o jeżach - Jeż swój zwierz

Transkrypt

realizują organizacje
swój zwierz
kampania edukacyjna
Jeż
u weterynarza
1. Podstawy prawne ochrony jeży
Cele, zasady i formy ochrony przyrody żywej - w tym jeży - określa
Ustawa o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880 z 2004 r.). Mocą Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt
objętych ochroną (Dz.U. Nr 220, poz. 2237 z 2004 r.) - jeże występujące w Polsce, objęte są ochroną ścisłą i wymagają ochrony czynnej.
Ochrona ścisła - całkowity zakaz ingerencji człowieka w środowisko jeży, tj. zakaz handlu, chwytania, przemieszczania, przetrzymywania, płoszenia i zabijania.
Ochrona czynna - zabiegi ochronne zachowania istniejących naturalnych siedlisk, przywracania lub odtwarzania naturalnych siedlisk, niezbędnego leczenia i
rehabilitacji jeży - celem przywrócenia ich do środowiska naturalnego.
2. Przyczyna ochrony ścisłej jeży
Jeże są bardzo pożyteczne, gdyż żywią się najróżniejszymi owadami, płazami i gryzoniami - przyczyniają się do zmniejszenia ilości szkodników w otoczeniu człowieka. Jeże oczyszczają też środowisko zjadając nieżywe małe zwierzęta i ptaki oraz zaciekle niszczą potomstwo myszy i szczurów.
Projekt dofinansowany z Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego 2009-2014
Program PL02 „Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów”
Niestety, w ostatnich latach, na skutek często nieprzemyślanej działalności człowieka, ginie tak dużo jeży, że są
realnie zagrożone wyginięciem.
Roczny bilans populacji jeży jest
ujemny i dlatego, te pożyteczne
zwierzątka zostały objęte ochroną ścisłą. Oznacza to, że jeży
nie wolno płoszyć, ranić ani
zabijać. Nie wolno też brać jeża
bez potrzeby na ręce - chyba, że
jeż jest ranny lub chory - wtedy
wszyscy mają obowiązek mu
pomóc!
Jeż zachodnioeuropejski.
3. Gatunki jeży w Polsce
Na świecie żyje 15 gatunków jeży w Europie, Azji, Afryce i Nowej Zelandii
(za wyjątkiem obu Ameryk i Australii) - z czego w Polsce występują dwa gatunki: zachodni (Erinaceus europaeus europaeus) - żyjący w województwach zachodnich oraz wschodni (Erinaceus europaeus roumanicus) - żyjący w środkowej i wschodniej strefie kraju. Jeż zachodni ma brązowe kolce i brązowe futerko na brzuszku. Jeż wschodni ma ciemnoszare kolce i jasnoszare futerko na
brzuszku oraz wyraźną plamę białego futerka na piersi. Jeże zamieszkują tereny
zakrzewione i porośnięte chaszczami, obrzeża lasów, a także w parkach i ogrodach w miastach i miasteczkach oraz cmentarze i tereny podmiejskie i wiejskie.
Jeże nie żyją w górach, na
terenach podmokłych, przemysłowych, ani też w lasach i
puszczach.
Jeże
unikają
terenów,
gdzie jest duży hałas, silne
zapachy oraz wibracje. Jeże są
samotnikami - zarówno samce,
jak i samice - nie żyją w
stadach. Każdy jeż wędruje
sam, a po urodzeniu małych
jeżątek ich wychowaniem i karmieniem zajmuje się wyłącznie
matka. Jeże nie mają tendencji
znaczenia terytorium polowań.
Jeż wschodnioeuropejski.
4. Roczny cykl życia jeży
Zrozumienie rocznego cyklu życia jeży, jest podstawą do przyjęcia poprawnej postawy i zachowań wobec nich. Cykl życia jeży jest powtarzalny i taki
sam we wszystkich rejonach Polski - różnice występują jedynie w terminach porodów oraz początku i końca snu zimowego. Jeże są zwierzętami nocnymi, tzn.
zdrowe osobniki latem żerują od zmierzchu przez noc do świtu, zaś przez cały
dzień śpią ukryte w legowiskach - niezależnie od pogody. Chore lub osłabione
osobniki zwykle wychodzą w dzień szukać pomocy.
Æ wrzesień
Matki karmią młode i potrzebują dużo pożywienia, wychodząc na żerowanie nie
tylko od zmierzchu do rana, ale też w dzień. Dlatego, można spotkać w dzień
nie tylko osobniki chore, ale także dorosłe i zdrowe - właśnie samice karmiące
potomstwo. Z tego powodu, ważna jest poprawna ocena: czy spotkany jeż w
dzień jest zdrową samicą karmiącą potomstwo i jest nietykalny, czy jest to jeż
chory, ranny lub osłabiony, któremu należy pomóc? We wrześniu coraz częściej
matki wyprowadzają karmione potomstwo poza legowisko i uczą je zdobywania
pożywienia oraz właściwego zachowania w środowisku naturalnym - najpierw
czynią to w dzień i w nocy, ale w miarę dorastania jeżyków - tylko w nocy.
Æ październik
Wszystkie jeże intensywnie żerują, by zwiększyć tkankę tłuszczową przed zbliżającą się zimą. Samice kończą karmienie młodych i w połowie miesiąca pozostawiają je, by dalej radziły już samodzielnie, a same ruszają na aktywne łowy,
gdyż mają już niewiele czasu na zgromadzenie rezerw energetycznych na zimę.
Młode jeże desperacko szukają pożywienia - także w dzień, by osiągnąć odpowiednią wagę gwarantującą im przeżycie zimy.
Æ listopad
Jeże jeszcze żerują w miarę możliwości, ale już pracowicie znoszą suche trawy
oraz liście i budują kryjówki i legowiska na czas mrozów. Młode jeże intensywnie
szukają jeszcze pożywienia, by zgromadzić zapas tłuszczu na zimę. Jeże, które
nie osiągnęły wagi przynajmniej
700 G (w zachodniej i środkowej
części Polski) oraz 800 G (we
wschodniej części Polski), nie
mają
większych
szans
na
przeżycie zimy bez pomocy
człowieka. Noce są już coraz
chłodniejsze i brak jest pokarmu
naturalnego. Rozpoczynają się
pierwsze hibernacje jeży.
