Już wkrótce prawna definicja wirtualnych walut

Już wkrótce prawna definicja
wirtualnych walut
Jacek Czarnecki
O tym, że Komisja Europejska planuje objąć cyfrowe
waluty unijnymi przepisami dotyczącymi przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu
(AML/CTF), było wiadomo już od jakiegoś czasu.
W lutym 2016 r. Komisja ogłosiła, że do połowy roku
przedstawi projekt zmian w prawie.
Odpowiedni projekt legislacyjny zaprezentowano
w lipcu 2016 r. Może on przynieść wiele zmian dla
osób i firm działających w sektorze cyfrowych walut,
a być może także niektórych podmiotów zajmujących
się technologią rozproszonego rejestru (blockchain).
Cel projektu
Plan przyjęcia regulacji dotyczących cyfrowych walut
jest częścią szerszego projektu. Jego głównym celem
jest skuteczniejsze przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Inne elementy projektu to wprowadzenie
ograniczeń dla wybranych instrumentów przedpłaconych (np. kart prepaid) czy nadanie nowych uprawnień
jednostkom analityki finansowej, czyli agencjom państwowym odpowiedzialnym za działania w zakresie
AML/CTF (w Polsce jest to Generalny Inspektor Informacji Finansowej).
Głównym celem projektu jest usunięcie luk w nadzorze
nad środkami finansowymi wykorzystywanymi przez
terrorystów. Dodatkowo projekt ma zwiększyć przejrzystość transakcji finansowych.
Komisja oceniła, że podejrzane transakcje wykonywane
za pośrednictwem cyfrowych walut nie są w wystarczający sposób monitorowane. W konsekwencji odpowiednie organy publiczne nie są w stanie powiązać
transakcji z konkretnymi, zidentyfikowanymi osobami.
W założeniu nowe przepisy mają przeciwdziałać tym
trudnościom oraz zmniejszyć stopień anonimowości
użytkowników cyfrowych walut.
Propozycja Komisji
Komisja analizowała sześć wariantów regulacji. Ostatecznie wybrano opcję, która polega na objęciu zakresem unijnej dyrektywy dotyczącej AML/CTF (tzw.
AMLD4) platform wymiany cyfrowych walut (chodzi
m.in. o giełdy) oraz niektórych dostawców portfeli.
Niewykluczone, że przyjęte zostaną również dodatkowe środki dotyczące systemu dobrowolnego ujawniania tożsamości przez użytkowników cyfrowych walut.
Projekt zakłada zatem uznanie giełd oraz niektórych
dostawców portfeli za podmioty zobowiązane na gruncie AMLD4 (w polskiej ustawie o przeciwdziałaniu pra-
niu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu odpowiada
temu pojęcie „instytucje obowiązane”).
W praktyce oznacza to, że te podmioty będą podlegały
licznym obowiązkom określonym w AMLD4 i polskiej
ustawie. Obowiązki te to m.in. identyfikacja klientów
i raportowanie transakcji. Dotychczas, pomimo kilku
wątpliwości, tak nie było, o czym pisaliśmy w 2015 r.
w artykule Bitcoin a przepisy o przeciwdziałaniu praniu
pieniędzy oraz w 2014 r. w artykule Przeciwdziałanie
praniu pieniędzy w kontekście wirtualnych walut. Warto zauważyć, że już teraz niektóre giełdy dobrowolnie
wypełniają część z tych obowiązków.
Definicja wirtualnych walut
W celu wdrożenia powyżej wskazanych środków Komisja zaproponowała wprowadzenie definicji „wirtualnych walut”. Jest ona następująca:
»waluty wirtualne« oznaczają cyfrowe wyznaczniki wartości,
które nie są emitowane przez bank centralny ani organ
publiczny, nie muszą być powiązane z walutą fiducjarną,
lecz są przyjmowane przez osoby fizyczne lub prawne jako
środek płatniczy i mogą być przekazywane, przechowywane lub sprzedawane drogą elektroniczną.
