Prawo i Medycyna sądowa

PRZEWODNIK DYDAKTYCZNY
przedmiotu
„Prawo i Medycyna sądowa”
1. Katedra i Zakład Medycyny Sądowej, 60-781 Poznań ul. Święcickiego 6, tel./fax (61)
866-21-58, 854-64-10(11); e-mail: [email protected]
2. p.o. Kierownika Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej: dr med. Czesław Żaba.
3. Osobą odpowiedzialną za dydaktykę dla Wydziału Lekarskiego I jest dr med. Czesław
Żaba, tel. 854-64-15; możliwość kontaktu osobistego w poniedziałki w godz. 11.00-13.00.
e-mail: [email protected]
4. Organizacja zajęć Wydziału Lekarskiego I:
- miejsce przedmiotu w programie studiów: rok VI, semestr: zimowym i letnim.
- liczba godzin
liczba studentów odbywających zajęcia z 1 nauczycielem:
- wykładów:
15 godz.
7 studentów z 1 nauczycielem
-
ćwiczeń: ćwiczenia
45 godz.
-
wykłady – zgodne z planem ustalonym przez Dziekanat;
-
ćwiczenia: każda grupa studencka dzieli się (we własnym zakresie) na dwie
podgrupy: jedna część grupy ma zajęcia z tanatologii praktycznej (sekcja zwłok)
od poniedziałku do piątku w godz. 8.30 – 12.15, po uprzednim sprawdzianie
wstępnym w poniedziałek o godz. 8.15 (znajomość ogólnych zasad techniki
sekcyjnej i diagnostyki tanatologicznej); druga część grupy ma zajęcia od
poniedziałku do piątku z następujących zagadnień:
● zagadnienia antropologii sądowej - w poniedziałki 8.30 -11.45
● zagadnienia prawno-medyczne – we wtorki 8.30 -11.45
● orzecznictwo sądowo-lekarskie – w środy 8.30 -12.15
● toksykologia sądowo-lekarska – w czwartki 8.30 – 12.45
● hemogenetyka sądowo-lekarska– w piątki 8.30 – 12.15
5. Program nauczania przedmiotu prawo i medycyna sądowa:
Tanatologia
ogólna
Tanatologia sądowo-lekarska
1. Pojęcie śmierci.
2. Okoliczności, w jakich może dojść do śmierci – z punktu widzenia ustawy
karnej.
3. Śmierć kliniczna.
4. Śmierć pozorna.
5. Śmierć biologiczna.
6. Zjawisko śmierci a przeszczepianie narządów.
7. Znamiona śmierci biologicznej całego ustroju.
8. Późne zmiany pośmiertne.
9. Pojęcie śmierci.
10. Ogólny podział rodzajów śmierci.
ćw
Śmierć
z przyczyn
naturalnych
Obrażenia ciała
i śmierć
wskutek urazu
mechanicznego
Uduszenie
gwałtowne
Rażenie prądem
elektrycznym
lub piorunem
Postrzałowe
uszkodzenia
ciała
Opiniowanie
w sprawach
karnych. Karna
odpowiedzialność zawodów
medycznych
11. Segregacja przyczyn śmierci.
12. Zbieg przyczyn śmierci.
13. Odczyny postwitalne (interletalne).
14. Określanie czasu śmierci.
15. Oględziny zwłok na miejscu ich znalezienia.
16. Sądowo-lekarskie oględziny i sekcja zwłok
17. Zabezpieczanie materiału biologicznego do badań histopatologicznych,
serologicznych i toksykologicznych.
18. Wypełnianie karty zgonu.
1. Niektóre trudności diagnostyczne.
2. Śmierć naturalna osób dorosłych.
3. Śmierć dzieci i młodzieży.
4. Ocena niespodziewanego zgonu nagłego z przyczyn naturalnych.
1. Obrażenia wywoływane narzędziami ostrymi.
2. Obrażenia spowodowane narzędziami tępymi.
3. Uszkodzenia narządów wewnętrznych w następstwie urazów
mechanicznych ze szczególnym uwzględnieniem aspektów wypadków
drogowych i z udziałem pojazdów szynowych. Rekonstrukcja przebiegu
wypadków drogowych.
1. Przebieg procesu duszenia się i jego objawy.
2. Obraz sekcyjny śmierci wskutek uduszenia.
3. Niektóre dane dotyczące wymiany gazowej w płucach.
4. Zatkanie otworów nosowych i jamy ustnej.
5. Zamknięcie krtani, tchawicy lub dużych oskrzeli przez ciało obce.
6. Unieruchomienie klatki piersiowej.
7. Utonięcie.
8. Śmierć w wodzie.
