Dzieci w sektach – prawda i mity

Opracowanie:
Mirosława Brasławska – Haque,
doradca metodyczny PCDZN w Puławach
na podstawie:
Barker E. (1997), Nowe ruchy religijne. Krakow, Wyd. Nomos.
Hassan S. (1997), Psychomanipulacja w sektach. Łódź, Wyd. Ravi.
Siek S. (1994), Pranie mózgu, Warszawa.
Kuncewicz D. (2000), Sekty. Przedmiot fascynacji i zagrożeń. Warszawa,
CMPPP MEN.
Dzieci w sektach – prawda i mity
Sekty to słowo w potocznym języku ma zabarwienie pejoratywne.
Dlatego pojawiły się określenia neutralne, jak np.: nowe ruchy religijne, kulty,
grupy psychomanipulacyjne.
Nowe ruchy religijne to neutralny i ogólny termin obejmujący ruchy
pochodzenia
protestanckiego,
orientalne
czy
afrykańskie
oraz
grupy
pozareligijne, które pojawiły się po II wojnie światowej (pomijający powstałe
wcześniej).
Kulty to opozycja nie tylko religijna, ale także naukowa, sięgająca do
orientalnych czy neopogańskich inspiracji.
Grupa psychomanipulacyjna to zbiór ludzi o charakterze totalitarnym,
naruszającym
podstawowe
prawa
człowieka
lub
zasady
współżycia
społecznego, grupa która poprzez stosowanie technik psychologicznych
i socjologicznych, wykorzystanie fizyczne, psychiczne lub materialne powoduje
uzależnienie osoby od tej grupy lub jej przywódcy, a jej wpływ na jednostkę
rodzinę lub społeczeństwo ma charakter destrukcyjny.
Za sektę uważa się każdą grupę, która ma silnie rozwiniętą strukturę władzy,
charakteryzuje się znaczną rozbieżnością celów deklarowanych i realizowanych
oraz ukrywaniem norm w sposób istotny regulujących życie członków, która
narusza podstawowe prawa człowieka i zasady współżycia społecznego, a jego
wpływ na członków, sympatyków, rodziny i społeczeństwo ma charakter
destrukcyjny.
Władza jako kontrola ludzkich zachowań sięga w sektach sfery życia
prywatnego
i
rodzinnego.
Ingeruje
w
życiowe
plany
zawodowe,
zainteresowania, kontakty towarzyskie – aż do ich zerwania, zmiany
w odżywianiu, ubiorze, stylu życia.
Cele deklarowane w oficjalnych dokumentach, propagandowych
broszurach są zwykle bardzo szlachetne. Informacje o celach właściwych –
realizowanych, są trudno dostępne i można je uzyskać albo od byłych członków,
albo ze źródeł policyjnych czy sądowych.
Przyczyny powstawania i rozwoju sekt są złożone. Doszukiwać się ich
można zarówno w przeobrażeniach ustroju państwa, przemianach społecznych,
jak i indywidualnych potrzebach i aspiracjach człowieka. Analiza przyczyn
przynależności do sekt wskazuje na współwystępowanie dwóch grup
czynników: podatności osobistej jednostki oraz manipulacyjnego oddziaływania
grupy.
W ramach podatności osobistej wyodrębniono czynniki rozwojowe,
sytuacyjne, rodzinne i osobowościowe.
Czynniki rozwojowe dotyczą wieku, w którym następuje związanie z sektą.
Najczęściej wstępują ludzie młodzi – uczniowie szkół ponadpodstawowych,
studenci. Wolni od zobowiązań rodzinnych i zawodowych, pełni zapału,
poszukujący własnej tożsamości i sensu życia – są najbardziej atrakcyjni dla
werbowników.
Czynniki sytuacyjne dotyczą osób przeżywających sytuacje kryzysowe,
związane z silnym stresem, gdy potrzeba wsparcia z zewnątrz jest szczególnie
silna z powodu jej braku w dotychczasowym środowisku.
Czynniki rodzinne związane są z zaspokojeniem podstawowych potrzeb
w rodzinie oraz jej strukturą. Dotyczy to zarówno rodziny autokratycznej jak
i liberalnej. Środowisko autokratyczne sprzyja ukształtowaniu się osobowości
biernej, liberalne z kolei nasila potrzebę bliskości i przynależności do
wspólnoty.
