1.Medycyna sądowa i prawo medyczne

PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU OBOWIĄZKOWEGO
NA WYDZIALE LEKARSKIM I
ROK AKADEMICKI 2016/2017
PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW
1. NAZWA PRZEDMIOTU: Medycyna sądowa i prawo medyczne
2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej przedmiot:
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej
3. Adres jednostki odpowiedzialnej za dydaktykę:

Adres: 60-781 Poznań ul. Święcickiego 6

Tel./Fax (61) 854-64-10(11), 866-21-58,

Strona www.zms.ump.edu.pl

E-mail [email protected]
4. Kierownik jednostki:

Dr hab. n. med. Czesław Żaba
5. Osoba zaliczająca przedmiot w E-indeksie z dostępem do platformy WISUS
Dr hab. n. med. Czesław Żaba
6. Osoba odpowiedzialna za dydaktykę na Wydziale Lekarskim I z dostępem do
platformy WISUS ( listy studentów) ( koordynator przedmiotu) :

Nazwisko dr hab. n. med. Czesław Żaba

Tel. kontaktowy: (61) 854-64-10(11)

Możliwość kontaktu - konsultacje (dni, godz., miejsce) w poniedziałki w godz.
11.00-13.00, Poznań ul. Święcickiego 6

E-mail: [email protected]