Æ grudzień
Trwa zimowa hibernacja. Jeże w
legowiskach śpią silnie zwinięte
w kłębek. Nie reagują na bodźce
Jeże są zwierzętami nocnymi.
otoczenia, temperatura ich ciała obniża się do 5 oC (zamiast 37 oC), serce uderza 8-20 razy na minutę (zamiast 180), a oddychają zaledwie 1-4 razy na minutę (zamiast 50 razy). Zdarza się, że w tym czasie psy znajdują i wyciągają jeże
z legowisk - zginą, jeśli im człowiek nie pomoże zabierając jeża do zimnego pomieszczenia gospodarczego lub ostatecznie do mieszkania.
Æ styczeń
Trwa zimowa hibernacja. Jeże, które zgromadziły jesienią zbyt mały zapas
tłuszczu, wybudzają się i wychodzą na śnieg i mróz - rozpaczliwie szukając pożywienia. Zginą, jeśli człowiek natychmiast im nie pomoże zabierając do domu.
Æ l u ty
Trwa zimowa hibernacja, ale jeże o zbyt małej wadze (zbyt małym zapasie
tłuszczu) się wybudzają i wychodzą na śnieg i mróz poszukując pożywienia.
Często również biegające bez kagańca psy, wyciągają śpiące jeże z ich legowisk.
Takie jeże wymagają niezwłocznej pomocy człowieka - w przeciwnym razie zginą z głodu i wyziębienia albo ran zadanych przez psy.
Æ marzec
W zachodnich regionach kraju pojawiają się pierwsze wybudzenia jeży z hibernacji - zwłaszcza tam, gdzie już stopiły się śniegi. W regionach chłodniejszych
jeszcze trwa hibernacja. W
pierwszej kolejności budzą się te
osobniki, które jesienią nie
osiągnęły wystarczającej wagi
do zimowania. Wskazane jest
dokarmianie jeży, gdyż pokarm
naturalny
jeszcze
nie
jest
dostępny.
Æ kwiecień
Wszystkie jeże już się wybudziły
i aktywnie poszukują pożywienia. Poruszają się głównie w
swojej okolicy, ale jeśli pokarmu
jest za mało, to przemieszczają
się też na sąsiednie tereny. W
chłodnych rejonach kraju wskazaKarmiąca samica podczas polowania w dzień.
ne jest dokarmianie jeży.
Æ maj
Trwa intensywne żerowanie. Samce wędrują w poszukiwaniu partnerek. Wiele z
nich wpada w tym okresie pod koła samochodów na drogach i szosach. Pod koniec miesiąca ciężarne samice wytrwale budują legowiska porodowe znosząc
tam zrywane przez siebie trawy, liście, mech i siano.
Æ czerwiec
W zachodnich rejonach kraju - już na początku czerwca, zaś we wschodnich rejonach - w drugiej połowie czerwca rozpoczynają się jeżowe porody. Matki karmią małe i potrzebują dużo pożywienia, wychodzą więc na żer nie tylko wieczorem i w nocy, ale także w dzień.
Æ lipiec
Matki karmią młode i coraz częściej wyprowadzają je na dzienne oraz nocne
spacery ucząc zachowania i polowań na pożywienie. Pod koniec miesiąca matki
porzucają potomstwo. Młode jeże ruszają w swój świat i starają się być samodzielne. Samce szukają nowych partnerek i przemierzają ku nim nieraz po kilka
kilometrów. Kolejne samice budują legowiska porodowe znosząc trawy i liście.
Æ sierpień
W zachodnich rejonach kraju - już na początku sierpnia, zaś we wschodnich rejonach - w drugiej połowie miesiąca, trwają jeżowe porody. Matki karmią małe i
potrzebują dużo pożywienia wychodząc na żer wieczorem, w nocy oraz w dzień.
5. Budowa ciała i zachowania jeży
Jeż ma krępą sylwetkę, wydłużony pyszczek, małe uszy i krótki ogonek.
Długość dorosłego jeża wynosi 20 do 30 cm. Grzbiet i boki są pokryte kolcami.
Zaraz po narodzinach jeżyk ma niewiele kolców i są one jasne i miękkie, ale z
każdym dniem są coraz większe, coraz twardsze i ciemniejsze. Dorosły jeż ma
od 4000 do 7000 kolców długości 25-30 mm. W zależności od gatunku jeża kolce są ciemnoszare lub brązowe - zawsze prążkowane. Kolce służą jeżowi do
obrony przed wrogiem. Kiedy wróg się zbliża, jeż zwija się w kulkę tak ciasną,
że nie widać ani głowy, ani łapek i mocno stroszy igły oraz fuka i syczy odstraszając nieprzyjaciela. W tej pozycji jeż trwa tak długo, jak długo wróg się nie
oddali. Takie zachowanie jeży
jest
podstawową
przyczyną
wielu przypadków ich śmierci,
bowiem jeże nie potrafią uciekać
przed niebezpieczeństwem - jak
większość pozostałych zwierząt i
ptaków. Faktycznie, ich ostre
kolce są wystarczającą barierą
ochronną wobec mniej agresywnych napastników. Niestety,
jeże są zupełnie bezbronne
wobec chuliganów je kopiących,
kół pojazdów na drogach i szosach oraz wobec kosiarek,
podkaszarek i maszyn.
Jeż w pozycji obronnej.
Niewtajemniczeni sądzą, że podczas rozpoczynania robót budowlanych na
terenie gdzie żyją jeże, sam fakt wejścia ciężkiego sprzętu budowlanego wypłoszy jeże - przez co się uratują. Otóż, nic bardziej błędnego: owszem, wypłoszą
się ptaki inne zwierzęta, ale nie jeże. Pozostają one nieruchomo czekając na
wroga, by się zwinąć w kulkę i nastroszyć kolce. Jeśli roboty trwają podczas hi-
bernacji zimowej jeży, prowadzi to do masowej ich śmierci w tym okresie, gdyż
są zasypywane na żywca w ziemi lub giną zmiażdżone sprzętem budowlanym!