9. Zagardlenie:
 powieszenie
 zadzierzgnięcie
 zadławienie.
10. Śmierć w ciasnej przestrzeni.
11. Choroba kesonowa.
1. Znamię prądu elektrycznego. Patomechanizm zgonu.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
ćw
ćw
ćw
ćw
Broń palna.
ćw
Amunicja.
Rany i uszkodzenia postrzałowe.
Postrzały pociskiem odbitym.
Otwory wlotowe i wylotowe.
Ocena odległości strzału.
Orzecznictwo sądowo-lekarskie
Rola biegłego i zasady powoływania w świetle przepisów Kodeksu
ćw
Postępowania Karnego.
Przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu ze szczególnym uwzględnieniem:
a. zabójstwa i pobicia ze skutkiem śmiertelnym
b. dzieciobójstwa
c. eutanazji
d. przerwania ciąży.
Zasady badania sądowo-lekarskiego pokrzywdzonego.
Zasady opracowywania opinii sądowo-lekarskich dotyczących oceny
skutków i mechanizmu powstania obrażeń ciała.
Karna odpowiedzialność w związku z wykonywaniem zawodu w świetle
obowiązujących przepisów prawa. Błąd medyczny, niepowodzenie
2
Opiniowanie
w sprawach
cywilnoodszkodowawczych. Cywilna odpowiedzialność
zawodów
medycznych
Opinie sądowolekarskie
w Prawie Pracy
Regulacje prawne zawodu lekarza. Odpowiedzialność zawodowa lekarzy.
Kodeks Etyki
Lekarskiej
Dokumentacja
medyczna w
świetle obowiązujących przepisów prawa
Hemogenetyka
sądowolekarska
lekarskie, powikłania. Działanie bez zgody pacjenta.
6. Przestępstwa przeciwko wolności i obyczajności ze szczególnym uwzględnieniem czynów nierządnych i lubieżnych. Zasady dotyczące przeprowadzania badania pokrzywdzonego i opiniowania sądowo-lekarskiego.
7. Dziecko jako ofiara przestępstw. Zespół dręczonego dziecka.
1. Zdrowie jako dobro ogólne w rozumieniu Kodeksu Cywilnego.
2. Tajemnica zawodowa w przepisach Kodeksu Cywilnego.
3. Odpowiedzialność cywilna zakładów publicznej służby zdrowia.
Pracownicy służby zdrowia jako funkcjonariusze państwowi.
4. Prawa pacjenta oraz odpowiedzialność służby zdrowia za niewłaściwe
zachowanie w stosunku do pacjenta.
5. Zasady ustalania odpowiedzialności cywilnej i zawodowej w związku z
wykonywaniem zawodu- wina umyślna, błąd, wina bezimienna,
prawdopodobieństwo zawinienia.
6. Zasady opracowywania opinii sądowo- lekarskich dotyczących skutków
urazów, możliwości wykonywania pracy, rokowań, kosztów leczenia,
nawiązki za ból.
7. Cywilno-prawne aspekty działania prywatnych placówek leczniczych.
8. Ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej wykonywania zawodów
medycznych.
1. Medyczny aspekt wypadku przy pracy w świetle obowiązujących
przepisów prawnych dotyczących odszkodowań.
2. Choroby zawodowe.
1. Legalność zabiegu medycznego
2. Prawo wykonywania zawodu.
3. Prawa i obowiązki lekarzy w świetle ustawy o zawodzie lekarza i ustawy
o Izbach lekarskich
4. Odpowiedzialność zawodowa. Zasady funkcjonowania Rzecznika
Odpowiedzialności Zawodowej i Sądu Lekarskiego.
1.
2.
3.
4.
1.
2.
Badanie śladów
biologicznych
w celach dowodowych i identyfikacyjnych
1.
2.
3.
Wymogi formalne stawiane dokumentacji medycznej.
Rodzaje dokumentacji medycznej.
Zasady przechowywania i udostępniania dokumentacji medycznej.
Najczęściej występujące uchybienia w dokumentacji lekarskiej.
Hemogenetyka sądowo-lekarska
Dochodzenie spornego ojcostwa:
a. podstawy prawne zaprzeczenia ojcostwa;
b. podstawy prawne ustalenia ojcostwa.
Badania genetyczne:
a. polimorfizm DNA
b. metodyka badań RFPL (rodzaje sond molekularnych i ich
znakowanie)
c. zastosowanie metody PCR w dochodzeniu ojcostwa.
Klasyczne metody zabezpieczania i badania śladów biologicznych:
a. ślady krwawe
b. plamy nasienia
c. plamy wydzielin
d. włosy i kości.