Osoba zastępująca lek. med. Paweł Świderski

Kontakt (61) 854-64-10(11)
7. Miejsce przedmiotu w programie studiów: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej,
Poznań ul. Święcickiego 6.
Rok: V
Semestr: zimowy i letni
8. Liczba godzin ogółem: 50
Jednostki uczestniczące w nauczaniu
przedmiotu
liczba pkt. ECTS: 3
Semestr zimowy/letni
liczba godzin
W
Ć
Ćwiczenia
kategoria
Katedra i Zakład Medycyny Sądowej
10
40
B
Razem:
10
40
B
S
9. Cel nauczania przedmiotu
Podstawy prawa karnego, cywilnego i rodzinnego, regulacje prawne dotyczące
wykonywania zawodu lekarza – odpowiedzialność karna, cywilna i zawodowa;
orzecznictwo sądowo-lekarskie, tanatologia, toksykologia sądowo-lekarska, genetyka
sądowa.
Efekt kształcenia – umiejętności i kompetencje:
Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się przepisami
regulującymi prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej, interpretacji
artykułów kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz
zasad odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i prawidłowego
wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia,
ustalenia orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci,
rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału
biologicznego do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i toksykologicznych,
w czasie sekcji zwłok, przeprowadzania badania poszkodowanego, sporządzania
opinii sądowo-lekarskiej dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego,
przeprowadzania badania i oceny klinicznej osoby nietrzeźwej.
10. SYLABUS
- zna prawa pacjenta, podstawy wykonywania zawodu lekarza i funkcjonowania
samorządu lekarskiego, GW06,
- zna obowiązki prawne lekarza w zakresie stwierdzenia zgonu, GW08,
- zna regulacje dotyczące eksperymentu medycznego oraz prowadzenia innych badań
medycznych, GW09,
- zna regulacje prawne dotyczące przeszczepów, sztucznej prokreacji, aborcji, zabiegów
estetycznych, GW10,
- zna zasady prawa farmaceutycznego, GW11,
- zna zasady tajemnicy lekarskiej, prowadzenia dokumentacji medycznej,
odpowiedzialności karnej, cywilnej i zawodowej lekarza, GW12,
- zna i rozumie pojęcie śmierci gwałtownej i nagłego zgonu, a także różnicę między
pojęciami urazu o obrażenia, GW14,
- zna podstawy prawne i zasady postępowania lekarza podczas oględzin zwłok na miejscu
ich ujawnienia oraz sądowo-lekarskiego badania zwłok, GW15,
- zna zasady diagnostyki sądowo – lekarskiej i opiniowania w przypadkach dotyczących
dzieciobójstwa i rekonstrukcji okoliczności wypadku drogowego, GW16,
- zna zasady opiniowania sądowo – lekarskiego dotyczące zdolności do udziału
w czynnościach procesowych, skutku biologicznego oraz uszczerbku na zdrowiu, GW17,
- zna pojęcie błędu medycznego, najczęstsze przyczyny błędów medycznych i zasady
opiniowania w takich przypadkach, GW18,
Umiejętności absolwent:
- wyjaśnia osobom korzystającym ze świadczeń medycznych ich podstawowe
uprawnienia oraz podstawy prawne udzielania tych świadczeń, GU3,
- stosuje w praktyce regulacje prawne dotyczące wydawania zaświadczeń lekarskich na
potrzeby pacjentów, ich rodzin oraz instytucji zewnętrznych, GU4,
- podczas badania dziecka rozpoznaje zachowania i objawy wskazujące na możliwość
wystąpienia przemocy wobec dziecka, GU5,
- stara się unikać popełnienia błędu medycznego we własnych działaniach, GU6,
- pobiera zgodnie z zasadami krew do badań toksykologicznych oraz zabezpiecza
materiał do badań hemogenetycznych, GU7.
Kompetencje społeczne:
