zmiany w przepisach dotyczących kontroli

ZMIANY W PRZEPISACH DOTYCZĄCYCH KONTROLI
Autor: dr Jakub Pokrzywniak, partner w Kancelarii WKB
Niniejszy artykuł jest kolejną publikacja z cyklu opracowań autorstwa prawników Kancelarii
WKB dotyczących zmian wprowadzonych w tzw. „Małym trójpaku”. Koncentruje się on
wokół zagadnienia kontroli przeprowadzanej przez przedsiębiorstwa energetyczne.
Uwagi wstępne
„Małym trójpakiem”1 wprowadzono szereg zmian do art. 6 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r.
Prawo energetyczne (dalej jako „PE”), który dotyczy przeprowadzania kontroli przez
przedsiębiorstwa energetyczne. O ile we wcześniejszych opracowaniach dzieliliśmy się raczej
krytyczną oceną zmian ustawy, o tyle wydaje się, że nowelizacja art. 6 PE zasługuje na
pozytywną ocenę. Jest rzeczą oczywistą, że zagadnienia związane z prowadzeniem kontroli
przez przedsiębiorstwa energetycznego mają niezwykłą doniosłość - z jednej strony ze
względu na przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom takich, jak np. nielegalne pobieranie
paliw lub energii, z drugiej zaś ze względu na konieczność zapewnienia poszanowania
prywatności i miru domowego odbiorców. Właściwe wyważenie interesów przedsiębiorstw
energetycznych i odbiorców nie jest łatwe. Niemniej wydaje się, że ustawodawca ostatnią
nowelizacją Prawa energetycznego słusznie rozszerzył zakres kompetencji przedsiębiorstw
energetycznych.
Rozszerzenie zakresu kontroli
Po pierwsze należy zwrócić uwagę na nowe brzmienie art. 6 ust. 1 PE, który przewiduje, że
przedsiębiorstwo energetyczne wykonujące działalność gospodarczą w zakresie przesyłania
lub dystrybucji paliw lub energii przeprowadza kontrolę legalności pobierania paliw lub
energii, kontrolę układów pomiarowo-rozliczeniowych, dotrzymania zawartych umów oraz
prawidłowości rozliczeń. W poprzednim brzmieniu przepis ten głosił, że upoważnieni
przedstawiciele przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem lub
dystrybucją paliw gazowych lub energii wykonują kontrole układów pomiarowych,
dotrzymania zawartych umów i prawidłowości rozliczeń. Różnica polega na tym, że obecnie
wyraźnie wskazano, iż kontrola może dotyczyć legalności pobierania paliw lub energii. Jest to
o tyle istotne, że na gruncie dotychczasowego przepisu kontrola legalności pobierania paliw
lub energii mogła być realizowana w ograniczonym zakresie, to znaczy wyłącznie w
odniesieniu do podmiotów będących odbiorcami. Wówczas przeprowadzenie takiej kontroli
mieściło się w pojęciu kontroli układów pomiarowych, dotrzymywania zawartych umów czy
prawidłowości rozliczeń. Wprowadzenie do ust. 1 kontroli legalności pobierania paliw lub
energii jako odrębnego celu kontroli, wskazuje, iż może być ona przeprowadzona również w
1
Ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw
odniesieniu do tych podmiotów, które nie mają układów pomiarowych, nie są związane
umowami z przedsiębiorstwem energetycznym i z którymi nie są prowadzone rozliczenia, a
zatem podmiotów, którym nie można przypisać statusu odbiorcy. Innymi słowy, kontrola
może być przeprowadzona przykładowo również w odniesieniu do np. byłych odbiorców, co
do których istnieje podejrzenie kontynuowania poboru paliw lub energii poprzez nielegalne
przyłącze. Konsekwencją tej zmiany jest również szereg drobnych, redakcyjnych zmian w art.