Zastosowanie genetycznej metody PCR do badania śladów:
a. izolacja DNA ze śladu
b. układu VNTR i STR
c. wykorzystanie układów multikompleksowych.
Interpretacja wyników w badaniu śladów biologicznych – materiał
3
w
w
w
w
ćw
ćw
Przeszczepianie
narządów
Toksykologia
ogólna
Toksykologia
szczegółowa
Alkohologia
sądowolekarska
porównawczy.
4. Identyfikacja ofiar katastrof i zwłok o nieustalonej tożsamości.
1. Zagadnienia prawne związane z przeszczepianiem narządów:
a) definicja i zasady stwierdzania śmierci obywatelskiej
b) prawne pojęcie dawcy (zwłoki i osoby żyjące). Transplantologia a
religie.
2. Zastosowanie układu HLA do celów transplantacji.
Toksykologia sądowo-lekarska
1. Podstawowe terminy: trucizna, substancja szkodliwa, ksenobioty,
zatrucie, toksyczność, rodzaje zatruć.
2. Współzależność działania biologicznego i dawki, czynniki wpływające na
szybkość działania trucizny.
3. Podstawy biochemiczno- kinetyczne, dotyczące wchłaniania,
przemieszczania się i kumulacji trucizn w organizmie.
4. Biotransformacja ksenobiotyków, rodzaje interakcji oraz ogólne
systemowe mechanizmy działania toksycznego.
5. Sposób pobierania i zabezpieczania oraz przesyłania materiału
biologicznego oraz dowodów rzeczowych do badań toksykologicznosądowych (w przypadkach podejrzenia o zatrucie i podczas ekshumacji).
6. Ustawodawstwo toksykologiczne: ustawy i zarządzenia dotyczące
dystrybucji trucizn, środków odurzających, ochrony roślin oraz
używanych do dezynfekcji i deratyzacji.
1. Aktualna struktura zatruć – rozmiary i skutki przypadków intoksykacji w
kazuistyce Zakładu i w Polsce.
2. Toksykologia leków w aspekcie zatruć przestępczych, ostrych działań
niepożądanych, uzależnień lekowych, narkomanii, dopingu
farmakologicznego, a w szczególności ograniczeń zdolności
psychofizycznych kierowców.
3. Toksykologia związków nieorganicznych:
a. metale i ich sole (arsen, bar, kadm, ołów, rtęć, potas)
b. gazy trujące (tlenek węgla, siarkowodór, dwutlenek siarki,
cyjanowodór, tlenki azotu, fluorowce)
c. substacje żrące (kwasy i ługi).
4. Toksykologia związków organicznych:
a. alkohole: metylowy, etylowy; alkohole wyższe
b. glikole: etylenowy, dietylenowy, propylenowy
c. węglowodory aromatyczne i alifatyczne: benzen, toluen, ksylen
d. składniki benzyny i nafty
e. węglowodory halogenoalifatyczne: chloroform, czterochlorek węgla,
trichloroetylen.
5. Toksykologia środków ochrony roślin i stosowanych w rolnictwie
w rolnictwie.
6. Toksykologia innych niebezpiecznych ksenobiotyków:
a. pochodne kwasu fluorooctowego
b. trucizny naturalne: grzyby, jady gadów i owadów.
1. Rozmiary i skutki nadużywania alkoholu etylowego, zamienników
alkoholowych oraz interakcji alkoholu i leków w aspekcie patologii
społecznej (alkoholizm, pijaństwo, uzależnienie).
2. Teoretyczny i praktyczny model oddziaływań alkoholu etylowego na
organizm człowieka (metabolizm i farmakokinetyka alkoholu etylowego).
3. Ocena stanu trzeźwości osoby badanej- metody ilościowej analizy
alkoholu etylowego w płynach ustrojowych i interpretacja wyników.
4. Wartość dowodowa i interpretacja wyników obliczeń pro- i
retrospektywnych dla celów opiniodawczych stanów trzeźwości.
Antropologia sądowa
4
ćw
ćw
ćw
ćw
Badania
1. Metody wykorzystywane w ustaleniu:
antropologiczne
a. płci;
szkieletu
b. wieku;
c. pomiarów kości długich i rekonstrukcji wzrostu;
Ustalanie
tożsamości
zwłok i
szczątków
ludzkich
1. Ustalanie tożsamości zwłok nie objętych zmianami pośmiertnymi –
w oparciu o zdjęcia fotograficzne i zapis wideo.