Czynniki osobowościowe dotyczą większej wrażliwości i podatności na
sugestię,
upodobania
do
doświadczania
odmiennych
stanów
własnej
świadomości, potrzeby zależności oraz niskiego poczucia własnej wartości.
Analiza wpływu grupy na funkcjonowanie jednostki dotyczy metod
rekrutacji oraz podtrzymywania zaangażowania.
Metody rekrutacji związane są zawsze z wywołaniem u jednostki potrzeby
dalszych spotkań z członkami grupy. Podstawy ich oddziaływań stanowią:
•
dezinformacja
–
pomijanie
istotnych
informacji
o
grupie,
wprowadzenie w błąd co do faktycznych celów i norm postępowania
•
schlebianie, ofiarowanie przyjaźni i miłości okazywanie troski,
zrozumienia i akceptacji związane jest z wykonywaną później regułą
wzajemności zobowiązującą zasadą do przyszłego rewanżowania się
•
persfazja przy stwarzaniu złudzenia samodzielnego wyboru bycia
w grupie
–
przekonanie,
że
nie
wymaga
ono
porzucenia
dotychczasowego trybu życia, trudno rozpoznać wywieraną presję
•
presja grupy związana jest z mechanizmem „społecznego dowodu
słuszności” zakładającego, iż o prawdziwości idei świadczy ilość osób
w nią wierzących
•
angażowanie autorytetów dotyczy wykorzystywania autorytetów
naukowych, religijnych, politycznych i młodzieżowych w celu
zwiększenia wiarygodności grup wśród osób werbowanych.
Metody podtrzymywania zaangażowania mają na celu wywoływanie u osoby
zwerbowanej względnie trwałej zmiany postaw wobec życia, ukształtowanie
tożsamości grupowej oraz posłuszeństwa. Sposoby realizacji:
•
technika małych kroków – rozciągnięta w czasie odmiana metody
„zaangażowania i konsekwencji”. Zaangażowanie w wiele nowych zajęć
i praktyk połączonych z wielogodzinnymi ćwiczeniami wywołującymi
odmienne stany świadomości oraz dietą znacznie obniża zdolność do
krytycznego myślenia zwiększając podatność na sugestię
•
ukryty system kar i nagród często odbywa się bez świadomości osoby,
która podlega temu procesowi. Nie zdając sobie sprawy z zaplanowanego
wpływu aprobaty i dezaprobaty wobec pewnych zachowań, adept
przypisuje zmiany we własnych postawach swoim niezależnym decyzjom
•
reinterpretacja rzeczywistości – ciągłe powtarzanie tych samych
formułek, naśladowanie znaczących aktualnie postaci, żargon sekty,
nieświadoma identyfikacja z panującymi w grupie wzorcami kształtują
nowy sposób myślenia i tłumaczenia zdarzeń oraz sytuacji
•
szantaż emocjonalny – dotyczy manipulacji ludzkimi uczuciami: lękiem,
strachem, poczuciem winy i zobowiązania, w celu podporządkowania
wymogom grupy i uzależnienia od niej
•
autocenzura myślenia polega na odrzuceniu wszelkich myślowych
wątpliwości
i
pytań,
przejawów
krytycyzmu
i
indywidualizmu
w myśleniu, gdyż nie prowadzą one do żadnego celu
•
techniki relaksacyjne i hipnotyczne – wprowadzanie w odmienne stany
świadomości za pomocą monotonnego powtarzania sylab, ćwiczeń
oddechowych,
długotrwałej
koncentracji
na
określonym
bodźcu
wzrokowym czy słuchowym, rytmicznym tańcu – może powodować
zmiany w percepcji rzeczywistości, zwiększając podatność na sugestię
oraz identyfikację z osobą lidera.
Manipulacyjny wpływ grupy jest uznawany za podstawowy
i konieczny warunek przynależności do sekty, przy podatności osobistej jako
czynniku sprzyjającym zwerbowaniu.
Mity na temat sekt
„Prześladowane mniejszości religijne” – wejście w rolę „ofiar nietolerancji
religijnej” pozwala niektórym destrukcyjnym organizacjom o charakterze
religijnym odwrócić uwagę społeczeństwa od właściwych zarzutów:
negatywnych
konsekwencji.
