docNowy sposób inwestowania na rynku nieruchomości rolnych
download 
Reklamacja Transkrypt
Nowy sposób inwestowania na rynku nieruchomości rolnych
www.versita.com/remv Artykuł przygotowany na XXI konferencję naukową Towarzystwa Naukowego Nieruchomości, Wrocław, 27-29 maja 2013 roku; opublikowany w materiałach konferencyjnych Real Estate Management and Valuation na stronach www.tnn.org.pl NOWY SPOSÓB INWESTOWANIA NA RYNKU NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH W POLSCE Jarosław Szreder Katedra Zarządzania, Wyższa Hanzeatycka Szkoła Zarządzania w Słupsku e-mail: [email protected] Piotr Walentynowicz Zakład Zarządzania Przedsiębiorstwem, Instytut Organizacji i Zarządzania, Uniwersytet Gdański e-mail: [email protected] Streszczenie Rynek nieruchomości rolnych, w przeciwieństwie do innych segmentów rynku nieruchomości, „rządzi się” swoistymi prawami. Podczas gdy w ostatnich latach kryzysu gospodarczego zaobserwować można korekty cenowe, np. na rynku mieszkaniowym w dużych miastach, na rynku apartamentów wakacyjnych czy rynku działek budowlanych - rynek nieruchomości rolnych pozostaje stabilny cenowo. Średnie ceny transakcyjne nieruchomości rolnych podlegają stopniowemu wzrostowi, natomiast ilość transakcji kupna sprzedaży stale rośnie. W związku z powyższymi tendencjami, autorzy niniejszego opracowania stawiają tezę, że inwestowanie w nieruchomości rolne jest w czasie kryzysu gospodarczego ekonomicznie uzasadnione. Jedną z lepszych form lokaty kapitału na tym rynku jest formuła spółki komandytowo – akcyjnej (S.K.A.). Słowa kluczowe: nieruchomości rolne, inwestowanie w nieruchomości. JEL Classification: Portfolio Choice; Investment Decisions G11 Citation: DOI: (uzupełnia redakcja). 1. Wprowadzenie REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv Inwestycje na rynku nieruchomości stanowią jeden ze sposobów inwestowania, obok innych możliwości alokacji kapitału1. W ujęciu klasyfikacyjnym, bezpośrednie inwestycje w nieruchomości (m. in. grunty, budynki i budowle, lokale, obiekty usługowe lub produkcyjne), są inwestycjami rzeczowymi [HENZEL 2004]. Nabywanie udziałów w funduszach inwestujących na rynku nieruchomości (w postaci np. certyfikatów inwestycyjnych lub jednostek uczestnictwa, a także nabywanie akcji lub udziałów spółek, których przeważającą większość aktywów stanowią nieruchomości), zaliczane będzie do inwestycji finansowych, a ściślej instrumentów udziałowych rynku nieruchomości [ADAMSKA, FIERLA 2010]. Przedmiotem badań, których wyniki zostały zaprezentowane w niniejszym artykule, jest rynek nieruchomości rolnych w Polsce. W szczególności w kontekście szans, możliwości oraz zagrożeń dokonywania nowych inwestycji na tym rynku. W opracowaniu przedstawiono przeszłą oraz obecną sytuację na rynku nieruchomości rolnych w Polsce. W dalszej części artykułu zostały przedstawione zalety i wady klasycznych sposobów inwestowania na tym rynku. Na podstawie przeprowadzonych badań oraz własnych doświadczeń zawodowych dokonano próby oceny omówionych możliwości inwestowania. Jednak głównym celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie koncepcji alternatywnego sposobu inwestowania w nieruchomości rolne. Forma ta zakłada uczestnictwo inwestorów w spółce komandytowo – akcyjnej. W strukturze tej inwestorzy przyjmują rolę akcjonariuszy, z określonymi prawami wynikającymi z przepisów Kodeksu Spółek Handlowych (KSH) oraz dokumentów formalnych spółki. Komplementariuszem prowadzącym całokształt spraw spółki zostaje natomiast wyspecjalizowana i doświadczona na rynku nieruchomości firma. Przeprowadzone w niniejszym artykule analizy pozwoliły na wyciągnięcie wniosków na temat zasadności i rekomendacji tego sposobu inwestowania na rynku nieruchomości rolnych w Polsce. 