2. Metody identyfikacji w oparciu o cechy kośćca:
a. rekonstrukcja przybliżonego wizerunku osoby zmarłej na podstawie
kości czaszki (metodą komputerową) z opracowaniem rysopisu osoby;
b. porównawcze badania metodą superprojekcji – w oparciu o badaną
czaszkę i z wykorzystaniem zdjęć fotograficznych osoby (zdjęcia
dowodowe, paszportowe, sygnalityczne, okazjonalne);
ćw
ćw
c. porównawcze badania odontologiczne - badania cech uzębienia
czaszki i badania porównawcze z wykorzystaniem dokumentacji
stomatologicznej (z leczenia zapobiegawczego, ortodontycznego,
protetycznego itp.);
d. porównawcze badania radiologiczne - badania z wykorzystaniem
zdjęć radiologicznych (czaszki, zębów, kości szkieletu
postkranialnego);
Ustalanie
tożsamości
osób żywych
1. Identyfikacja osób na podstawie zapisu wideo – nagrania VHS i w
technologii cyfrowej, z monitoringu.
ćw
6. Cele i treści merytoryczne przedmiotu:
- po zakończeniu studiowania medycyny sądowej student powinien:
posiadać umiejętność stwierdzenia zgonu i wystawienia karty zgonu.
znać zasady zawiadamiania organów ścigania w określonych przepisami przypadkach;
różnicować śmierć z przyczyn chorobowych i gwałtowną.
znać zasady przeprowadzenie oględzin zewnętrznych zwłok na miejscu ich ujawnienia
oraz zasady współpracy z innymi uczestnikami oględzin.
opanować podstawową wiedzę dotyczącą obowiązującego w Polsce prawa karnego i
cywilnego.
znać podstawowe uregulowania prawne zawodu lekarza.
potrafić zabezpieczyć na miejscu znalezienia zwłok materiał do późniejszych badań
biologicznych.
potrafić różnicować skutki urazów mechanicznych (stosować prawidłowe
mianownictwo obrażeń).
znać zasady konstrukcji opinii sądowo- lekarskiej.
posiadać wiedzę o zasadach karnej, cywilnej oraz korporacyjnej odpowiedzialności
lekarza.
5
dokonać klinicznej oceny stopnia nietrzeźwości oraz prawidłowo pobrać krew do
badań laboratoryjnych.
znać zagadnienia prawne uwarunkowań spornego ojcostwa i możliwości aktualnych
badań.
znać aktualne problemy toksykologiczne w aspekcie medyczno-sądowym.
znać zagadnienia antropologii sądowej.
7. Tematy wykładów - patrz program nauczania. (wykładowcy: prof. dr hab. med. Roman
Wachowiak, dr med. Czesław Żaba, dr med. Krzysztof Kordel, dr med. Janusz Kołowski,
dr n. Med. Małgorzata Koralewska-Kordel, dr. n. biol. Dorota Muszyńska-Lorkiewicz).
8. Zaliczenie przedmiotu: po zakończeniu wykładów i po odrobieniu bloku ćwiczeń –
egzamin testowy (60 pytań wielokrotnego wyboru, czas trwania egzaminu 1 godz.) - będą
przewidziane 3 terminy egzaminu w ciągu roku akademickiego i dodatkowo w czerwcu oraz
we wrześniu terminy poprawkowe. Terminy egzaminów będą ustalone później w
porozumieniu ze starostą roku.
9. Literatura obowiązująca:
- obowiązkowe
1. Raszeja S., Nasiłowski W, Markiewicz J. Medycyna Sądowa - podręcznik dla
studentów. PZWL, Warszawa 1997
2. E. Chróścielewski, S. Raszeja: Sekcja zwłok; technika z uwzględnieniem metodyki
sądowo-lekarskiej i wskazówek diagnostycznych.
3. DiMaio V.J., DiMaio D. pod redakcją B. Światek i Z. Przybylskiego: Medycyna
Sądowa. Urban&Parnerzy Wrocław 2003r.
4. Jakliński A., Marek Z. Medycyna Sądowa dla prawników. Kantor wydawniczy
Zakamycze s.c Kraków, 1996r.
5. Seńczuk W. Toksykologia wspólczesna. PZWL Warszawa 2005 – rozdział 20 –
Roman Wachowiak – Toksykologia sądowa.
- uzupełniająca
1.
Nestorowicz M.: Prawo medyczne, Tnoik 2007.
2.
Kubiak R.: Prawo medyczne. Warszawa 2008.
6
3.
Filar M.: Prawo Medyczne, Wrocław: Urban & Partner; 2003.
10. Studenckie koło naukowe: Koło Młodych Medyków Sądowych, opiekun dr med. Czesław
Żaba, miejsce spotkań bibloteka Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej ul. Święcickiego 6.
p.o. Kierownika Katedry i Zakładu
dr n. med. Czesław Żaba
7