Jeże słabo widzą i to tylko na odległość do 2-3 m, natomiast mają doskonały węch i słuch. Właśnie dzięki temu lokalizują zdobycz słysząc ruch robaków i
owadów poruszających się pod ziemią. Jeż wyczuwa także owady nawet na odległość 5 m. Jeże są mięsożerne i nie jedzą warzyw. Jedzą: wszelkie owady i
pająki, chrząszcze i gąsienice, robaki, krocionogi, ślimaki, płazy i gady, padlinę,
jaja ptaków mających gniazda na ziemi. Czasami mogą zjeść wyłącznie przejrzałe: banany, winogrona, rodzynki, wiśnie, grzyby albo pestki słonecznika.
Jeże zwykle nie wydają dźwięków. Jedynie podczas godów samce i samice
wydobywają jakby „kwakanie” - podobne do dźwięku kaczki - nawzajem się nawołując. Przy bezpośrednim i nagłym zaatakowaniu jeża, potrafi on wydać głośny i przejmujący okrzyk odstraszający. Noworodki jeżowe wydają przenikliwe,
ale ledwie słyszalne piski wtedy, gdy są głodne i wołają matkę, by je nakarmiła.
Jeże nie chorują na wściekliznę i jej nie roznoszą. Jest to często mylone w
społeczeństwie - zwłaszcza, gdy widzi się jeża z pianką na igłach. Napotkany
żywy jeż nigdy nie jest zarażony wścieklizną, gdyż jeśli zostanie nią zarażony,
zaraz ginie. Spotykana piana na jeżach jest wynikiem dziwnego i dotąd przez
naukę nie zbadanego zjawiska - „samonamaszczania” jeży. Otóż, kiedy jeż trafi
na nowy dla siebie smak lub zapach, wykonuje dziwne figury i narzuca przy tym
gęstą ślinę na swój grzbiet i
boki. Co ciekawe, to zawsze
kolor pienistej śliny jest taki
sam jaki ma poznany nowy
smak: po spróbowaniu mlecza
lub innej rośliny - kolor śliny jest
zielony, po spróbowaniu kory
drzewa - kolor śliny jest
brązowy, po spróbowaniu wiśni kolor śliny jest różowy itd., ale
po poznaniu nowego zapachu kolor śliny jest zawsze biały.
Narzucana przez jeża ślina
utrzymuje się na nim przez
kilkadziesiąt minut, a potem ...
znika.
Samonamaszczanie jeża.
6. Zagrożenia w życiu jeży
Lista zagrożeń życia jeży jest długa i niemal w całości spowodowana jest
przez działalność człowieka. Świadomość społeczeństwa jest w tym zakresie
niestety nikła. Z tego powodu, wiedza o zagrożeniach, daje podstawę do
podjęcia aktywnych działań w ochronie czynnej wobec jeży oraz podstawę do
przeciwdziałania zagrożeniom - ku ochronie bytu jeży.
Najważniejsze zagrożenia, to:
Æ Ruch kołowy na drogach oraz szosach.
Æ Podpalanie traw i łąk.
Æ Powodzie i podtopienia.
Æ Koszenie traw i podkaszanie trawników.
Æ Spalanie liści, gałęzi i innych odpadów.
Æ Trutki na ślimaki i gryzonie.
Æ Psy biegające luzem bez kagańca.
Æ Wąskie prześwity w ogrodzeniach.
Æ Strome brzegi sadzawek ogrodowych.
Æ Nie zakryte studzienki i obudowy okien piwnicznych.
Æ Strome betonowe rowy przydrożne i przytorowe.
Æ Budowy developerskie.
Æ Ekscesy chuligańskie.
Æ Dzikie zwierzęta i ptaki.
Æ Bezprawne przetrzymywanie i handel jeżami.
7. Kiedy jeż potrzebuje pomocy?
Postępowanie z jeżem ściśle zależy od pierwszej ogólnej oceny stanu jego
zdrowia. Jest to najtrudniejszy etap postępowania, bowiem od niego bezpośrednio zależy dalszy los jeża. Spotkany jeż (niezależnie od wielkości) w dzień, zwykle świadczy o jego chorobie i konieczności pomocy. Jednakże, w dzień można
też spotkać zupełnie zdrową samicę karmiącą młode, która wyszła właśnie się
pożywić, gdyż jej aktualne potrzeby pokarmowe są dużo większe niż zwykle,
gdzie wystarcza żerowanie tylko nocą. Rozróżnienie każdego przypadku jest
niezwykle ważne, bo choremu jeżowi trzeba pomóc, ale jeśli przejmie się zdrową samicę karmiącą, to jej dzieci zginą z głodu! Jak odróżnić te dwa przypadki?
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na porę roku. Matki jeżowe karmią potomstwo od połowy czerwca do końca lipca oraz od połowy sierpnia do
końca września. Zatem, spotkany w dzień jeż wielkości dużego grapefruita w
terminie poza tymi okresami, oznacza na pewno jeża chorego lub osłabionego wymagającego natychmiastowej pomocy. Natomiast, spotkany w dzień jeż w
okresie karmienia, wymaga sprawdzenia jego płci. Jeśli to jest samiec - wymaga
na pewno pomocy. Jeśli to samica - wymaga oględzin i jeśli jest bez obrażeń i
wykazuje odruchy obronne (stroszenie igieł nad głową, zwijanie się w kulkę po
dotyku, fukanie i syczenie) - powinna być pozostawiona w spokoju i ew. przeniesiona kilka metrów na sąsiedni teren bezpieczniejszy, jeśli została spotkana
na jezdni czy chodniku.
Jak odróżnić płeć? Z tym jest zawsze problem. Chory lub osłabiony jeż nie
zwija się, ale jeż zdrowy (niezależnie od wagi) będzie się zwijać w kulkę i nie da
się zajrzeć na jego brzuch. Jeśli jeża potrzyma się na ciepłych rękach kilka minut i nie będzie wobec niego
wykonywać żadnych ruchów,
podniesie najpierw głowę a
potem się rozwinie. Wówczas
trzeba lekko go pogłaskać po
tylnej części grzbietu i bokach.