2. Obecna i przyszła sytuacja na rynku nieruchomości rolnych Polska jest czwartym krajem w UE po Francji, Hiszpanii i Niemczech, pod względem ilości powierzchni rolnej. Powierzchnia użytków rolnych wynosi ok. 19 mln hektarów z czego 75% stanowią grunty orne, 20% to tereny zielone - łąki i pastwiska, pozostałą część stanowią inne użytki rolne. Obszar ziemi rolnej stanowi 58% powierzchni całego kraju, podczas gdy średnia dla wszystkich krajów UE to około 40% [WWW.EPP.EUROSTAT.EC.EUROPA.EU. 02.02.201]. Polskie rolnictwo charakteryzuje się ponadto znacznym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w Polsce to 8,44 ha, podczas gdy w UE to ok. 18 ha [WWW.ARIMR.GOV.PL. 02.20.2013]. Rynek ziemi rolnej w Polsce można podzielić na dwa podstawowe segmenty: pierwszy dotyczy obrotu prywatnymi gruntami, drugi dotyczy obrotu gruntami państwowymi, gdzie główną rolę odgrywa Agencji Nieruchomości Rolnych (ANR). Sprzedaje ona bądź wydzierżawia nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa. Na początku transformacji ustrojowej, czyli we wczesnych latach 90-tych, instytucja ta przejęła 4,7 mln ha ziemi państwowej. Na koniec roku 2011 w jej posiadaniu pozostawało 1,954 mln ha, z czego 1,465 mln ha (tj. ok. 75%) w dzierżawie [WWW.ANR.GOV.PL. 02.02.2013]. Na przestrzeni ostatnich 20 lat obserwuje się stały wzrost cen transakcyjnych nieruchomości rolnych, natomiast od momentu przystąpienia Polski do UE w 2004 roku ziemia rolna w Polsce podrożała czterokrotnie. Na rysunku 1 zaprezentowano średnie ceny gruntów rolnych na przestrzeni ostatnich 20 lat. Np. typu nabywanie akcji lub udziałów podmiotów gospodarczych; obligacji skarbowych lub emitowanych przez przedsiębiorstwa, jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych czy udział w tzw. inwestycjach alternatywnych (metale szlachetne, dzieła sztuki, wina itp.). 1 REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv Rysunek 1 Średnie ceny gruntów rolnych w ANR i wg GUS w latach 1992 – 2011 Źródło: Internet na stronach: www.egsopodarka.pl. Ceny gruntów wg GUS uwzględniają również obrót prywatny poza transakcjami przeprowadzonymi przez ANR. Na rynku ziemi rolnej w Polsce obserwuje się także znaczne zróżnicowanie przestrzenne cen, co przedstawiono na poniższym rysunku Rysunek 2 Średnie ceny gruntów rolnych w 2012 z podziałem na województwa Źródło: Internet na stronach: www.anr.gov.pl. Najwyższe ceny notuje się w województwach: wielkopolskim, kujawsko – pomorskim oraz pomorskim. Najniższe ceny występują na tzw. „ścianie wschodniej” oraz w województwach lubuskim i zachodniopomorskim. Oprócz wzrostu średnich cen, w ostatnich kilku latach obserwuje się także wzrost ilości transakcji. W roku 2011 ANR sprzedała 125 tys. ha gruntów czyli o 30 % więcej w porównaniu z rokiem 2010. Ze wstępnych prognoz za 2012 rok wynika, iż wielkość sprzedaży ziemi rolnej jest na podobnym poziomie jak w roku 2011. Zdaniem specjalistów z branży oraz analityków bankowych, tak duża ilość transakcji oraz