Ocena i Wycena zasobów przyrodniczych w Polsce

Prof. Jan Szyszko
Ocena i Wycena zasobów przyrodniczych w Polsce; miejsce i znaczenie lasów w
wartościowaniu zasobów; problemy metodyczne i potrzeby regulacji prawnych, finansowych,
organizacyjnych (innych)
Szanowni Państwo
Serdecznie dziękuję za propozycje udziału w panelu „Wartość” w ramach prac nad
Narodowym Programem Leśnym. Niestety brak czasu nie pozwala mi na uczestniczenie w tej
tak ważnej debacie. W zaistniałej sytuacji, zwracając równocześnie uwagę, że sam tytuł
zaproponowanego referatu zakresem swoim obejmuje bardzo duży zakres wiedzy, uprzejmie
proszę o usprawiedliwienie mojej nieobecności i zezwolenie na to aby część wiedzy
dotyczącej samych lasów zaprezentował Dr Konrad Tomaszewski, członek Stowarzyszenia
na
Rzecz
Zrównoważonego
Rozwoju,
jeden
z
inicjatorów
Podyplomowego,
Międzyuczelnianego (SGGW-SGH) Studium Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych.
Wprowadzenie
Wchodząc w struktury UE Polska posiadała zarówno zalety jak i wady. Jednym z
podstawowych atutów był stan środowiska przyrodniczego, mierzony występowaniem pełnej
gamy rodzimych gatunków roślin i zwierząt. Bezpośrednią przyczyna tego stanu rzeczy było
prywatne, ekstensywne rolnictwo i dobrze zarządzane leśnictwo.
Atut ten był tym cenniejszy że głównymi problemami „starej piętnastki” był i jest
katastrofalny stan środowiska przyrodniczego wielu rejonów UE, objawiający się lawinowym
zanikiem rodzimych, dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt. To właśnie proces zanikania
gatunków zmusił „starą piętnastkę” do wprowadzenia w życie Natury 2000, będącej jednym z
instrumentów realizacji koncepcji zrównoważonego rozwoju. Oczywiście Człowiek to
podmiot zrównoważonego rozwoju. Musi się On rozwijać a więc musi mieć dostęp do
zasobów przyrodniczych. Musi więc je użytkować i powodować w nim zmiany i jest to nie
tylko Jego prawo, ale i Jego obowiązek. Obowiązek użytkowania zasobów przyrodniczych to
równocześnie obowiązek zapewnienia trwałego dostępu do nich, przyszłym pokoleniom. W
burzliwie rozwijającym się gospodarczo świecie będzie to możliwe przy założeniu że:
1. Żadna z form działalności człowieka nie musi pogarszać stanu środowiska
przyrodniczego, wręcz odwrotnie może go poprawiać
2. Żywe zasoby przyrodnicze posiadają swoją wartość i cenę.
Oba powyżej wymienione założenia wymagają wiedzy a więc i kształcenia i rozwoju
nauki. Kształcenie w zakresie ekologii zaniechane zostało zupełnie w Polsce na wzór „starej
piętnastki” Unii Europejskiej. Rozwój nauki w zakresie oceny i wyceny żywych zasobów
przyrodniczych nie jest również priorytetem w Unii Europejskiej a więc i w Polsce. Brak
wiedzy ekologicznej i brak obiektywnych metod oceny i wyceny żywych zasobów
przyrodniczych to powód takich skandali jak Rospuda, lotnisko w Świdniku czy też zanik
gatunków i całych żywych zespołów przyrodniczych na terenie Puszczy Białowieskiej. Nie
pobudowano obwodnicy Augustowa ze względu na występujące tam kilka lat temu gatunki i
gatunki te zanikają. Zmieniono lokalizację lotniska w Świdniku ze względu na występującego
tak susła perełkowanego, wycinając ponad 100 ha lasu przy nowej lokalizacji i ginie suseł,
ograniczono ingerencje człowieka w tym pozyskanie drewna w Puszczy Białowieskiej i
zanikają nie tylko gatunki ale i całe zespoły roślinne.
