania tego, jak kształtują się pensje
Teoria wartości



Teorię cen względnych Marks zaczerpnął od
Ricarda – skoro ceny względne ujawniają
ilościowe zależności między dobrami, to musi
istnieć jakiś wspólny element między nimi, który
to mierzy
Ten element to czas pracy wykorzystywany w
procesie produkcji
Jego rozwiązania problemów laborystycznej teorii
wartości również są w większości takie jak u
Ricarda
Teoria wartości



Wartość można podzielić na dwie części: koszt
produkcji (czyli czas pracy) i wartość dodatkową,
czyli różnicę między ceną i kosztem produkcji
Gospodarki produkują więcej dóbr i usług niż jest
potrzebne na opłacenie realnych kosztów
produkcji – wartość dodatkowa podobna do
czystego produktu fizjokratów
Zasadnicze pytanie: jak sprawiedliwie dzielić tę
nadwyżkę pomiędzy członków społeczeństwa?
Wyzysk


Marks twierdził z „naukowym obiektywizmem”,
że nadwyżka wytworzona przez pracę jest jej
odbierana, ponieważ pracownicy nie są
właścicielami kapitału – wyzysk, który będzie
stanowił zarzewie rewolucji
Czy twierdzenie o tym, że coś stanowi wyzysk,
może być „naukowo obiektywne”? Czy nie
zawiera założeń etycznych?
Analiza kapitalizmu


Marks przyjmował założenia modelu Ricarda, za
wyjątkiem stałej relacji K i L w procesie
produkcji, pełnego zatrudnienia i prawa Malthusa
– ale i tak wiele różnic między nimi nie wynikało z
różnic w założeniach, a w ideologii
Marksowskie prawa kapitalizmu:





Rezerwowa armia bezrobotnych
Spadek stopy zysku
Kryzysy gospodarcze
Rosnąca koncentracja kapitału
Rosnące zubożenie proletariatu
Analiza kapitalizmu

Rezerwowa armia bezrobotnych (RAB):



Wraz z akumulacją kapitału rośnie popyt na pracę –
RAB sprawia, że płace nie rosną kosztem zysków, pełni
więc taką samą rolę jak prawo Malthusa u Ricarda
RAB oznacza, że zawsze istnieje nadwyżka podaży
pracy
Armia istnieje, bo:



Maszyny zastępują ludzi, gdyż są tańsze dla kapitalistów
Nowe osoby wchodzą w skład siły roboczej – dzieci po
ukończeniu szkoły, kobiety, które chcą zacząć pracować; nie
ma dla nich pracy
W czasie prosperity RAB maleje, co powoduje spadek
zysków, kapitaliści kupują maszyny, RAB znów rośnie
Analiza kapitalizmu

Rezerwowa armia bezrobotnych (RAB):



Czyli Marks odrzucał prawo Saya
Ekonomiści ortodoksyjni: istnienie takiej armii jest
nielogiczne, jeśli zakładamy rynki konkurencyjne, na
których zachodzą dostosowania cenowe (a Marks to
zakładał)
Czy da się to przetestować empirycznie?
Analiza kapitalizmu

Spadek stopy zysku:



Akumulacja kapitału oznacza zwiększenie popytu na
pracę, co powoduje spadek stopy zysku. Kapitalista
chce zastąpić pracowników maszynami, ale to oznacza
zwiększenie K w gospodarce, czyli stopa zysku znów
spada – kolejna sprzeczność w kapitalizmie
Tak samo działa konkurencja na rynku dóbr
końcowych – wymaga obniżania kosztów produkcji, a
bardziej efektywne metody wymagają kapitału
Ale to nie takie proste: K↑ → SZ↓, bo malejąca
krańcowa produktywność, ale też K↑ oznacza nowe
technologie, czyli koszty↓ i SZ↑ - kwestia empiryczna
Analiza kapitalizmu

Kryzysy gospodarcze:



Kryzysy są wg Marksa nieodłączną częścią systemu
kapitalistycznego
Charakterystyczne dla kapitalizmu jest skupienie nie na
wartości użytkowej (co w gosp. barterowej zapewnia
synchronizację produkcji z konsumpcją), a na wartości
wymiennej – bo kapitalista pragnie zysku w pieniądzu
Odrzucał prawo Saya, bo wg niego to prawo zakłada,
że nie ma zasadniczej różnicy między kapitalizmem a
gosp. barterową (pieniądz wyłącznie środkiem
wymiany)
Analiza kapitalizmu

Kryzysy gospodarcze:



Ogólnie rzecz ujmując: fluktuacje w gospodarce biorą
się z reakcji kapitalistów na zmieniające się stopy
zysku, tzn. ze zmian w wydatkach inwestycyjnych –
wg Marksa te wydatki są bardzo niestabilne
Marks wyróżniał np. fluktuacje cykliczne związane z
niejednostajnością postępu technologicznego (impuls
technologiczny → inwestycje → popyt na pracę↑ →
pensje↑ → zyski↓ → akumulacja K↓ → bezrobocie↑
→ pensje↓ → motywacja do akumulacji K…)
Źródłem kryzysu może być też rozszerzenie lokalnej
nadprodukcji na inne sektory lub spadek stopy zysku i
działania kapitalistów z tym związane
Analiza kapitalizmu

Rosnąca koncentracja kapitału:




Marks widział, że firmy się rozrastają i że może to
doprowadzić do powstania monopoli
Wg niego wynika to z koncentracji kapitału w miarę
jego akumulacji przez kapitalistów, a także z jego
centralizacji, czyli redystrybucji w ręce małej grupy
właścicieli → ograniczenie konkurencji
Efekty skali pozwalają produkować efektywniej
większym firmom, ale to oznacza, że konkurencja sama
się niszczy – kolejna sprzeczność
Marks przewidział też rozwój kapitalizmu
korporacyjnego!
Analiza kapitalizmu

Rosnące zubożenie proletariatu:

Trzy możliwe interpretacje:



Ubóstwo zwiększające się w sensie absolutnym, czyli
społeczeństwo biednieje wraz z rozwojem kapitalizmu – dziś
wiemy, że to nieprawda
Ubóstwo zwiększające się w sensie relatywnym, czyli
dochód realny pracowników może rosnąć, ale procent PKB
przypadający sile roboczej spada – dziś wiemy, że to również
nieprawda
Ubóstwo zwiększające się w aspektach nieekonomicznych –
dochód jest mniej ważny niż ogólna jakość życia, a ta spada,
gdy ludzie są uwiązani w procesie produkcji przemysłowej;
akumulacja kapitału oznacza ucisk klasy robotniczej – jak to
przetestować?