wzrastający poziom cen transakcyjnych wynika z popytu generowanego ze strony rolników. Wpływ na to mają takie czynniki jak: preferencyjne kredyty na zakup ziemi, możliwość kupna ziemi przez rolników na raty, wzrost opłacalności produkcji rolnej, a także możliwość skorzystania przez rolników z dopłat bezpośrednich UE [WI INWESTYCJE ROLNE, FIZ, MEMORANDUM]. Wydaje się, że najpoważniejszymi czynnikami mogącymi mieć wpływ na rynek ziemi rolnej w Polsce w kolejnych latach są: ograniczona podaż gruntów rolnych (zasoby ANR stale się pomniejszają oraz następuje kumulacja ziemi w rękach dużych producentów), stały wzrost cen żywności w Polsce i REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv na świecie, a także wzrost znaczenia ziemi w branży produkcji energii elektrycznej (m.in. uprawy roślin energetycznych, powstawanie farm fotowoltaicznych, rozwój energetyki wiatrowej). Nie bez znaczenia pozostaje również ciągły rozwój obszarów zurbanizowanych, a także planowane otwarcie rynku ziemi rolnej w Polsce dla inwestorów zagranicznych w 2016 roku. Podkreślenia wymaga również, fakt iż pomimo nieprzerwanego od 20 lat wzrostu średnich cen, ceny ziemi rolnej w Polsce należą w dalszym ciągu do najniższych w UE. Zostało to przedstawione na rysunku 3. Rysunek 3 Średnie ceny gruntów rolnych w wybranych krajach UE (za ha) Źródło: Internet na stronach: www.inwestycjerelne.pl; WI Inwestycje Rolne, Fundusz Inwestycyjny Zamknięty, Memorandum 2012. 3. Sposoby inwestowania na rynku nieruchomości rolnych Rynek nieruchomości rolnych podobnie jak inne segmenty rynku nieruchomości cechuje się prawami rynkowymi. Tam, gdzie są możliwości zarobku, pojawiają się inwestorzy chcący zrealizować zyski. Inwestowanie na tym rynku nie jest jednak tak proste i oczywiste jak np. na rynku mieszkaniowym czy rynku działek budowlanych. Wśród najprostszych form wymienić należy: zakup ziemi przez inwestorów indywidualnych na własność, zakup ziemi na współwłasność wraz z innymi osobami fizycznymi oraz wyspecjalizowane fundusze inwestycyjne typu REIT [CHAN I IN. 2003]. Wymienione wyżej formy mają swoje wady i zalety, które zostały przedstawione w poniższej tabeli. Tabela 1 Zalety i wady różnych form inwestowania w nieruchomości Zakup ziemi rolnej na własność Zalety: samodzielna decyzja inwestycyjna, brak wspólników, możliwość samodzielnego prowadzenia lub wydzierżawienia gospodarstwa, rentowność inwestycji proporcjonalnie większa niż w pozostałych przypadkach Wady: konieczność zgromadzenia znacznego kapitału, konieczność samodzielnego wyszukania nieruchomości do zakupu, samodzielne zbadanie stanu prawnego i fizycznego nieruchomości, samodzielne zbadanie poziomów cenowych podobnych gruntów w mikrolokalizacjach, REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv samodzielne zbadanie lokalizacji (logistyka pod kątem prowadzenia działalności rolniczej, ew. wydzierżawienia gruntu), samodzielna organizacja działalności rolniczej, samodzielne przygotowanie wniosków o dopłaty do ARIMR, brak dywersyfikacji inwestycji, większe ryzyko gospodarcze. Zakup na współwłasność z innymi osobami fizycznymi Zalety: możliwa większa dywersyfikacja inwestycji w porównaniu z wariantem pierwszym, możliwe mniejsze wymogi kapitałowe, mniejsze niż w wariancie pierwszym ryzyko gospodarcze. Wady: podobne jak w wariancie pierwszym tylko ze wspólnikami oraz dodatkowo: konieczność uzgadniania decyzji ze wspólnikami, zebranie wspólników mających podobne cele inwestycyjne w czasie i przestrzeni, niebezpieczeństwo wystąpienia konfliktów wśród wspólników. Wyspecjalizowane fundusze inwestycyjne Zalety: brak konieczności posiadania specjalistycznej wiedzy nt. rynku ziemi rolnej i działalności rolniczej, możliwość umorzenia lub zbycia certyfikatów inwestycyjnych, brak podatku dochodowego od Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych, najmniejsze z ww. ryzyko inwestycyjne. Wady: wysokie koszty funkcjonowania funduszu, które są ostatecznie przenoszone na inwestorów (np. w wycenach certyfikatów), konieczność zapłaty prowizji w przypadku wykupienia certyfikatów również w przypadku poniesienia straty przez fundusz, konieczność ponoszenia opłaty dystrybucyjnej, opłaty za wykup, a także opłat stałych i zmiennych, praktycznie brak kontroli nad działalnością operacyjną funduszu, mniejsza rentowność niż w pierwszym i drugim z ww. przypadków. Źródło: opracowanie własne. Jak przedstawiono w powyższej tabeli, poszczególne rozwiązania mają swoje mocne i słabe strony. Chcąc dokonywać samodzielnie inwestycji na rynku nieruchomości rolnych, należy liczyć się ze znacznymi kosztami przygotowania inwestycji oraz dużą czasochłonnością inwestycji. Z kolei inwestycje na współwłasność mogą być niebezpieczne w przypadku niemożności porozumienia się wspólników odnośnie dalszych działań. W szczególności sytuacja ta dotyczy „wyjścia z inwestycji” (tj. sprzedaży nieruchomości), gdzie wymagana jest zgoda wszystkich wspólników. Rozwiązaniem alternatywnym jest umowne lub sądowne zniesienie współwłasności. W przypadku funduszy inwestycyjnych trzeba się liczyć ze znacznymi kosztami takich inwestycji. Odpowiedzią dla inwestorów na wyżej przedstawione wady poszczególnych rozwiązań wydaje się być zastosowanie formuły spółki komandytowo – akcyjnej2 dla potrzeb przeprowadzenia inwestycji na rynku nieruchomości rolnych. Zgodnie z art. 125 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (KSH), spółką komandytowo – akcyjną jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania 2 REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv 4. Alternatywny sposób inwestowania w nieruchomości rolne W zaproponowanym modelu biznesowym rolę komplementariusza przyjmuje profesjonalny podmiot, który prowadzi sprawy spółki i jest odpowiedzialny za całokształt biznesu. Akcjonariuszami są natomiast osoby fizyczne lub prawne, pragnące zainwestować w nieruchomości rolne z zamiarem ochrony kapitału, dywersyfikacji swojego portfela inwestycyjnego lub uzyskania satysfakcjonującej stopy zwrotu z inwestycji. Założenia nowego modelu biznesowego przewidują zorganizowanie gospodarstwa rolnego na określonym terenie poprzez następujące działania: zawiązanie spółki (S.K.A.), pozyskanie przez spółkę kapitału w drodze emisji akcji, nabycie do spółki gruntów rolnych, prowadzenie gospodarstwa rolnego, tj. prowadzenie upraw oraz dokonywanie innych czynności optymalnych z punktu widzenia rentowności działalności rolniczej. Model ten zakłada także zbycie majątku spółki lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa w optymalnym dla spółki momencie. Za bieżące i strategiczne wyniki firmy odpowiada komplementariusz. Bieżące dochody spółka będzie uzyskiwać z działalności operacyjnej – rolnej, a także z dopłat bezpośrednich