Uspokojonego bierzemy lekko
za boki i podnosimy powoli
utrzymując grzbiet ku górze,
zaś w tym czasie druga osoba
zaglądając od strony brzucha
jeża (najlepiej świecąc latarką)
sprawdza środek brzucha. Jeśli
jest gładki, to samica, zaś jeśli
na środku jest brodawka, to
samiec.
Środek brzucha gładki - czyli samica.
8. Badania wstępne
Dużym problemem jest zbadanie wstępne jeża, gdyż dotknięty - w odruchu obronnym - zwija się w ciasną kulkę i fukając staje się niedostępnym. Może
też ugryźć za palec - wprawdzie nie mocno, ale ... Zatem, jeśli jeż po dotknięciu
nie zwija się lub zwija niedbale, na pewno jest: chory, ranny lub osłabiony i
wymaga natychmiastowego leczenia. To podstawa do pierwszej oceny.
Czasami jest tak, że mimo ran i bólu, jeż jednak z przerażenia zwija się w
ciasną kulkę. Wówczas dokładnie oglądamy od zewnątrz stan skóry oraz kolców.
Jeśli jest zasadne, można „nakłonić” jeża do rozwinięcia pozostawiając go na
kilka minut w spokoju na stole. Jednakże, nie można go układać na zimnym metalu, lecz na macie grzewczej w stanie lekkiego podgrzania lub ostatecznie na
grubym ręczniku. Po kilku minutach, gdy jeż podniesie głowę, należy delikatnie
głaskać jego tylną część grzbietu i po bokach - zgodnie z ułożeniem igieł. Wtedy
jeż się rozwinie całkowicie - pozwalając ocenić jego stan. Niekiedy, konieczne
jest jednak podanie leków uspokajających lub narkozy, by wykonać pełne badania.
Drugim podstawowym etapem oceny stanu zdrowia jeża, jest kształt jego
sylwetki. Prawidłowa sylwetka jeża lekko dotkniętego oglądana z góry nad nim
wykazuje kształt owalny o stosunku długości ciała do szerokości ok. 3:2. Jeż
osłabiony i odwodniony ma ten stosunek ponad 2:1. Stopień odwodnienia łatwo
sprawdzić - w tym celu trzeba: chwycić w palce część igieł na środku grzbietu
jeża, podnieść skórę na 5 cm w górę i raptownie puścić. Jeśli skóra opadnie natychmiast oznacza, że jeż nie jest odwodniony, ale jeśli opadnie dość wolno oznacza odwodnienie - tym większe, im wolniej opadnie.
Za wyjątkiem zimy, w
pozostałych porach roku, należy
dokładnie przyjrzeć się całemu
ciału jeża w poszukiwaniu jaj
oraz larw much - szczególnie:
na
brzuchu
i
podbrzuszu,
okolicach odbytowo-płciowych,
w uszach, wokół oczu i okolicach
pyszczka. Jeśli są, to mamy
pewność, że jeż jest mocno
chory i osłabiony. Należy je
niezwłocznie usunąć - używając
pęsety i ew. pompki ssącej oraz
spłukując solą fizjologiczną. Jest
to proces żmudny, wymagający
cierpliwości i nieraz trwający
godzinę i dłużej.
Sylwetka jeża nie odwodnionego.
Podczas badań postępować tak,
by nie wywoływać stresu u jeża,
gdyż w stowarzyszeniu ze
środkami znieczulającymi można łatwo jeża zabić! Zawsze,
podczas leczenia i rehabilitacji
jeży powinna być stosowana
zasada: im mniejszy stres, tym
łatwiejsze i szybsze zdrowienie
jeża. Jeśli konieczny będzie
zabieg, zawsze wykonuj go na
ciepłej macie i staraj się
ingerować na jak najmniejszej
powierzchni
ciała.
Operując
jeża, ważne by dostarczyć mu
ciepła, aby uchronić przed
zbytnim ochłodzeniem ciała,
gdyż w czasie zabiegu może
dojść do szoku termicznego lub
stanu podobnego do hibernacji
- co u jeży jest typowe i można
łatwo doprowadzić do śmierci jeża.
Sylwetka jeża silnie odwodnionego.
Jeśli rana jest na części ciała pokrytej igłami, przed zabiegiem należy
przyciąć igły blisko skóry odsłaniając dostęp i oczyścić okolicę (kolce z czasem
łatwo odrosną). Jeśli rana jest po stronie brzusznej, należy zgolić włosy - także
odrosną.
9. Operacje i opieka pooperacyjna
1)
Przedoperacyjne czynności powinny obejmować:
· zminimalizowanie stresu podczas podawania środka znieczulającego,
· sprawdzenie zmian w okolicy nosa i oczu które mogą sugerować zapalenie płuc,
· osłuchanie płuc (naprawdę małą pediatryczną głowicą lejkową), gdyż
osłabione lub uszkodzone płuca mogą skutkować niewydolnością oddechową podczas operacji,
· podanie podskórne płynu fizjologicznego (50 - 100 ml/kg mc/dobę podzielonego na 2 - 3 miejsca w środkowej i tylnej części grzbietu).
Najbardziej odpowiednią metodą narkozy jest wziewna anestezja za pomocą Izofluranu. Nawet zwinięty jeż może być uśpiony poprzez użycie maski jeśli się go odwróci, ale lepiej użyć do tego boxu anestetycznego. Gdy już pacjent zwiotczeje zakładamy maskę. Znieczulenie indukujemy stopniowo zwiększając
stężenie
anestetyku.
Dobry poziom uspokojenia może
być osiągnięty przy użyciu
Medetomidyny przed podaniem
anestezji
wziewnej.
Ocena
głębokości anestezji może być
trudna, ale brak odruchu w
kończynach oraz brak reakcji na
uszczypnięcie
w
ucho
są
pomocne
jako
wskaźnik
dostatecznej głębokości narkozy. Sposób wybudzania jeża jest
zróżnicowany. Zabieg wykonujemy wyłącznie na macie grzewczej.
Jeż w inkubatorze.
Po operacji jeż musi być umieszczony na ciepłej macie, by uniknąć raptownego obniżenia temperatury ciała. Mogą być także użyte lampy podczerwieni, ale musi być zapewniona możliwość odsunięcia się jeża jeśli będzie mu za
ciepło. Uwaga: Nadmierne ogrzewanie może prowadzić do odwodnienia!