Dr. Konrad Tomaszewski
Tezy dotyczące problematyki wartościowania nieruchomości leśnych uzgodnione w
Stowarzyszeniu na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju mające być zaprezentowane w panelu
„Wartość” (IBL – Sekocin 15.1-.2013)
1. Rzeczywistość składa się z istnień ludzkich oraz z dóbr instytucjonalnych (w
uproszczeniu z jednostek organizacyjnych, w tym gospodarstw domowych) oraz dóbr
nieinstytucjonalnych – materialnych i niematerialnych.
2. Podstawowym
dobrem
nieinstytucjonalnych,
wchodzącym
w
skład
dobra
instytucjonalnego jakim są Lasy Państwowych, są lasy oraz inne funkcjonalne części
nieruchomości gruntowych (na przykład grunty rolne czy powierzchnie ziemskie
pokryte wodami ), a także nieruchomości niegruntowe (urządzenia gruntowe, w tym
obiekty budowlane, stanowiące odrębny od powierzchni ziemskiej przedmiot
własności).
3. Pojęcie wartości oznacza najbardziej syntetyczny atrybut (cechę) każdego dobra, w
tym wyżej wymienionych lasów i innych nieruchomości, mówiącą (świadczącą) o
przydatności danego dobra
dla podmiotu, który danym dobrem włada lub chce
władać.
4. Indywidualizowanie oraz konkretyzowanie wartości jako najbardziej syntetycznego
atrybutu dobra następuję na drodze oceny lub wyceny wartości. Obecnie wycenianie
wartości dobra polega powszechnie na przypisywaniu do tej wartości określonej ilości
jednostek pieniężnych.
5. Dla danego podmiotu władającego jakimś dobrem – wartość tego dobra zasługuje na
tym wyższą ocenę lub wycenę, im (w ujęciu syntetycznym) większy jest stopień
przydatności tego dobra w realizacji praw tego podmiotu (w tym praw majątkowych
lub osobistych), ale także w wypełnianiu obowiązków tego podmiotu (na przykład
obowiązku
realizacji
przez
podmioty
prowadzące
gospodarstwa
leśne
pozaprodukcyjnych funkcji lasu).
6. Państwowe Gospodarstwo Leśne „Lasy Państwowe” jest obowiązane do określania
(do oceny oraz wyceny)
wartości lasów i innych funkcjonalnych części
nieruchomości gruntowych oraz nieruchomości niegruntowych z mocy Ustawy o
lasach.
7. W Lasach Państwowych nie sposób nie zauważyć braku determinacji w dążeniu do
ostatecznego, kompleksowego oraz rzetelnego rozwiązania problemu wartościowania
nieruchomości gruntowych, wchodzących w skład tego podmiotu – być może w
paraliżującej obawie przed możliwym tego skutkiem w postaci obciążenia Lasów
Państwowych wysokimi ciężarami, związanymi z przyszłym podatkiem katastralnym.
8. Jeżeli taka obawa istotnie występuje – to należy ją uznać za wysoce szkodliwą.
Pozostaje bowiem poza dyskusją, iż rzetelna wiedza o kształtowaniu się wartości
lasów i innych funkcjonalnych części nieruchomości, wchodzących w skład Lasów
Państwowych :
1) po pierwsze jest przydatna i powinna być wykorzystana przez organy administracji
rządowej, odpowiedzialne za leśnictwo, do artykułowanie niezwykle stanowczych
argumentów przeciw wyżej wymienionym i podobnym pomysłom,
2) po drugie pozwala na najbardziej obiektywną ocenę funkcjonalności Lasów
Państwowych, także z punktu widzenia faktycznego wkładu w kształtowanie PKB
oraz działania w zgodzie z naczelnymi zasadami działalności leśnej, w tym w zgodzie
z zasadą prowadzenia gospodarki leśnej jako gospodarki trwale zrównoważonej.
9. Wypełnianie przez LP prawnego obowiązku określania wartości nieruchomości
leśnych i nieleśnych nie powinno być taktowane jako „sztuka dla sztuki”.