Posługiwania się z zakresu prawa medycznego, posługiwania się przepisami regulującymi
prawo wykonywania zawodu w Polsce i Unii Europejskiej, interpretacji artykułów
kodeksu karnego dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz zasad
odpowiedzialności karnej i cywilnej lekarza, stwierdzenia zgonu i prawidłowego
wypełnienia karty zgonu, przeprowadzenia oględzin zwłok w miejscu ich ujawnienia,
ustalenia orientacyjnego czasu zgonu oraz przypuszczalnej przyczyny śmierci,
rozpoznawania i różnicowania rodzajów śmierci, zabezpieczenia materiału biologicznego
do badań histopatologicznych, hemogenetycznych i toksykologicznych w czasie sekcji
zwłok, przeprowadzania badania poszkodowanego, sporządzania opinii sądowo-lekarskiej
dla potrzeb orzecznictwa karnego i cywilnego.
11. Tematyka poszczególnych wykładów, ćwiczeń i seminariów
Wykłady - Semestr zimowy
Tematyka wykładów
Imię i nazwisko osoby
prowadzącej zajęcia
Wykład 1.
Wprowadzenie. Nowoczesne techniki
obrazowania pośmiertnego w medycynie
sądowej.
dr hab. Czesław
Żaba
Wykład 2.
Zagadnienia prawno-medyczne.
dr Krzysztof Kordel
Zagadnienia antropologii i odontologii
Wykład 3.
sądowej. Zagadnienia toksykologii sądowej.
Zagadnienia tanatologiczne
Zagadnienia prawno-medyczne
Wykład 4.
Tematyka ćwiczeń: semestr letni i zimowy
dr Dorota
LorkiewiczMuszyńska.
dr.hab.Cz.Żaba
dr Janusz Kołowski
dr Marzena
Łabęcka
Osoba odpowiedzialna
Ćwiczenie 1.
zagadnienia antropologii sądowej
zagadnienia prawne
dr Dorota
LorkiewiczMuszyńska
dr Czesław Żaba
Ćwiczenie 2.
zagadnienia prawno-medyczne
dr Krzysztof Kordel
Ćwiczenie 3.
orzecznictwo sądowo-lekarskie
dr Czesław Żaba
Ćwiczenie 4.
zagadnienia z tanatologii
dr Czesław Żaba
Ćwiczenie 5.
hemogenetyka sądowo-lekarska
toksykologia sądowo-lekarska
dr Monika AbreuGłowacka
dr Czesław Żaba
12. Organizacja zajęć:
Grupa studencka dzieli się (we własnym zakresie) na dwie podgrupy. Zajęcia trwają 7 dni
tzn. od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 13.00 i w drugim tygodniu w poniedziałek i
wtorek w godz. 8.00 – 12.15. Zajęcia z tanatologii praktycznej (sekcja zwłok) dla jednej
podgrupy odbywają się w poniedziałki, wtorki i środy po uprzednim sprawdzianie
wstępnym w formie ustnej w poniedziałek (znajomość ogólnych zasad techniki sekcyjnej i
diagnostyki tanatologicznej), natomiast w czwartek i piątek oraz w poniedziałek i wtorek
następnego tygodnia odbywają się zajęcia z pozostałych działów. Druga podgrupa w
poniedziałek, wtorek, środę i czwartek odbywa zajęcia z pozostałych działów, natomiast
w piątek i w poniedziałek i wtorek kolejnego tygodnia z tanatologii praktycznej (sekcja
zwłok) po uprzednim sprawdzianie wstępnym w formie ustnej w piątek (znajomość
ogólnych zasad techniki sekcyjnej i diagnostyki tanatologicznej).
Harmonogram zajęć:
Poniedziałek: I część grupy sekcja zwłok, a II część grupy toksykologia i antropologia
sądowo-lekarska,
Wtorek: I część sekcja zwłok , a II część zajęcia z hemogenetyki i prawo
Środka: I część sekcja zwłok, a II część zajęcia z zagadnień prawnych
Czwartek: I część toksykologia i antropologia sądowo-lekarska, a II zagadnienia prawne
Piątek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok
Poniedziałek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok
Wtorek: I część zagadnienia prawno-medyczne, a II część sekcja zwłok
Aktualny podział grupy studenckiej na stronie internetowej jednostki:
www.zms.ump.edu.pl
REGULAMIN ZAJĘĆ:
1. Zajęcia dydaktyczne są obowiązkowe i obejmują ćwiczenia.
2. Dopuszcza się jedynie jedną nieobecność usprawiedliwioną przez lekarza lub spowodowaną