Przed podaniem jeżowi płynów, należy je ogrzać do temperatury 34 oC.
Jeśli konieczne, należy podłączyć tlen i respirator. Prawidłowa częstość oddechów: 50-100/min. Prawidłowe tętno: 120-170/min. Prawidłowa temperatura
ciała: 34-37 oC.
Podczas rekonwalescencji zapewnić jeżowi stałe warunki temperaturowe
między 28 a 30 oC. Odchody należy sprzątać. Chronić jeża przed hipotermią.
10. Diagnostyka
1)
Na podstawie wyników badania moczu jeża (Bayer Mulitistix 10SG):
parametr
komentarz
ciężar
właściwy
6,0 silny odczyn kwaśny - jest oznaką wygłodzenia, odwodnienia lub
cukrzycy
0,30 bierz pod uwagę niewydolność nerek, infekcje układu moczowego lub zastoinową niewydolność serca
1,030 jeśli ustawicznie niski - przyczyną może być wada nerek, jeśli
wysoki - przyczyną może być odwodnienie
leukocyty
jeśli występują, przyczyną jest infekcja pęcherza moczowego
pH
białko
glukoza
jeśli występuje, przyczyną jest wysoki poziom glukozy we krwi,
zmniejszona absorpcja nerek lub stres
ketony
jeśli występują, przyczyną może być wygłodzenie lub cukrzyca
azotyny
negatywne
urobilinogeny
krew
bilirubina
0-3 jeśli występują, przyczyną jest nieprawidłowość w pracy wątroby
lub anemia hemolityczna
jeśli występuje, przyczyną może być uszkodzenie nerek, infekcja dróg
wyprowadzających mocz lub ich uszkodzenie
jeśli występuje, przyczyną może być infekcja wątroby lub zastój żółci
Prawidłowe parametry krwi jeża:
parametr
wartość
HTC
36,0 - 38,5 %
hemoglobina
12,0 - 13,2 g/dl
erytrocyty
7,03 - 7,64 103/ml
leukocyty
6,6 - 9,6 103/ml
granulocyty obojętnochłonne
1,6 - 2,8 103/ml
granulocyty kwasochłonne
0,36 - 2,4 103/ml
granulocyty zasadochłonne
0,096 - 0,45 103/ml
monocyty
0 - 0,84 103/ml
limfocyty
3,72 - 6,14 103/ml
trombocyty
230 - 430 ml
retykulocyty
8 - 14 % z RBC
MCH
16,8 - 18,2 pg
MCHC
33,3 - 35,2 g/dl
MCV
49,1 - 53,2 fl
stężenie białka surowicy
51 - 72 g/l
mocznik
13,3 - 15,0 mmol/l
sód
132 - 138 mmol/l
potas
3,6 - 5,1 mmol/l
wapń
2,0 - 2,3 mmol/l
fosfor
2,0 - 3,8 mmol/l
poziom cukru
7,6 mmol/l
11. Choroby jeży
1)
Æ Bakteryjne choroby układu oddechowego
Zapalenie płuc oraz nieżyt nosa mogą być spowodowane infekcją bakteryjną wywołaną przez Bordetella bronchiseptica. Często przyczyną infekcji dróg
oddechowych jest również Pasteurella multocida podejrzewana o wywołanie postaci nadostrej. Jeże cierpią z powodu przewlekłych chorób układu oddechowego
wykazując nieznaczne objawy kliniczne.
Leczenie:
- podanie tlenu - jeśli to konieczne (niewydolność oddechowa),
- pozajelitowe podawanie płynów,
- antybiotyki o szerokim spektrum działania:
Enrofloksacyna 2,5-10 mg/kg m.c. co 12 h, p.o., s.c., i.m. ale nie wolno jej podawać rosnącym (młodym) osobnikom.
Oksytetracyklina 25 - 50 mg/kg m.c. co 24 h przez 5-7 dni p.o.
Sulfonamidy z trimetoprimem 30 mg/kg m.c. co 12 h i.m., p.o.
Uwaga: U rosnących (młodych) jeży podajemy Lincomycynę ze Spektynomycyną (Lincospectin) w dawce 1 ml/5 kg m.c. i s.c. (uważać na gwałtowne reakcje
jeża - bolesny zastrzyk!).
Æ Pasożyty wewnętrzne
Dieta jeży w znacznej mierze składa się z bezkręgowców, które często są
żywicielami pośrednimi licznych pasożytów. W przewodzie pokarmowym jeży
pasożyty te przekształcają się w różne formy rozwojowe, które mogą migrować
do różnych tkanek organizmu. Wśród pasożytów najczęściej występujących u
jeży należy wymienić pierwotniaki kokcydia z rodzaju Isospora i Eimeria. Sporadycznie odnotowywane są u jeży inwazje Cryptosporidium sp. oraz wiciowców.
Wśród płazińców i obleńców często występują przywry z rodzaju Brachylaemus i nicienie z rodzaju Capillaria i Crenosoma, a także tasiemce Hymenolepis erinacei. Jeże są gatunkiem bardzo narażonym na inwazje pasożytnicze. Inwazje te mogą długo nie powodować żadnych objawów. Pojawienie się śluzu lub
krwi w odchodach, świadczyć może o inwazjach pasożytów wewnętrznych. Dlatego bardzo ważne jest regularne badanie kału na obecność pasożytów. Szczególnie ważne jest badanie kału z użyciem metod bezpośrednich i flotacyjnych
przy wystąpieniu biegunek.
Leczenie:
Kokcydia:
Sulfadimetoksyna 20 mg/kg m.c. co 24 h i.m., p.o., s.c., przez 2-5 dni, przerwa
5 dni i powtórka przez 5-7dni
Wiciowce:
Metronidazol 25mg/kg m.c. co 12 h przez 3-7 dni p.o.
