Porosty (Lichenes)
Transkrypt
Porosty (Lichenes)
Porosty (Lichenes) synonimy: grzyby zlichenizowane, Ascomycotina lichenisati, grzyby porostokształtne SYMBIOZA POROSTOWA Wśród niektórych grup grzybów, a zwłaszcza wśród workowców, istnieje tendencja do łączenia się z glonami (zielenicami lub sinicami) i tworzenia na tej drodze POROSTÓW. Porosty realizują różne formy trwałej symbiozy grzybów (mykobionty) z glonami (fotobionty). Współżycie glonów i grzyba pod postacią porostu jest zjawiskiem niepowtarzalnym w przyrodzie z tego względu, że w symbiozie biorą udział całe organizmy, co prowadzi do wykształcenia się zupełnie nowych form. Przyjmujemy, że u większości porostów realizuje się symbioza mutualistyczna częściowa, co m.in. oznacza, że asymilacja dwutlenku węgla w fotobioncie jest pobudzana przez kwas askorbinowy lub inne substancje pokrewne, które są wytwarzane przez mikobionta. Co to jest POROST wg Ahmadijana (1993) jest to związek między mikobiontem i jednym bądź wieloma fotosyntetyzującymi partnerami; w związku tym grzyb formuje plechę, która może zawierać specyficzne produkty przemiany materii. Są to więc organizmy symbiotyczne, powstałe w wyniku symbiozy zielenic z gromady Chlorophyta lub sinic z gromady Cyanophyta, zwanych ogólnie glonami (fotobiont) i grzybów (mikobiont), głównie z gromady workowców Ascomycotina. SYMBIONTY – MIKOBIONT MIKOBIONTY czyli GRZYBY około 15000 taksonów w Polsce to głównie Workowce ma zdolność wchodzenia w symbioze porostową, pełnią najważniejszą rolę w symbiozie porostowej – mogą rozmnażać się płciowo (porównaj z synonimami). Mikobiont korzystając z produktów asymilacji i innych związków dostarczanych przez fotobionta, żyje jako saprotrof na martwych komórkach lub jako pasożyt – na żywych, atakując je ssawkami. SYMBIONTY – FOTOBIONT FOTOBIONTY zwane GLONAMI. Sto kilkanaście gatuków zielenic i sinic należących do 40. rodzajów ma zdolność do wchodzenia w symbiozę porostową – tracą zdolność rozmnażania płciowego. 1 CHARAKTERYSTYKA POROSTÓW Powstawanie porostów jest możliwe tylko w takich miejscach, w których żyją jednocześnie odpowiednie gatunki glonów, a więc obaj partnerzy i gdy będzie zapewnione: • dostateczne oświetlenie i • wystarczająca wilgotność. W stosunku do grzybów wolnożyjących (niezlichenizowanych) porosty mają wiele cech specyficznych. Najważniejsze z nich to: 1. odrębność morfologiczna, 2. występujące tylko w tej grupie apotecjum typu Lecanora, 3. właściwe tylko porostom sposoby pomnażania. MORFOLOGIA – BUDOWA ZEWNĘTRZNA 1. Formy morfologiczne plech porostów: PLECHY SKORUPIASTE – całą dolną stroną przyrośnięta do podłoża albo +/– wrastająca w podłoże, nie spękana lub różnie popękana gładka lub o strukturze proszkowatej, ziarenkowatej, brodawkowatej, zwykle bardzo cienkiej. Przykład: Graphis scripta. PLECHY LISTKOWATE, – plecha spłaszczona listkowato +/– wcinana lub karbowana, albo podzielona na odcinki, rozetkowata lub nieregularna, przylegająca do podłoża albo +/– odstająca, zwłaszcza na brzegach. Przykład: Parmelia sulcata. PLECHY KRZACZKOWATE – plecha rozgałęziona, złożona z gałązek lub odcinków obłych albo +/– spłaszczonych, wznosząca się lub