ważnymi wydarzeniami losowymi. Nieobecność na zajęciach należy zaliczyć u asystenta
prowadzącego.
3. Zajęcia odbywają się wg harmonogramu i godzin ustalonych dla poszczególnych grup
studentów przez Dziekanat Wydziału Lekarskiego I. Plan zajęć dla każdej grupy studenckiej
podany jest na tablicy ogłoszeń Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu.
4. Tematy zajęć obowiązkowych (ćwiczeń) podane są do informacji studentów na tablicy ogłoszeń
Katedry i Zakładu i stronie internetowej Katedry i Zakładu.
5. Warunkiem dopuszczenia do zaliczenia końcowego przedmiotu jest wcześniejsze uzyskanie
zaliczenia wszystkich zajęć.
6. Student ma prawo do dwukrotnego poprawiania końcowego zaliczenia. Dalsze zaliczenie
przedmiotu może odbywać się po uzyskaniu zgody kierownika Katedry i Zakładu.
7. Wszelkie sprawy dydaktyczne można wyjaśniać u osoby odpowiedzialnej za dydaktykę
Wydziału Lekarskiego I - dr hab. Czesław Żaba; e-mail: [email protected].
PROGRAM ZAJĘĆ:
Tanatologia sądowo-lekarska
Tanatologia
1. Pojęcie śmierci.
ogólna
2. Okoliczności, w jakich może dojść do śmierci – z punktu widzenia ustawy
karnej.
3. Śmierć kliniczna.
4. Śmierć pozorna.
5. Śmierć biologiczna.
6. Zjawisko śmierci a przeszczepianie narządów.
7. Znamiona śmierci biologicznej całego ustroju.
8. Późne zmiany pośmiertne.
9. Pojęcie śmierci.
10. Ogólny podział rodzajów śmierci.
11. Segregacja przyczyn śmierci.
12. Zbieg przyczyn śmierci.
13. Odczyny postwitalne (interletalne).
14. Określanie czasu śmierci.
15. Oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia.
16. Sądowo-lekarskie oględziny i sekcja zwłok.
Śmierć
1. Niektóre trudności diagnostyczne.
z przyczyn
2. Śmierć naturalna osób dorosłych.
naturalnych
3. Śmierć dzieci i młodzieży.
4. Ocena niespodziewanego zgonu nagłego z przyczyn naturalnych.
Obrażenia ciała 1. Obrażenia wywoływane narzędziami ostrymi.
i śmierć
2. Obrażenia spowodowane narzędziami tępymi.
wskutek urazu
3. Uszkodzenia narządów wewnętrznych w następstwie urazów
mechanicznego
mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem aspektów wypadków
drogowych i z udziałem pojazdów szynowych. Rekonstrukcja przebiegu
wypadków drogowych.
Uduszenie
1. Przebieg procesu duszenia się i jego objawy.
gwałtowne
2. Obraz sekcyjny śmierci wskutek uduszenia.
3. Niektóre dane dotyczące wymiany gazowej w płucach.
4. Zatkanie otworów nosowych i jamy ustnej.
5. Zamknięcie krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciało obce.
6. Unieruchomienie klatki piersiowej.
7. Utonięcie.
8. Śmierć w wodzie.
9. Zagardlenie:
 powieszenie
 zadzierzgnięcie
 zadławienie.
10. Śmierć w ciasnej przestrzeni.
11. Choroba kesonowa.
Rażenie prądem 1. Znamię prądu elektrycznego. Patomechanizm zgonu.
elektrycznym
lub piorunem
Postrzałowe
1. Broń palna.
uszkodzenia
2. Amunicja.
ciała
3. Rany i uszkodzenia postrzałowe.
4. Postrzały pociskiem odbitym.
5. Otwory wlotowe i wylotowe.
ćw
ćw
ćw
ćw
ćw
ćw
6. Ocena odległości strzału.
Orzecznictwo sądowo-lekarskie
Opiniowanie
1. Rola biegłego i zasady powoływania w świetle przepisów Kodeksu
w sprawach
Postępowania Karnego.
karnych. Karna 2. Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu ze szczególnym uwzględnieniem:
odpowiedziala. zabójstwa i pobicia ze skutkiem śmiertelnym
ność zawodów
b. dzieciobójstwa
medycznych
c. eutanazji
d. przerwania ciąży.
3. Zasady opracowywania opinii sądowo-lekarskich dotyczących oceny
skutków i mechanizmu powstania obrażeń ciała.
4. Karna odpowiedzialność w związku z wykonywaniem zawodu w świetle