dla rolnictwa z ARIMR3. Źródłami wzrostu wartości rynkowej nieruchomości spółki będą także: konsolidacja obszarowa poszczególnych nieruchomości (gospodarstwa wielkoobszarowe są bardziej rentowne od rozdrobnionych) oraz wzrost wartości nieruchomości pod wpływem czynników egzogennych. Istnieje szereg argumentów przemawiających za zasadnością zastosowania formuły spółki komandytowo – akcyjnej dla potrzeb realizacji inwestycji w nieruchomości rolne. Wśród najpoważniejszych wymienić należy: transparentność spółki i prawa akcjonariuszy określone w przepisach Kodeksu Spółek Handlowych, powierzenie prowadzenia spraw kompetentnemu wyspecjalizowanemu podmiotowi (komplementariusz), możliwość dywersyfikacji inwestycji akcjonariusza, który obejmując akcje spółki staję się „automatycznie” współwłaścicielem spółki, a tym samym pośrednio współwłaścicielem wszystkich nieruchomości spółki 4. Zakłada się, że komplementariuszem, czyli organem prowadzącym całokształt spraw spółki, jest wyspecjalizowany i doświadczony w realizacji przedsięwzięć na rynku nieruchomości oraz w prowadzeniu działalności rolniczej podmiot, w postaci spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Do zadań tego podmiotu należy m. in.: wyszukanie nieruchomości z potencjałem wzrostu mającej stać się przedmiotem inwestycji, dokonanie analiz stanu prawnego nieruchomości, zbadanie stanu fizycznego nabywanego gruntu, zbadanie lokalizacji inwestycji pod kątem możliwości prowadzenia działalności rolniczej, zbadanie poziomów cen transakcyjnych nieruchomości rolnych w najbliższym otoczeniu, przeprowadzenie analizy zasadności ekonomicznej inwestycji, pozyskanie inwestorów, dokonanie transakcji i zarządzanie inwestycją do czasu zbycia nieruchomości w optymalnym dla akcjonariuszy momencie. Prowadzenie gospodarstwa rolnego w ramach posiadanych nieruchomości rolnych, spółka może zorganizować we własnym zakresie lub zlecić podmiotom obcym w formie outsourcingu. W niniejszym modelu zakłada się tą drugą formę prowadzenia gospodarstwa rolnego. Kolejnym istotnym dla inwestora argumentem jest aspekt prostych formalności związanych z objęciem, czy zbyciem akcji. Objęcie akcji jest jednostronną czynnością notarialną, która następuje w kancelarii notarialnej dogodnej dla inwestora. Akcje emitowane przez spółkę podlegają obrotowi wg uznania akcjonariusza. Oznacza to, iż spółka nie wprowadza żadnych ograniczeń w zbywaniu akcji. Dzięki temu inwestor ma możliwość dokonania sprzedaży akcji, a tym samym „wyjścia z inwestycji” w każdej chwili na ustalonych przez siebie warunkach. Duża płynność akcji spółki w przeciwieństwie do samej nieruchomości lub udziałów w nieruchomości wspólnej wydaje się być istotnym argumentem dla inwestorów. Konstrukcja spółki zakłada minimalny udział pojedynczego inwestora na poziomie 10.000 zł, co oznacza iż w średnich cenach nieruchomości rolnych z 2012 roku zakup około 0,5 ha gruntu rolnego. Z powyższego wynika, że spółka taka może stanowić doskonałe rozwiązanie dla szeregu osób o ograniczonych możliwościach finansowych do dokonywania samodzielnych inwestycji na rynku nieruchomości. spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem. Akcjonariusz nie odpowiada za zobowiązania spółki (art. 135 KSH) 3 Szacuje się proste stopy zwrotu z inwestycji na następujących poziomach: z produkcji rolniczej 2-6% rocznie, z dopłat bezpośrednich ARIMR 5-10% rocznie, ze sprzedaży nieruchomości 20% roczny przyrost wartości 4 Oznacza to, że np. zamiast posiadać 100% udziałów w jednej inwestycji inwestor posiada po 10% udziałów w 10 różnych lokalizacjach REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv Niebagatelne znaczenie dla inwestorów przy tego typu konstrukcji ma również atrakcyjność spółki komandytowo – akcyjnej pod względem podatkowym. Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami prawa podatkowego, w przypadku S.K.A. obowiązuje jednokrotne opodatkowanie dochodów na poziomie wspólników. Oznacza to, że po pierwsze sama spółka nie jest opodatkowana podatkiem dochodowym5. Po drugie, obowiązek podatkowy dla wspólników powstaje dopiero w momencie wypłaty dywidendy przez spółkę lub w momencie sprzedaży akcji spółki Alternatywnym sposobem wypłacania przez spółkę zysków dla akcjonariuszy jest umorzenie akcji w drodze jej nabycia przez spółkę, zgodnie z art. 359 KSH [KOLIBSKI M. 2012]. W dzisiejszych czasach zasadniczego znaczenia nabiera zagadnienie bezpieczeństwa inwestorów. Konstrukcja przedsięwzięcia zakłada szereg rozwiązań korzystnych dla inwestorów. Kluczowe postanowienia dotyczące funkcjonowania oraz podział zysków są uregulowane w statucie spółki. Dodatkowym zabezpieczeniem inwestorów jest regulamin dobrych praktyk kompementariusza. Najważniejsze postanowienia regulaminu ustalają jasno i jednoznacznie warunki oraz wysokość wynagrodzenia komplementariusza. Wynagrodzenie będzie wypłacane tylko po osiągnięciu przez spółkę zysku (tzw. success fee). Dodatkową gwarancją dla inwestorów jest fakt, iż środki za objęcie akcji wpłacane są przez inwestorów nie bezpośrednio na rachunek spółki, ale na specjalny bankowy rachunek powierniczy. Z umowy wynika, że bank dokona przelewu środków za zakup nieruchomości na rachunek sprzedawcy nieruchomości tylko po spełnieniu ściśle określonych w umowie powierniczej warunków (np. zakup po cenie nie przekraczającej 20.000 zł za 1 ha). Umowa rachunku powierniczego, statut spółki oraz regulamin dobrych praktyk komplementariusza są udostępnianie inwestorom przed podjęciem ostatecznych decyzji inwestycyjnych. Zalety i wady tego typu inwestowania na rynku nieruchomości rolnych przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2 Zalety i wady inwestowania w nieruchomości rolne w formie spółki komandytowo – akcyjnej Zalety: potencjalnie atrakcyjna stopa zwrotu z inwestycji, ograniczone ryzyko inwestycji, łatwość wejścia do spółki, płynność nabytych walorów, możliwość dywersyfikacji inwestycji, brak konfliktów wśród inwestorów, zarządzanie inwestycją przez profesjonalny podmiot, współodpowiedzialność za wyniki inwestycji podmiotu zarządzającego (czego nie na np. w funduszach inwestycyjnych). Wady: istniejące ryzyko rynkowe, ograniczona możliwość kontroli działalności spółki, mniejsza rentowność - niż w przypadku samodzielnego prowadzenia działalności gospodarczej na rynku nieruchomości rolnych. Źródło: opracowanie własne. Na podstawie przedstawionych informacji można wysnuć wniosek, iż proponowana forma inwestycji jest relatywnie korzystniejszą niż inne formy inwestycji na rynku nieruchomości rolnych. Może stać się także atrakcyjną formą lokaty kapitału, szczególnie dla inwestorów pasywnych. 