Wartościowanie i prowadzenie ewidencji wartościowej majątku Skarbu Państwa,
będącego w zarządzie Lasów Państwowych, nie powinno być celem samym w sobie;
powinno wspomagać inną działalność pomocniczą lub działalność wytwórczą w LP.
W szczególności wyniki wartościowania majątku Skarbu Państwa, głównie wyniki
wartościowania lasów, powinny być wykorzystywane:
1)
w procesie oceny gospodarki leśnej, dokonywanej na drodze jej certyfikowania
(wynik w porównaniu do wyniku „wzorcowego” oraz zmiana w funkcji czasu wyniku
wyceny zupełnej wartości lasów i innych nieruchomości we władaniu LP
jako
najbardziej syntetyczny wskaźnik do eksponowania w procesie certyfikowania
gospodarki leśnej),
2)
w procesie kształtowania (racjonalizowania) stanu posiadania Lasów Państwowych,
obejmującego
m.in.
nabywanie
oraz
zbywanie
gruntów
(wartościowanie
nieruchomości gruntowych w zarządzie Lasów Państwowych jako działalność
pomocnicza na
rzecz
działalności
wytwórczej
rozwojowej,
polegającej
na
kształtowaniu stanu posiadania),
3)
w procesie wspomagania administracji publicznej w wywiązywaniu się z jej
obowiązku gromadzenia i rozpowszechniania wiedzy o państwie (wartościowanie
nieruchomości jako działalność pomocnicza na rzecz działalności wytwórczej w
Lasach Państwowych, polegającej na wspomaganiu administracji publicznej w: (1)
prowadzeniu przez nią ewidencji gruntów i budynków oraz w prowadzeniu przez
Ministra Skarbu Państwa ewidencji majątku Skarbu Państwa, (2) wywiązywaniu się
przez nią z obowiązku przedkładania Sejmowi informacji o stanie lasu)”.
10. Ponadto (w związku z potrzebą doskonalenia procedury określania wartości PKB
poprzez uwzględnianie w obliczeniach wartości produktów wyjściowych działalności
wytwórczej, umykającej, jak dotąd, oficjalnej ewidencji /produkty działalności w
szarej strefie, produkty działalności, wytwarzane przez gospodarstwa domowe, w tym
przez domowników pozostających bez zatrudnienia itd./) wyniki wartościowania
nieruchomości leśnych mogą (a wręcz powinny) w nieodległej przyszłości znaleźć
zastosowanie przy dookreślaniu PKB o wartość rezultatów, związanych z realizacją
pozaprodukcyjnych funkcji lasu przez gospodarstwa leśne, w tym przez Lasy
Państwowe – kładąc kres wielu nierozsądnym i w większości niekonstytucyjnym
pomysłom (takim, jak koncepcja nałożenia na Lasy Państwowe obowiązku
przeznaczania części zysku na budownictwo drogowe w sektorze rządowo –
samorządowym, czy możliwy pomysł .
11. Narodowy Program Leśny powinien być tworzony zgodnie z polskim porządkiem
prawnym. Skoro tak – to szacowanie wartości lasów na bezpośrednie lub pośrednie
potrzeby
Narodowego
Programu
Leśnego
powinno
być
dokonywane
z
uwzględnieniem polskiego porządku prawnego w tym zakresie.
12. Wycena wartości nieruchomości leśnych zgodnie z polskim porządkiem prawnym jest
możliwa – także w tym zakresie, w jakim wynik wartościowania lasów odzwierciedla
ich przydatność do realizowania przez podmioty prowadzące gospodarstwa leśne tzw.
pozaprodukcyjnych funkcji lasu.
13. Należy przy tym mieć na względnie, że w Polsce, ze względu na uwarunkowania
prawne, nie występuje powszechny obrót lasami. Z jednej strony wyklucza to
możliwość określanie wartości nieruchomości leśnych na podstawie analizy cen
transakcyjnych, występujących przy nabywaniu lub zbywaniu nieruchomości leśnych
dostatecznie podobnych do nieruchomości, podlegającej wartościowaniu. Z drugiej
zaś strony – sprawia, że wycena nieruchomości leśnych może następować w tzw.
podejściu mieszanym, uwzględniającym elementy podejścia dochodowego oraz
kosztowego.