wyprostowana. Rośnie zwykle w murawkach lub kępkach lub w postaci zwisających bród. Przykład: Cetraria islandica. ROZMNAŻANIE – PŁCIOWE 2. Apotecjum typu Lecanora Rozmnażanie płciowe zachodzi tylko u mikobionta. Zdecydowana większość grzybów zlichenizowanych występujących w Polsce to workowce (Ascomycotina). Porosty workowcowe (Ascolichenes) wytwarzają dwa typy owocników: • perytecjum [perithecium] – kulisty lub butelkowaty owocnik o hymenium zamkniętym (jak u workowców). Przykłady: Pyrenula nitida. • apotecjum [apothecium] – miseczkowaty owocnik z hymenium otwartym, typy: Lecidea (jak u workowców, ryc. 1A), Lecanora (wyłącznie u postów, ryc. 1B). 2 1A 1B Apotecjum typu Lecanora występuje wyłącznie u porostów. Brak go u workowców wolnożyjących. Główną cechą odróżniającą apotecjum typu Lecidea od typu Lecanora jest obecność w tym ostatnim dodatkowego brzeżka plechowego (otoczki plechowej). Otoczka ta ma taki sam kolor jak plecha i najczęściej jest to barwa kontrastująca z barwą tarczki owocnika (którą tworzą widoczne z góry epitecjum i hymenium). Przykłady porostów z apotecjami typu: Lecanora – Lecanora argentata; Lecidea – Lecidea stigmatea. ROZMNAŻANIE – BEZPŁCIOWE (POMNAŻANIE) 3. Główne sposoby rozmnażania bezpłciowego to: • soredia [soredium] • izydia [isidium] • fragmentacja plechy SOREDIA czyli urwistki składają się z jednej lub kilku komórek glonów oplecionych strzępkami grzyba ryc. 2; powstają one wewnątrz plechy i wydostają się na zewnątrz przez spękania warstwy korowej. ← soredium (komórki glonów oplecione strzępkami grzyba) Ryc. 2 SORALIA to skupiska sorediów. U niektórych gatunków całe plechy rozpadają się na soredia, u innych zaś występują w ściśle określonych miejscach i mają sciśle określone kształty (soralia). Przykłady porostów z soraliami: (w kształcie soczewki) soczewkowate – Ramalina farinacea, okrągłe – Pertusaria amara, wargowe – Hypogymnia physodes, listewkowate – Parmelia sulcata. IZYDIA czyli wyrostki występują na górnej części plechy jako drobne wyrostki rozmaitych kształtów, komórki glonów i strzępki grzyba otoczone są warstwą korową. Przykłady porostów z izydiami: Parmelia saxatilis. EKOLOGIA POROSTÓW Na czym rosną porosty, czyli formy ekologiczne porostów: EPIFITY porosty notowane na korze, – Pleurosticta acetabulum; EPILITY na skałach lub podłożach antropogenicznych – Candelariella aurella; EPIGEITY na ziemi – Cladonia furcata; EPIKSYLITY na drewnie – Coenogonium pineti. 3 ZNACZENIE POROSTÓW W PRZYRODZIE Udział i znaczenie porostów w biocenozach. Dzięki wspólnocie życiowej glonu i grzyba porosty są zupełnie odrębnymi organizmami radzącymi sobie na najbardziej ubogich podłożach, przetrzymującymi skrajnie niskie temperatury i długie okresy suszy. Jako organizmy pionierskie zasiedlają skały i środowiska zbyt skrajne dla innych. Są pożywieniem wielu zwierząt kręgowych i bezkręgowych; tym ostatnim dostarczają nie tylko pożywienia, ale również schronienia; są materiałem budulcowym, np. gniazd ptasich. Literatura: Nowak J. & Tobolewski Z. 1975. Porosty polskie. PWN, Kraków, ss. 1177. Wójciak H. 2003. Porosty, mszaki, paprotniki. Flora Polski. Oficyna wydawnicza Multico, Warszawa, s: 9-197. 4