Każdy
jest
bowiem
skłonny
bardziej
solidaryzować się z grupami uciskanymi, ofiarami nietolerancji religijnej niż
z agresorem.
„Przewrażliwieni i nadopiekuńczy rodzice”
Propaganda „sektowa” dość umiejętnie kształtuje wizerunek rodzin
dotkniętych problemem grup psychomanipulacyjnych. Często bezradni
rodzice podejmują działania, które nie przynoszą efektów lub przyczyniają
się do pogorszenia sytuacji. Niektórzy rodzice stają się łatwym łupem dla
sekt, które wytaczając procesy o zniesławienie zyskują kolejne okazje, aby
wypromować swój pozytywny wizerunek w społeczeństwie.
„Wolny wybór a nie pranie mózgu” początkowo można mówić o wolnym
wyborze grupy – ale w oparciu o niepełne informacje. Z czasem młody
człowiek wie coraz więcej, interpretuje to, co wie, zgodnie z życzeniem
przywódcy.
„Czy tylko głupi lub słabi psychicznie wstępują do sekt?”
Do sekt są również werbowane osoby silne, zdecydowane, pewne siebie,
dominujące w towarzystwie i generalnie zadowolone z życia. To właśnie one
często awansują i zastają lokalnymi liderami (np.: członkowie samobójczej
sekty
„Bramy
Niebios”
byli
informatykami
z projektowania stron internetowych).
i
utrzymywali
się
„Nie istnieją rzetelne badania naukowe, potwierdzające szkodliwość tzw.
sekt”
Trudności w zbadaniu zjawiska nie świadczą jeszcze o jego braku. Liderzy
grup nie wyrażają zgody na badania psychologiczne czy socjologiczne, jeśli
nie są w pełni przekonani, że nie zaszkodzą one ich wizerunkowi
społecznemu. Istnieją badania wybranych członków sekt, którymi posługują
się grupy manipulacyjne w celu swojego uwierzytelnienia. Istnieją jednak
mniej liczne badania przeprowadzone wśród byłych członków sekt,
wykazujące ich destrukcyjny wpływ na osobowość ludzi.
Symptomy zaangażowania w grupę psychomanipulacyjną.
Najlepszym sposobem przeciwdziałania zjawisku jest uchwycenie jego
początkowego stadium oraz szybka i adekwatna reakcja.
Kryteria różnicujące grupy „zdrowe” od destrukcyjnych.
Należy przekreślić stwierdzenia, które nie pasują do interesującej nas grupy.
Jeśli nie można przekreślić każdego z tych stwierdzeń, powinno się zachować
w kontakcie z grupą szczególną ostrożność.
1. Już pierwszy kontakt z grupą otworzył całkowicie nowe widzenie świata (tzw.
przeżycie kluczowe).
2. Obraz świata jest bardzo prosty i wyjaśnia rzeczywiście każdy problem.
3.
W grupie znajdują Państwo wszystko, czego do tej pory na próżno szukaliście.
4. Grupa ma mistrza lub przywódcę, Ojca, Guru lub największego myśliciela, który
jedynie posiada całą prawdę i często jest czczony jak Bóg.
5. Świat zmierza ku katastrofie i tylko grupa wie, jak go uratować.
6. Grupa jest elitą. Pozostała ludzkość jest chora i zagubiona. Jeżeli nie będzie w grupie
współuczestniczyć, nie może się uratować
7. Grupa odrzuca naukę w szkołach i uczelniach. Jedynie nauka grupy jest uważana za
wartościową i prawdziwą.
8. Grupa
odrzuca
racjonalne
myślenie,
umysł
jako
negatywne,
sataniczne
i nieoświecone.
9. Krytyka i odrzucenia przez stojących z zewnątrz jest dowodem, że grupa ma rację.
10. Grupa ocenia siebie jako prawdziwą rodzinę lub wspólnotę.
11. Grupa chce by relacje z rodziną, przyjaciółmi i środowiskiem zostały zerwane,
ponieważ przeszkadzają w rozwoju.
12. Grupa oddziela się od reszty świata poprzez: ubiór, żywienie, własny język,
ograniczenie swobody w relacjach międzyludzkich.
13. Grupa żąda ścisłego posłuszeństwa regułom albo dyscypliny, ponieważ jest to jedyna
droga do zbawienia.