Przywry i tasiemce:
Prazikwantel 5,5-7 mg/kg m.c. - p.o., s.c., co 14 dni jednorazowo lub 3 dawki
co drugi dzień
Nicienie:
Ivermektyna 0,2-0,5 mg/kg m.c. - p.o., s.c., jednorazowo co 10-14 dni,
wykonać 3 powtórzenia
Fenbendazol 25-50mg/kg m.c. - p.o., przez 5 dni przy inwazji nicieniami Capillaria i Crenosoma
Æ Robaki płucne
Najbardziej powszechnym u jeży pasożytem płuc jest Crenosoma - biały
segmentowany robak grubości 0,3 mm i długości 10-20 mm. Do zarażenia dochodzi często przez łożysko matki jeszcze przed narodzinami. Fragmenty robaków są zwykle widoczne w kale, natomiast larwy są znajdywane zarówno w kale
jaki i ślinie. Larwy Crenosoma są wykasływane z płuc, a następnie połykane
przez jeża. Następnie pasożyty są wydalane wraz z kałem i wnikają do ciała ślimaków, w których przekształcają się w drugą i trzecią formę larwalną. Do zarażenia się dochodzi poprzez zjedzenie przez jeża ślimaka zawierającego larwę
nicienia w trzecim stadium rozwojowym. W oskrzelach jeża larwy przeobrażają
się w postać dorosłą po ok. 3 tygodniach od zarażenia. Żywicielami pośrednimi
nicieni są liczne gatunki ślimaków i dżdżownice, dlatego należy unikać tych bezkręgowców w diecie jeża.
Nicienie Capillaria aerophila żyją w tchawicy i płucach jeża skutkując złą
kondycją i ogólnym osłabieniem jeża. Dorosłe robaki są nitkowate i mają długość 10-15 mm. Jeż zarażony tymi pasożytami wykazuje następujące objawy:
· suchy i uporczywy kaszel,
· świszczący i ciężki oddech,
· duszność,
· wyciek z nosa,
· utrata masy ciała,
· słaba kondycja,
· zapalenie oskrzeli,
· zapalenie płuc.
Jeśli jeż nie zostanie poddany leczeniu odpowiednio wcześnie, może dojść
do śmierci zwierzęcia - zwłaszcza, gdy jest młody lub stary. Zarażenia nicieniaProjekt dofinansowany z Mechanizmu Finansowego
mi płucnymi są powszechne u jeży i osiągają apogeum jesienią i zimą - kiedy
organizmy jeży są osłabione.
Do badań diagnostycznych należy pobrać odchody lub wymaz ze śliny i
oglądać pod mikroskopem: larwy są żółtawe - mają grubość 0,25 mm i poruszają się gwałtownymi ruchami. Jaja nicieni mogą być zielonkawe i mają średnicę
0,07 mm.
Leczenie:
Skuteczne leczenie uzyskuje się podając Levamisol 20 mg/kg podskórnie
(ok. 0,5 ml/kg m.c. 1,25% roztworu) w trzech iniekcjach - co tydzień. Leczenie
należy wspomagać Kortykosteroidami, by zmniejszyć zapalenie: Methylprednisolone 4 mg/kg m.c. w jednej dawce. Levamisol charakteryzuje się niskim indeksem terapeutycznym. Ponadto, w zbyt dużej dawce działa silnie immunosupresyjnie, co w połączeniu z Prednizolon’em może wywołać pogorszenie stanu
pacjenta - dlatego do schematu leczenia należy włączyć antybiotyki. Uwaga: Nie
podawać Levamisol’u jeżom o masie ciała mniejszej niż 400 gram.
W przypadku wtórnej infekcji bakteryjnej, skuteczna jest Amoxycylina z
kwasem klawulanowym (Synulox, Synergal) w dawce 12 mg/kg m.c. - s.c.
Najbezpieczniejsze i bardzo skuteczne w zwalczaniu nicieni z rodzaju Crenosoma i Capillaria jest podawanie Fenbendazol’u w dawce 25-50mg/kg m.c. p.o. co 24 godziny przez 5 dni.
Podczas rekonwalescencji, jeśli pacjent ma uporczywy kaszel, należy jeżowi stworzyć posłanie z ręcznika oraz zakroplić je kilkoma kroplami Oilbas albo
olejkiem eukaliptusowym dla złagodzenia objawów duszności.
Ponieważ nicienie z rodzaju Capillaria żyją również w przewodzie pokarmowym, jeże często chudną mimo, iż dopisuje im apetyt. Z czasem, zwierzę
staje się coraz słabsze i niespokojne. Capilarioza przewodu pokarmowego może
objawiać się biegunkami, dlatego ważne jest regularne badanie kału i stosowanie środków przeciwpasożytniczych.
Æ Pchły
Większość jeży jest zainfekowana pchłami Archaeopsylla erinacei, które
są specyficzne dla jeży.
Leczenie:
Najlepsze efekty uzyskuje się stosując Fipronil w sprayu, ale tylko dla jeży o masie powyżej 300 gram. Wiele jeży wykazuje silne reakcje alergiczne na
alkoholowy nośnik zawarty w preparatach zawierających Fipronil, dlatego należy
rozważyć zastosowanie tego preparatu w wersji spot-on. Można stosować też
puder zawierający Permetrynę. Wysoką skuteczność przeciwko pchłom wykazuje Selamektyna stosowana w dawce 6 mg/kg m.c. naskórnie.
Przy zwalczaniu pcheł należy zwrócić szczególna uwagę na miejsce przebywania jeża i jego legowisko .
Æ Roztocza
Inwazja roztoczy u jeży objawia się zwykle słabą kondycją skóry, która
charakteryzuje się łuszczącym białym naskórkiem, wypadającymi igłami i upoProjekt dofinansowany z Mechanizmu Finansowego
rczywym drapaniem się jeża. Roztoczami powodującymi uciążliwy świąd są najczęściej: Caparinia tripilis, Sarcoptes i Notoedres spp. Niektóre z nich można
ujrzeć pod mikroskopem pobierając zeskrobiny z głębszych warstw skóry. Roztocza uszu są również częste i wyglądają jak rudawy, zakurzony osad wokół
uszu.
Leczenie:
Roztocza mogą być zwalczane przy użyciu Ivermectin 200-500 μg/kg m.c.
lub roztoczobójczych kąpieli. Bezpieczniejsze od Ivermektny jest stosowanie
Selamektyny w dawce 6 mg/kg
m.c. naskórnie.