14. Ponadto należy mieć na względzie, że na terytorium Polski przeważająca część lasów
obejmuje powierzchnie ziemskie, znajdujące się pod produkcją leśną od setek lat.
Nierzadko powierzchnie te, nawet w bardzo odległej przeszłości, nie znajdowały się w
użytkowaniu rolnym, pozostając cały czas pod uprawami leśnymi, i to pod uprawami
leśnymi, kształtującymi się przez długie okresy bez ingerencji człowieka. Oznacza to,
że aktualna przydatność większości lasów do realizowania przez ich właścicieli prawa
do dochodów (głównie ze sprzedaży surowca drzewnego), ale także do wywiązywania
się z obowiązku realizowania pozaprodukcyjnych funkcji lasu – w istotnym stopniu
stanowi pochodną „leśnego potencjału wytwórczego”, nagromadzonego w tych lasach
w wyniku „działania sił natury”. Ponieważ wraz z wycięciem starodrzewu następuje
określona stratność wyżej wymienionego „leśnego potencjału wytwórczego”,
nagromadzonego przez długie okresy w tych lasach w wyniku „działania sił natury” –
pojawia się istotna trudność metodyczna przy określaniu na prawidłowym poziomie
właśnie owej wartości rezydualnej gruntu (wartości gruntu, pozostającego w „rękach”
właściciela, po wycięciu starodrzewu z uwzględnieniem ww. stratności „leśnego
potencjału wytwórczego” ).
15. Prognozowanie strumienia dochodów „czystych” z gospodarki leśnej wymaga
przewidzenia z góry działań, jakie w danym wydzieleniu leśnym będą musiały być
podjęte i zrealizowane – często w ciągu nadchodzących wielu dziesięcioleci. Nie
może to oczywiście nie wywoływać efektu istotnej niepewności przedmiotowej
prognozy.
16. W Ośrodku Rozwojowo – Wdrożeniowym LP w Bedoniu przy współpracy ze
Stowarzyszeniem na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski, a także przy
współpracy z prof. dr. hab. Lechem Płotkowskim ze Szkoły Głównej Gospodarstwa
Leśnego wykonano prace, której skutkiem jest opracowanie:
1) charakteryzujące znaczenie i przydatność wiedzy o kształtowaniu się wartości
zasobów leśnych, w szczególności przy dokonywaniu oceny gospodarki leśnej,
2) obejmujące analizę norm prawnych, dotyczących wyceny wartości nieruchomości,
przeprowadzoną przede wszystkim z punktu widzenia wpływu porządku prawnego,
obowiązującego w Polsce na szczegółowe rozwiązania, jakie powinny być stosowane
przy określaniu wartości nieruchomości lub funkcjonalnych części nieruchomości
wchodzących lub mających wejść w skład Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy
Państwowe,
3) zawierające szczegółową analizę współczesnego piśmiennictwa krajowego na temat
wartościowania nieruchomości leśnych,
4) wykazujące formalny brak standardu zawodowego wyceny wartości nieruchomości
leśnych oraz wytykające mankamenty dokumentu kreowanego do takiej roli przez
Federację Stowarzyszeń Rzeczoznawców Majątkowych,
5) stanowiące dowód na to, iż praktykowane obecnie postępowania, dotyczące określania
wartości lasów, nie są zgodne z polskim porządkiem prawnym, ponadto są dotknięte
podstawowymi błędami metodycznymi, m.in. w związku z tym, że:
a) wykazują pewne podobieństwo do określania wartości nieruchomości w podejściu
mieszanym według metody likwidacji, pomimo że zazwyczaj wyniki tych
postępowań są odnoszone do lasów będących w fazie wypełniania funkcji
zewnętrznych, a nie do lasów przeznaczonych do „likwidacji”,
b) często w ramach tych postępowań znajdują zastosowanie tabele wartości
drzewostanów, które z formalnego punktu widzenia mogą być używane wyłącznie
na potrzeby ustalania kwoty środków pieniężnych, jaką podmiot, dokonujący