obowiązujących przepisów prawa. Błąd medyczny, niepowodzenie
lekarskie, powikłania. Działanie bez zgody pacjenta.
5. Przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności ze szczególnym uwzględnieniem czynów nierządnych i lubieżnych. Zasady dotyczące przeprowadzania badania pokrzywdzonego i opiniowania sądowo-lekarskiego.
6. Dziecko jako ofiara przestępstw. Zespół dręczonego dziecka.
Opiniowanie
1. Zdrowie jako dobro ogólne w rozumieniu Kodeksu Cywilnego.
w sprawach
2. Tajemnica zawodowa w przepisach Kodeksu Cywilnego.
cywilno3. Odpowiedzialność cywilna zakładów publicznej służby zdrowia.
odszkodowaPracownicy służby zdrowia jako funkcjonariusze państwowi.
wczych. Cywil- 4. Prawa pacjenta oraz odpowiedzialność służby zdrowia za niewłaściwe
na odpowiezachowanie w stosunku do pacjenta.
dzialność
5. Zasady ustalania odpowiedzialności cywilnej i zawodowej w związku z
zawodów
wykonywaniem zawodu - wina umyślna, błąd, wina bezimienna,
medycznych
prawdopodobieństwo zawinienia.
6. Zasady opracowywania opinii sądowo - lekarskich dotyczących skutków
urazów, możliwości wykonywania pracy, rokowań, kosztów leczenia,
nawiązki za ból.
7. Cywilno-prawne aspekty działania prywatnych placówek leczniczych.
8. Ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej wykonywania zawodów
medycznych.
Opinie sądowo- 1. Medyczny aspekt wypadku przy pracy w świetle obowiązujących
lekarskie
przepisów prawnych dotyczących odszkodowań.
w Prawie Pracy 2. Choroby zawodowe.
Regulacje pra1. Legalność zabiegu medycznego
wne zawodu le- 2. Prawo wykonywania zawodu.
karza.
3. Prawa i obowiązki lekarzy w świetle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy
Odpowieo Izbach lekarskich
dzialność zawo- 4. Odpowiedzialność zawodowa. Zasady funkcjonowania Rzecznika
dowa lekarzy.
Odpowiedzialności Zawodowej i Sądu Lekarskiego.
Kodeks Etyki
Lekarskiej
Dokumentacja
1. Wymogi formalne stawiane dokumentacji medycznej.
medyczna w
2. Rodzaje dokumentacji medycznej.
świetle obowią- 3. Zasady przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej.
zujących prze4. Najczęściej występujące uchybienia w dokumentacji lekarskiej.
pisów prawa
Hemogenetyka sądowo-lekarska
ćw
w
w
w
w
Hemogenetyka
sądowolekarska
1. Badania genetyczne:
a. polimorfizm DNA
b. metodyka badań RFLP (rodzaje sond molekularnych i ich
znakowanie)
2. zastosowanie metody PCR w dochodzeniu ojcostwa.
Badanie śladów 1. Klasyczne metody zabezpieczania i badania śladów biologicznych:
biologicznych
a. ślady krwawe
w celach dowob. plamy nasienia
dowych i idenc. plamy wydzielin
tyfikacyjnych
d. włosy i kości.
2. Zastosowanie genetycznej metody PCR do badania śladów:
a. izolacja DNA ze śladu
b. układu VNTR i STR
c. wykorzystanie układów multikompleksowych.
3. Interpretacja wyników w badaniu śladów biologicznych – materiał
porównawczy.
Przeszczepianie 1. Zagadnienia prawne związane z przeszczepianiem narządów:
narządów
a) definicja i zasady stwierdzania śmierci obywatelskiej
b) prawne pojęcie dawcy (zwłoki i osoby żyjące). Transplantologia a
religie.
2. Zastosowanie układu HLA do celów transplantacji.
Toksykologia sądowo-lekarska
Toksykologia
1. Sposób pobierania i zabezpieczania oraz przesyłania materiału
ogólna
biologicznego oraz dowodów rzeczowych do badań toksykologicznosądowych (w przypadkach podejrzenia o zatrucie i podczas ekshumacji).
Toksykologia
1. Aktualna struktura zatruć – rozmiary i skutki przypadków intoksykacji w
szczegółowa
kazuistyce Zakładu i w Polsce.
2. Toksykologia związków nieorganicznych:
a. metale i ich sole (arsen, bar, kadm, ołów, rtęć, potas)
b. gazy trujące (tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki,
cyjanowodór, tlenki azotu, fluorowce)
c. substacje żrące (kwasy i ługi).
4. Toksykologia związków organicznych:
a. alkohole: metylowy, etylowy; alkohole wyższe
b. glikole: etylenowy, dietylenowy, propylenowy
c. węglowodory aromatyczne i alifatyczne: benzen, toluen, ksylen
d. składniki benzyny i nafty
e. węglowodory halogenoalifatyczne: chloroform, czterochlorek węgla,
trichloroetylen.
5. Toksykologia innych niebezpiecznych ksenobiotyków:
a. pochodne kwasu fluorooctowego
3. trucizny naturalne: grzyby, jady gadów i owadów.
Alkohologia
1. Ocena stanu trzeźwości osoby badanej- metody ilościowej analizy
sądowoalkoholu etylowego w płynach ustrojowych i interpretacja wyników.
lekarska
Antropologia sądowa
Badania
1. Metody wykorzystywane w ustaleniu:
antropologiczne
a. płci;
szkieletu
b. wieku;
c. pomiarów kości długich i rekonstrukcji wzrostu;
ćw
ćw
ćw
ćw
ćw
ćw
ćw
Ustalanie
tożsamości
zwłok i
szczątków
ludzkich
Metody identyfikacji szczątków w oparciu o cechy kośćca:
a. kości czaszki - metodą superprojekcji i graficzna,
c. porównawcze badania odontologiczne,
d. porównawcze badania radiologiczne.
ćw
PROGRAM NAUCZANIA
Wymagania wstępne: znajomość anatomii, patologii i patofizjologii.
Przygotowanie do zajęć: znajomość ogólnych zagadnień dotyczących prawa, podstaw
tanatologii, genetyki i toksykologii.
Wymagania końcowe: znajomość tematów omawianych na wykładach i ćwiczeniach.
12.Kryteria zaliczenia przedmiotu: zaliczenie, egzamin teoretyczny i praktyczny
Zaliczenie – kryterium zaliczenia: po zakończeniu wykładów i po odrobieniu bloku
ćwiczeń (zaliczeniu wejściówki i obecności na zajęciach) – egzamin testowy (60 pytań
wielokrotnego wyboru, czas trwania egzaminu 1 godz. Próg zaliczenia 36 pytań
prawidłowych: skala ocen: 36-40=3,0; 41-45=3,5; 46-50=4,0; 51-55=4,5; 56-60=5,0).
Będą przewidziane 3 terminy egzaminu w ciągu roku akademickiego i dodatkowo w
czerwcu oraz we wrześniu terminy poprawkowe. Terminy egzaminów będą ustalone
później w porozumieniu ze starostą roku.
Egzamin teoretyczny – kryterium zaliczenia: forma egzaminu ( ustny, pisemny,
testowy) egzamin testowy.
Egzamin praktyczny – kryterium zaliczenia: brak.
13.Literatura:
Zalecana literatura:
1. Żaba Cz.: Wybrane zagadnienia z medycyny sądowej. Wydawnictwo UMP, 2014.
2. Raszeja S., Nasiłowski W, Markiewicz J. Medycyna Sądowa - podręcznik dla
studentów. PZWL, Warszawa 1997.
3 Chróścielewski E., Raszeja S.: Sekcja zwłok; technika z uwzględnieniem metodyki
sądowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych.
3. DiMaio V.J., DiMaio D. pod redakcją B. Światek i Z. Przybylskiego: Medycyna
Sądowa. Urban&Parnerzy Wrocław 2003r.
4. Jakliński A., Marek Z. Medycyna Sądowa dla prawników. Kantor wydawniczy
Zakamycze s.c Kraków, 1996r.
5. Seńczuk W. Toksykologia współczesna. PZWL Warszawa 2005 – rozdział 20 –
Roman Wachowiak – Toksykologia sądowa. –
- uzupełniająca
1. Nestorowicz M.: Prawo medyczne, TNOiK 2007.
2. Kubiak R.: Prawo medyczne. Warszawa 2008.
14.Studenckie koło naukowe

Opiekun koła: dr hab. med. Czesław Żaba

Tematyka: zagadnienia z medycyny sądowej i prawa medycznego.

Miejsce spotkań: Katedra i Zakład Medycyny Sądowej ul. Święcickiego 6. Poznań
15. Podpis osoby odpowiedzialnej za nauczanie przedmiotu lub koordynatora
dr hab. med. Czesław Żaba
16. Podpisy osób współodpowiedzialnych za nauczanie przedmiotu (w przypadku
przedmiotów koordynowanych)