6 PE, przykładowo w ust. 4 pkt 3. Niewątpliwie zmiana w tym zakresie zasługuje na uznanie.
Nie ma bowiem żadnego powodu, aby ograniczać kompetencję przedsiębiorstw
energetycznych wyłącznie do tych podmiotów, z którymi mają one zawarte umowy, podczas
gdy oczywistym jest, iż nielegalnego pobierania paliw lub energii mogą się dopuścić również
podmioty, których nie łączy relacja umowna z przedsiębiorstwem energetycznym. Wynika to
jednoznacznie z definicji nielegalnego pobierania paliw lub energii, która stanowi, iż
działaniem takim jest m.in. pobieranie paliw lub energii bez zawarcia umowy.
Kontrola pod nieobecność kontrolowanego
Druga istotna zmiana w art. 6 PE dotyczy możliwości przeprowadzenia kontroli pod
nieobecność kontrolowanego. Przepis art. 6 ust. 3 PE w obecnym brzmieniu stanowi, że w
razie nieobecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej, upoważnienie do
przeprowadzenia kontroli oraz legitymacja służbowa mogą być okazane innemu
pracownikowi kontrolowanego, który może być uznany za osobę, o której mowa w art. 97
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny lub przywołanemu świadkowi. W takim
przypadku upoważnienie doręcza się niezwłocznie kontrolowanemu, nie później jednak niż
trzeciego dnia od dnia wszczęcia kontroli. Tego typu regulacji nie było w poprzednich
przepisach. Co więcej na podstawie § 10 Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 11
sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiębiorstwa energetyczne
(dalej jako „Rozporządzenie”) wnosić należało, iż kontrola możliwa była wyłącznie w
obecności kontrolowanego odbiorcy lub upoważnionej przez niego osoby. W praktyce na
gruncie tego przepisu powstawały niekiedy spory, czy osoba w obecności której
przeprowadzono kontrolę była upoważniona przez kontrolowanego. Zdarzało się, iż
nieuczciwi odbiorcy kwestionowali wyniki kontroli na tej podstawie, że osoba ta rzekomo
przypadkowo znajdowała się w obiekcie odbiorcy, w związku z czym przeprowadzenie
kontroli w jej obecności było niedopuszczalne. Ustawodawca wyeliminował możliwość
podważania wyników kontroli w oparciu o takie zabiegi.
Ustawa głosi obecnie, że w razie braku osoby upoważnionej kontrola może być
przeprowadzona po pierwsze w obecności pracownika kontrolowanego, który może być
uznany za osobę, o której mowa w art. 97 Kodeksu cywilnego. Przepis ten stanowi, że osobę
czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje
się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które
zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa.
Innymi słowy, można przeprowadzić kontrolę w obecności takiego pracownika
kontrolowanego, którego obowiązki polegają na obsługiwaniu klienteli. Można zatem
przeprowadzić kontrolę przykładowo w obecności pracownika zajmującego się sprzedażą.
Nie wystarczy natomiast obecność pracownika ochrony, który nie jest osobą upoważnioną do
obsługi klientów przedsiębiorstwa. Alternatywą wobec możliwości przeprowadzenia kontroli
w obecności pracownika kontrolowanego, który spełnia wymagania określone w art. 97
Kodeksu cywilnego jest przeprowadzenie jej w obecności przywołanego świadka. Ustawa
nie wskazuje, kto może być takim świadkiem. W moim przekonaniu może być nim inny
pracownik kontrolowanego niż ten, który mieści się w zakresie normy z art. 97 Kodeksu
cywilnego (a zatem np. wspomniany pracownik ochrony). Mogłaby nim być zatem dowolna
osoba trzecia, w tym także funkcjonariusz Policji (takie sytuacje zdarzają się dość często). Co
więcej, wydaje się również, iż nie ma przeszkód aby świadkiem był pracownik samego
przedsiębiorstwa energetycznego. Oczywiście byłby to inny pracownik niż kontrolujący
(czyli pracownik nieposiadający legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia
kontroli). Może wprawdzie powstać wątpliwość, czy cechuje go niezbędny obiektywizm.
Niemniej wydaje się, że nie ma podstaw aby a limine kwestionować możliwość przywołania
takiego pracownika na świadka kontroli.