wyłączenia lasu z produkcji, jest obowiązany wpłacić w ciągu określonego czasu
na rzecz Skarbu Państwa na rachunek funduszu leśnego,
c) tabele, o których mowa w pkt. b, są powszechnie stosowane w sposób wadliwy,
albowiem do określania wartości drzewostanów są z nich pobierane wartości nie
tych wielkości, które powinny być pobierane, jeżeli już tabele te mają nieformalnie
służyć do wyceny drzewostanów,
d) ustalane na podstawie tych tabel wartości upraw i młodników według kosztów
ponoszonych na ich zakładanie, pielęgnowanie i utrzymanie w sposób istotny
odbiegają in minus od wyników określania wartości na podstawie kosztów
gospodarki leśnej, uwzględniających przypis wszystkich kosztów pośrednich,
6) zawierające kompleksowy projekt procedury określania wartości: (1)
lasów
jako
gruntów pokrytych drzewostanem lub przejściowo pozbawionych drzewostanu (lasy
sensu
stricto)
oraz
(2)
innych
nieruchomości
lub
funkcjonalnych
części
nieruchomości, wchodzących lub mających wejść w skład wielkoobszarowego
gospodarstwa leśnego, jakim w polskich uwarunkowaniach są Lasy Państwowe (w
szczególności zawiera projekt procedury określania rezydualnej wartości gruntów
leśnych),
7) zawierające wyniki przykładowego zastosowania ww. projektu procedury do
określenia wartości konkretnych nieruchomości leśnych,
8) rekomendujące oraz postulujące sposób wykorzystania niniejszego opracowania, w
tym w praktyce gospodarczej, w szczególności charakteryzuje postępowanie mające
na celu zinformatyzowanie procesu określania wartości nieruchomości lub
funkcjonalnych części nieruchomości, wchodzących lub mających wejść w skład
Lasów Państwowych,
9) zawierające szczegółowe propozycje co do dalszego doskonalenia szeregu systemów
funkcjonalnych Lasów Państwowych – jako warunku rekomendowanego oraz
postulowanego sposobu wykorzystania niniejszego opracowania, w tym w praktyce
gospodarczej (w tym zawierające propozycje: (1) nowatorskiej klasyfikacji
funkcjonalnych
części
nieruchomości
leśnych,
wchodzących
w
skład
wielkoobszarowych gospodarstw leśnych, (2) nowatorskiej klasyfikacji funkcji lasu,
(3) klasyfikacji działalności leśnej, (4) rozwiązania problemu leśnej stopy
procentowej) , .
17. Opracowanie, o którym mowa w pkt. 16, tworzy całość wraz z:
1) dokumentacją ontologiczną, opracowaną na potrzeby zinformatyzowania procesu
określania wartości nieruchomości leśnych lub ich funkcjonalnych części (por.
załącznik nr 9 do zarządzenia),
2) projektem zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych w sprawie
określania
wartości
nieruchomości
leśnych
wchodzących
w
skład
Lasów
Państwowych,
3) projektem koncepcyjnym (koncepcją) standardu wyceny nieruchomości leśnych lub
ich funkcjonalnych części – wchodzących lub mających wejść w skład Lasów
Państwowych.
18. Opracowanie, o którym mowa w pkt. 16, wprowadza do obiegu pojęcie zupełniej
wartości nieruchomości, wchodzących w skład wielkoobszarowych gospodarstw
leśnych, obliczanej wraz z wartością obwodów łowieckich i zwierzyny leśnej. Różnica
między ww. wartością zupełną a wartością, odzwierciedlającą przydatność
nieruchomości leśnych oraz obwodów łowieckich do realizacji prawa do dochodów,
odzwierciedla kształtowanie się całkowitej wartości nieruchomości leśnych z punktu
widzenia ich przydatności do realizowania przez podmioty prowadzące gospodarstwa
leśne pozaprodukcyjnych funkcji lasu.
Komunikat nr 429 Samodzielnej Pracowni Oceny i Wyceny Zasobów Przyrodniczych i
Stowarzyszenia na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju Polski