Roztocza uszu mogą być
również zwalczane Ivermectin,
ale skuteczniejsze jest miejscowe leczenie preparatami złożonymi stosowanymi przy otodectozie kotów (np. Oridermyl).
Kąpiel roztoczobójcza powinna
być stosowana raz w tygodniu
niezależnie od wagi jeża poprzez
polewanie jeża ciepłą wodą z
dodatkiem selenu - aż do czasu,
gdy jeż przestanie się drapać.
Po kąpieli jeż musi być starannie wysuszony w ręcznikach.
Jeż silnie zaatakowany grzybicą skóry.
Æ Grzybica skóry
Zmiany na powierzchni
skóry są podobne jak przy
inwazji roztoczami.
Chorobę
wywołują Trichophyton erinacei
i Microsporum spp. Z tym, że
Trichophyton spp. może nie
wykazywać fluorescencji tak jak
pozostałe gatunki. Typowe objawy to:
· złuszczająca się skóra,
· drapanie się jeża,
· pogrubienie igieł,
· osady i naloty u podstawy
igieł.
Ten sam jeż po 2-miesięcznej kuracji.
Leczenie:
Stosujemy Gryzeofilvina jako dodatek do karmy w dawce 25-50 mg/kg
m.c. - o.s. lub ampułki do zjedzenia. Dodatkowo, należy stosować co drugi
dzień przeciwgrzybiczny spray Imaverol w rozcieńczeniu 1:50. Leczenie wyłączProjekt dofinansowany z Mechanizmu Finansowego
nie preparatami wewnętrznymi jest mało skuteczne. Leczenie grzybicy kontynuujemy jeszcze przez 2 tygodnie po ustąpieniu objawów. Uwaga: Jeża każdorazowo należy brać w rękawicach - z uwagi na możliwość zarażenia człowieka.
Æ Muszyca
Ranne lub osłabione jeże - od wiosny do jesieni - często są atakowane
przez muchy, które składają jaja na ich ciele. Jaja składane są najczęściej w
okolicach uszu, oczu, pyszczka, ran i narządów płciowych, ale też na igłach. Z
jaj wylęgają się larwy, które żywią się kałem, tkankami ran lub zdrowymi tkankami samego zwierzęcia. Nie leczony lub leczony zbyt późno jeż najczęściej
umiera.
Leczenie:
Należy starannie usunąć,
wyczesać szczoteczką do zębów
lub wypłukać z: pyszczka i uszu
oraz ran jaja i larwy. Następnie,
zastosować leczenie z użyciem
Ivermektyny w celu zabicia
pozostałych
w
ciele
larw.
Martwe larwy będą odpadały z
ciała. Konieczna jest terapia
antybiotykowa
z
użyciem
środków o szerokim spektrum
działania np. Amoksycylina lub
Enrofloksacyna.
Wygryziona rana przez larwy much, z której wyłowiono 32 larwy.
Æ Kamień nazębny
Jeże często mają problemy z zębami i osadzającym się kamieniem nazębnym, zapaleniem dziąseł i próchnicą, co w rezultacie prowadzi do utrudnienia w
poszukiwaniu pokarmu i wychudzenia.
Leczenie:
Zakażony ząb może wymagać usunięcia, by w przyszłości jeż nie miał
problemów. Leczyć antybiotykami.
Æ Rany pourazowe
Często leczenie jeży kończy się częściową lub całkowitą amputacją kończyny po spotkaniu z kosiarką czy podkaszarką albo pogryzieniem przez psy.
Zdarza się, że jeże przeżywają długi okres czasu po urazie, gdy rana jest szarpana i mało krwawi, ale przeważnie jest mocno zainfekowana. Po amputacji tylnej kończyny jeż może bez problemu żyć na wolności, ale jeśli zostanie amputowana kończyna przednia, jeż może żyć tylko pod opieką Opiekuna Jeży lub
Ośrodku Rehabilitacji Zwierząt - w warunkach zbliżonych do naturalnych.
Leczenie:
Przed operacją należy przeprowadzić wstępną diagnostykę i leczenie, by
umożliwić oszacowanie stanu kandydata do operacji. We wszystkich przypadkach płyny, ciepło i antybiotyki powinny być zapewnione, by zapobiec śmierci
pacjenta podczas anestezji. Aby uniknąć kolejnej narkozy w celu usunięcia
szwów, stosujemy nici wchłaniane monofilamentowe.
Æ Skaleczenia i obrażenia skóry
Często występują obrażenia jeży z powodu ataku przez drapieżnika takiego jak: pies, lis, borsuk, kuna, sowa czy sroka. Igły wówczas są często uszkodzone lub złamane i wyraźny jest stan zapalny otwartej rany.
Leczenie:
Usuń wszystkie szczątki z rany i postaraj się wyczyścić na ile jest to możliwe. Jeśli brakuje skóry, wówczas wymagany jest długi okres hospitalizacji. Ponieważ są to często rany kłute wymagane jest przepłukanie i pozostawienie ran
otwartymi, by umożliwić swobodne z nich ujście ropy. Uwaga: Zawsze sprawdź
pozostałe rany po przeciwnej stronie ciała jeża, gdyż po ugryzieniu przez psa,
lisa lub borsuka, ślady zostają z obu stron ciała jeża.
Æ Złamania
Złamania są częstymi obrażeniami i są wynikiem urazów związanych z
potrąceniem lub w wyniku ran odniesionych od maszyn czy roweru. Jest możliwość wyleczenia chorej kończyny, jednak często dochodzi do zakażenia i uraz
może być tak poważny, iż zachodzi konieczność amputacji.
Leczenie:
Do prostych złamań można zastosować znieczulenie i usztywnienie odpowiednią aluminiową zewnętrzną szyną lub gipsem syntetycznym, by unieruchomić kończynę. Do złożonych lub skomplikowanych złamań wymagana jest interwencja chirurgiczna (np. kość udowa, kość promieniowa i łokciowa) przed
unieruchomieniem.