5. Podsumowanie i wnioski Zaprezentowane w niniejszym artykule analizy rynkowe oraz trendy obserwowane w końcówce roku 2012 i na początku roku 2013, a także zachowania inwestorów potwierdzają tezę, że W myśl zapowiedzi Ministerstwa Finansów, Rząd planował z dniem 01 stycznia 2013 roku wprowadzić opodatkowanie spółki komandytowo – akcyjnej podatkiem dochodowym. Zmiany te jednak nie weszły z tą datą w życie, gdyż ostatecznie Rząd nie złożył projektu nowelizacji do Sejmu w terminie pozwalającym jego wejście w życie od 2013 r. Ze względu na istotne wątpliwości jakie budził krótki okres między uchwaleniem zmian a planowanym terminem ich wejścia w życie (tzw. vacatio legis), wydaje się prawdopodobne, że Rząd będzie dążył do tego, aby zmiany zaczęły obowiązywać dopiero od 2014 r. Źródło: Internet na stronach www.deloitte.com w dniu 05 lutego 2013 roku. 5 REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013 www.versita.com/remv inwestowania na rynku nieruchomości rolnych w czasie kryzysu może być ekonomicznie uzasadnione. Rynek gruntów rolnych jest bowiem postrzegany przez część inwestorów jako relatywnie bezpieczna forma lokowania nadwyżki kapitału, mogąca w dłuższym okresie czasu przynieść znaczną stopę zwrotu (na poziomie kilkunastu procent rocznie 6). Autorzy zdają sobie sprawę, że przedstawiony w skrócie alternatywny model inwestowania na rynku nieruchomości rolnych nie jest pozbawiony wad, które są szeroko opisywane w literaturze przedmiotu [HENZEL 2009]. Może on jednak stanowić korzystne rozwiązanie, w szczególności dla inwestorów nie dysponujących na tyle dużym kapitałem, aby móc samodzielnie skutecznie inwestować na rynku nieruchomości rolnych. Inwestowanie w formie S.K.A. może okazać się również skuteczną formą zbiorowego inwestowania w innych segmentach rynku nieruchomości. 6. Bibliografia i pozostałe źródła ADAMSKA A., FIERLA A. 2010, Inwestowanie, wybrane zagadnienia, WYDAWNICTWO SZKOŁY GŁÓWNEJ HANDLOWEJ, Warszawa, s. 156. CHAN S.H., ERICKSON J., WANG K. 2003, Real Estate Investment Trusts, OXFORD UNIVERSITY PRESS. Internet na stronach www.anr.gov.pl. 04.02.2013. Internet na stronach www.arimr.gov.pl 02.02.2013. Internet na stronach www.deloitte. 05.02.2013. Internet na stronach www.egospodarka. 04.02.2013. Internet na stronach www.epp.eurostat.ec.europa.eu. 02.02.2013. Inwestowanie na rynku nieruchomości, Red. H. Henzel. 2004., WYDAWNICTWO AKADEMII EKONOMICZNEJ W KATOWICACH, s. 82. KOLIBSKI M. 2012, Spółka komandytowa i komandytowo – akcyjna, praktyczne korzyści podatkowe i prawne oraz optymalizacja podatkowa ich wspólników, materiały konferencyjne z konferencji „Spółka komandytowa i komandytowo - akcyjna”, Rzeczpospolita, Warszawa 26 kwietnia 2012 r. Ryzyko w działalności inwestycyjnej – aspekty teoretyczne i praktyczne, Tom II, Red. H. Henzel. 2009., WYDAWNICTWO AKADEMII EKONOMICZNEJ W KATOWICACH, s. 59-65. Ustawa z dnia 15 września 2000 roku Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2000 roku Nr 94, poz. 1037). Z badań autorów wynika, iż w opinii inwestorów akceptowanym progiem rentowności dla większości z nich jest zwrot z inwestycji na poziomie 10% w skali roku. Inwestorzy oraz prowadzący przedsięwzięcia na rynku nieruchomości muszą jednak mieć uwadze postulaty protestujących rolników z województwa zachodniopomorskiego, zmierzające do wprowadzenia znacznych ograniczeń w sprzedaży gruntów przez Agencję Nieruchomości Rolnych. 6 REAL ESTATE MANAGEMENT AND VALUATION vol. 21, no …, 2013