Rozporządzenie wykonawcze
Niezależnie od powyższego warto zwrócić uwagę na zmiany w art. 6 ust. 8 i 9 PE, które
zawierają delegację do wydania rozporządzenia wykonawczego. Powinno ono określać
przedmiot kontroli, szczegółowe uprawnienia kontrolujących czy tryb przeprowadzania
kontroli. Istotna zmiana dotyczy ust. 8, w którym wskazano, iż rozporządzenie Ministra
Gospodarki powinno być wydane mając na uwadze sprawne przeprowadzenie kontroli.
Dotychczasowa delacja ustawowa nie zawierała tej wytycznej adresowanej do ministra. W
związku z powyższym należy uznać, iż jej wprowadzenie wymusza zmianę rozporządzenia
albo wydanie nowego aktu wykonawczego. Do dnia jego zmiany bądź wejścia w życie
nowego rozporządzenia obecne rozporządzenie oczywiście obowiązuje, aczkolwiek jedynie w
zakresie, jakim nie jest ono sprzeczne z nowymi przepisami ustawy. Wynika to z art. 21
Małego trójpaku, który m.in. stanowi, że dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na
podstawie art. 6 ust. 4 ustawy zmienianej w art. 1, zachowują moc do czasu wejścia w życie
przepisów wykonawczych wydanych na podstawie art. 6 ust. 8 ustawy zmienianej w art. 1, w
brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. W tym miejscu należy zauważyć, że w związku ze
zmianą ustawy moc obowiązującą traci już teraz np. § 10 aktualnego rozporządzenia
określający krąg osób, w obecności których może odbywać się kontrola. Jest on bowiem
sprzeczny z nowymi regulacjami ustawowymi.
Niezależnie od powyższego, należy wskazać, iż wiele innych przepisów Rozporządzenia
wymaga zmiany w celu dostosowania ich do wytycznej określonej w art. 6 ust. 8 PE. Wydaje
się, że zrealizowanie postulatu sprawnego przeprowadzenia kontroli uzasadnia np. zmianę
dotychczasowej reguły zawartej w § 7 ust. 2 Rozporządzenia, który stanowi, że kontrolę w
lokalu mieszkalnym przeprowadza się w godzinach od 7.00 do 20.00, z wyłączeniem dni
ustawowo wolnych od pracy. W moim przekonaniu nie przeszkód, aby rozszerzyć zakres
godzin przeprowadzenia kontroli np. od godziny 6.00 do 22.00 oraz dopuścić możliwość jej
przeprowadzenia w dniach ustawowo wolnych od pracy. W ten sposób łatwiej byłoby zastać
kontrolowanego w obiekcie, do którego dostarczane są pobierane przez niego paliwa lub
energia.
Podsumowanie
Jak wspomniano, omawiane powyżej zmiany należy przyjąć z aprobatą. Nowelizując art. 6
PE ustawodawca uczynił krok naprzód w celu zwiększenia uprawnień przedsiębiorstw
energetycznych związanych z przeprowadzaniem kontroli. Konieczne jest jednak podjęcie
dalszych działań, w szczególności poprzez wydanie nowego rozporządzenia wykonawczego,
bądź wprowadzenie odpowiednich zmian do rozporządzenia obecnie obowiązującego. Należy
mieć nadzieję, iż prawodawca uczyni to w stosunkowo krótkim czasie, w pełni uwzględniając
wytyczne zawarte w art. 6 ust. 8 PE. Oczywiście granicę dla nowych regulacji określa
konieczność poszanowania praw podmiotu kontrolowanego, zwłaszcza jego miru domowego
i prawa do prywatności. Prawa te nie mają jednak bezwzględnego charakteru. Warto bowiem
pamiętać, że celem kontroli jest również wykrywanie i usuwanie stanów zagrożenia dla takich
wartości jak życie i zdrowia, które mogą powstać w konsekwencji dokonywania rozmaitych
nieuprawnionych i niebezpiecznych ingerencji w sieć.