Często jeż ma zainfekowane i zanieczyszczone rany, wiele dni przebywał
z uszkodzoną kończyną zanim trafił na leczenie. Powinna być stosowana kuracja
antybiotykowa oraz żele przyspieszające gojenie użyte na okolice rany. Jeśli
zwierzę usiłuje zdjąć opatrunek lub rozerwać, wówczas należy zastosować kołnierz ochronny.
Æ Oparzenia
Rana powinna być opatrzona zimnym okładem, by zmniejszyć gorąco, a
następnie całkowicie oczyszczona i zaaplikowana maść gojąca. Możliwe, że będzie potrzebne usunięcie igieł, by mieć odpowiednie dojście do miejsca oparzenia.
Æ Zatrucia
Najczęściej mamy do czynienia z zatruciem miedzią organiczną (metaldehydy) po spożyciu przez jeża ślimaka zatrutego trutką na ślimaki. Jeż jest wtedy
nadwrażliwy na dźwięk i dotyk. Również obserwuje się przebarwienia różowe lub
niebieskie w odchodach - spowodowane barwnikiem zawartym w trutce.
Leczenie:
Leczenie jest tylko objawowe, gdyż nie ma antidotum na metaldehydy.
Nawadniaj pacjenta i również podaj dojelitowo węgiel aktywny lub Smektyt
(Smecta), który zneutralizuje część trucizny.
Wiele trucizn pochodzi z chemikaliów trzymanych w garażu lub jest używanych w ogrodzie - wówczas dostosuj leczenie do danego środka chemicznego.
Jeśli jeż oblał się olejem lub smołą, wówczas zmyj ciecz w ciepłej kąpieli i użyj
łagodnych detergentów do usunięcia całego osadu. Na wypadek przypadkowego
połknięcia podaj też substancje adsorbujące.
12. Leki i dawkowanie
1)
Iniekcje podskórne s.c. dla jeży mogą być stosowane wyłącznie w plecy
lub boki, zaś per i.m. tylko w tylną nogę. Uwaga: Nie stosować iniekcji w kark,
gdyż tam przebiegają nerwy wzrokowe u jeży. Dostęp do brzucha raczej należy
wykluczyć z uwagi na zwijanie się pacjenta.
przyczyna
infekcja
bakteryjna
pasożyty
znieczulenie
anestezja/
narkoza
leczenie
miejscowe
substancja czynna
dawkowanie
lub lek
Amoxycillin LA
20–40 mg/kg s.c.
Amoxycillin
12 mg/kg s.c.
Clamoxyl
5–10 mg/kg p.o.; 0,25 ml/kg 2 x dziennie
smaczne krople
przez 5 dni
Clamoxyl tabletki
40 mg; 0,25 tabletki 2 x dziennie przez 7 dni
Chloramphenicol
50 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.
Enrofloxacin 5%
5–10 mg/kg 2 x dziennie s.c., i.m., p.o.
Oxytatracyclin
50 mg/kg 2 x dziennie p.o.
Suphadimidine
1,5 ml/kg przez 5 dni p.o.
Neo-sulphatrin
1,2 ml/kg przez 5 dni
zawiesina
Fenbendazole
25–50 mg/kg przez 5 dni p.o.
Ivermectin
0,2-0,4 mg/kg s.c.
Levamisole
20 mg/kg s.c. 3 iniekcje w ciągu 1 tygodnia
Griseofulvin
25 mg/kg SID p.o.
Buprenorphine
0,04–0,1 ml/kg i.m. co 6 – 8 godzin
Carprofen
0,5 – 1,0 mg/kg s.c.
Flunixin
0,05–0,1 ml/kg s.c.
Ketamin
20 mg/kg i.m.
Fentanyl
0,5-1,0 mg/kg i.m.
Penthobarbital
25 mg/kg i.p.
Isofluran
1–5% + tlen
aerozol Alamycin
spryskaj całą zainfekowaną ranę
puder Aureomycin 2%
posyp całą zainfekowaną ranę
Dermisol
zaaplikuj do zainfekowanej rany
Sudocrem
Betsolan
Chloromycetin
5–6 x dziennie
Orbenin
Smektyt dwuoktanościenny
biegunka
Węgiel aktywny
Avipro
zniszczenie
dodaj jedną szczyptę dziennie do jedzenia
mikroflory
Protexin
legenda: s.c. = podskórnie; p.o. = doustnie; i.m. = domięśniowo; i.p. = śródotrzewnie
infekcja oczu
1)
Opracowano na podstawie:
[1] Sara Cowen: Exotics and Wildlife: a manual of veterinary nursing care. Chapter
10: Hedgehogs. Edited by Caroline Gosden 2004
[2] Gabrisch K., Zwart P.: Praktyka kliniczna: Zwierzęta egzotyczne. Galaktyka. Łódź
2012, str. 309-336
[3] Mitchell M.A., Tully T.N.: Zwierzęta egzotyczne. Elsevier. Wrocław 2009, str 461482
[4] Plunkett S.J.: Stany nagłe małych zwierząt. Elsevier. Wrocław 2008, str 458-460
[5] Carpenter J.W.: Exotic Animal Formulary - Hedgehogs. 3th Edition. Department
of Clinical Sciences, College of Veterinary Medicine, Kansas State University,
Manhattan
Konsultacje medyczne:
lek. wet. Robert Ratajski - Nysa (choroby i leczenie)
lek. wet. Dawid Jańczak - Warszawa (parazytologia)
lek. wet. Monika Toborek - Warszawa, Specjalista Chorób Zwierząt Nieudomowionych
Wszystkie fotografie autorstwa członków PSOJ NASZE JEŻE.
Uwaga: W przypadkach przekazania jeży do dalszej opieki i rehabilitacji kontaktować się z ogólnopolskim Pogotowiem Jeżowym nr tel. 505-140-960 lub
zgłaszać do Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Jeży NASZE JEŻE (wykaz Ośrodków Rehabilitacji Zwierząt oraz Opiekunów Jeży PSOJ NASZE JEŻE znajduje się
na stronie www.naszejeze.org).

o jeżach - Jeż swój zwierz

Transkrypt

Podobne dokumenty

o jeżach - Jeż swój zwierz

o jeżach - Jeż swój zwierz

o jeżach - Polskie Stowarzyszenie Ochrony Jeży NASZE JEŻE

Wiersze