14. Grupa narzuca sposób zachowań seksualnych np.: seks grupowy, zakaz kontaktów
seksualnych dla osób niższych w hierarchii grupy.
15. Nigdy w ciągu dnia nie jesteście sami. Ktoś z grupy zawsze wam towarzyszy.
16. Grupa wypełnia cały wasz czas zadaniami, np.: sprzedażą książek, czasopism,
medytacją .
17. Jeżeli obiecany przez grupę sukces bądź uzdrowienie nie nastąpią, grupa uzna, że sami
Państwo są za to odpowiedzialni, bo nie zaangażowaliście się dostatecznie lub nie
wierzyliście dostatecznie silnie.
18. Członkami grupy powinni Państwo zostać natychmiast, już dzisiaj.
19. Nie istnieje możliwość uzyskania obiektywnego obrazu grupy. Ważniejsze od refleksji
jest przeżycie. Żeby zrozumieć należy to przeżyć.
Lista symptomów, które mogą wskazywać na początki zaangażowania się
w grupę psychomanipulacyjną (Oprac. Przez PPP nr3 w Lublinie i CPM).
1. Mój syn wcześniej mówił prawdę – teraz kłamie.
2. Moja córka staje się tajemnicza, niedostępna, zamyka się w sobie.
3. Znika gdzieś na całe popołudnia i niechętnie o tym mówi.
4. Przechodzi na wegetarianizm.
5. Do tej pory często zmieniała stroje – teraz ubiera się raczej skromnie, przestała
chodzić na dyskoteki.
6. Rezygnuje ze swoich dotychczasowych zainteresowań.
7. Spotkała ciekawych i wartościowych ludzi, którzy chcą realizować ideały.
8. Ostatnio ubiera się na czarno, słucha muzyki heavy lub black – metal.
9. Przechodzi gwałtowne zmiany nastroju.
10. Nieoczekiwanie stał się bardzo religijny, sam czyta biblię.
11. Moja córka angażuje się w wiele inicjatyw społecznych – aż sama się w tym
pogubiłam.
12. Mój syn zaczął medytować.
13. Otrzymała od znajomego zaproszenie na spotkanie w firmie, w której dość szybko
można zarobić dużo pieniędzy.
14. Nieraz odnoszę wrażenie, jakby był pod wpływem narkotyków.
15. Do niedawna myślał o studiach, teraz nauka go drażni, zastanawia się nad sensem
zdawania matury.
16. Pewnego razu powiedział mi, że altruizm jest cechą ludzi słabych.
17. Niby mówimy tym samym językiem, a jednak od niedawna nie potrafimy się z nią
porozumieć.
18. Stracił poczucie humoru.
19. W jego pokoju pojawiły się książki lub broszury o treściach religijnych.
20. Zaczyna palić kadzidełka, uprawia jogę, medytację.
21. W jego zachowaniu raz wyczuwam agresję a raz obojętność.
22. Interesuje się zjawiskami paranormalnymi, magią, okultyzmem.
23. Rysuje lub przyszywa do plecaka znaki 666, pentagram, głowa kozła, odwrócony
krzyż.
24. Likwiduje symbole religijne, które uważa za przejawy bałwochwalstwa.
25.Moja córka poważniej podchodzi do życia. Spostrzega tylko ciemne strony
rzeczywistości – mówi o wojnach, samobójstwach itp.
26.Przestaje oglądać telewizję i słuchać radio.
27.Bardzo dosłownie interpretuje pewne fragmenty Biblii.
28.Przestał spotykać się z dotychczasowymi przyjaciółmi.
29.Zaczyna interesować się reinkarnacją, wróżbami, astrologią itp.
30.Stała się sztywna, pełna rezerwy.
31. W rozmowach od niedawna pojawiają się takie pojęcia jak; energia kosmiczna,
czakramy, leczenie energia.
Działania profilaktyczne powinny objąć dzieci, rodziców i nauczycieli,
pedagogów i psychologów, pracowników instytucji zajmujących się
młodzieżą. Celem szkoleń powinno być przede wszystkim zapoznanie
z pierwszymi oznakami wpływu sekty na młodego człowieka, skutecznymi
sposobami reagowania oraz konkretnymi możliwościami współdziałania
z lokalnymi ośrodkami zajmującymi się w sposób profesjonalny pomocą.