Powyższa definicja ma specyficzny zakres. Z jednej
strony jest bardzo szeroka, ponieważ obejmuje niezdefiniowaną kategorię „cyfrowych wyznaczników wartości”. Jest ona zarazem neutralna technologicznie, ponieważ nie wskazuje, że w jej zakres wchodzą wyłącznie waluty oparte na określonej technologii, np. blockchaina. Można nawet zastanawiać się, czy w jej zakres
nie wchodzi tzw. pieniądz bankowy.
Z drugiej strony jest to definicja wąska i niejasna. Jedną
z przesłanek uznania cyfrowego wyznacznika wartości
za walutę wirtualną jest „przyjmowanie [go] przez osoby fizyczne lub prawne jako środka płatniczego”. O ile
nie ma wątpliwości, że tę przesłankę spełnia Bitcoin,
o tyle nie jest jasne, jak należałoby zakwalifikować
np. Ether (natywny token sieci Ethereum, który zasadniczo nie pełni zwyczajowo rozumianej funkcji płatniczej), nie wspominając o powstających każdego dnia
nowych tokenach na różnych blockchainach. Każdy
podmiot dokonujący emisji nowego tokena będzie musiał wziąć pod uwagę tę definicję.
Wskazana definicja ma w pewnym sensie charakter
techniczny, ponieważ służy przede wszystkim określeniu podmiotów, które mają zostać poddane obowiązkom w zakresie AML/CTF. Można jednak zaryzykować
stwierdzenie, że jej znaczenie będzie w rzeczywistości
o wiele dalej idące.
W przypadku przyjęcia projektu Komisji ta definicja
będzie musiała zostać implementowana do poszczególnych krajowych porządków prawnych. W większości
z nich, w tym w Polsce, będzie to pierwsza legalna definicja „wirtualnych walut”. Pomimo że zostanie przyjęta
na potrzeby przepisów AML/CTF, będzie zapewne
promieniować na inne dziedziny prawa. Dotychczas
każdy organ publiczny, który zetknął się z tematyką
cyfrowych walut, mógł konstruować własną definicję.
W przyszłości powyższa definicja będzie co najmniej
punktem odniesienia dla wszelkich analiz prawnych
dotyczących cyfrowych walut.
Inne opcje rozważane przez Komisję
Przed przedstawieniem powyższych propozycji Komisja
wykonała szereg analiz, w trakcie których rozważane
były inne opcje regulacji. Komisja doszła do wniosku, że
główny cel – zlikwidowanie lub ograniczenie anonimowości użytkowników cyfrowych walut – może zostać
zrealizowany poprzez przyjęcie środków dotyczących
trzech grup podmiotów: użytkowników, platform wymiany oraz niektórych dostawców portfeli. Na tej podstawie określono sześć możliwych opcji:
Użytkownicy
Opcja A. Wprowadzenie obowiązkowej rejestracji
użytkowników.
Czy przyjęte rozwiązania będą skuteczne?
Zasadnicza część omawianych propozycji, czyli rozszerzenie unijnych przepisów AML/CTF w ten sposób, aby
obejmowały one cyfrowe waluty, wydaje się dobrze
uzasadniona i nie jest zaskoczeniem. W kilku innych
jurysdykcjach analogiczne przepisy zostały wprowadzone już wcześniej.
Nie ma jednak pewności, jak nowe regulacje wpłyną na
dalszy rozwój innowacji opartych o technologię blockchaina. Pierwszym historycznym zastosowaniem tej
technologii jest Bitcoin i inne kryptowaluty, i to właśnie
ich dotyczy projekt Komisji. Powstają jednak nowe
zastosowania technologii blockchaina, których elementem jest najczęściej jakiś cyfrowy token, niepełniący
jednak funkcji waluty, choć mogący zostać uznany za
„wirtualną walutę” w rozumieniu wskazanej wyżej definicji. Wydaje się, że przyszła praktyka stosowania przepisów powinna wziąć pod uwagę i wyjaśnić te wątpliwości, odpowiednio kalibrując nowe regulacje.
Dalsze kroki
Co ciekawe, projekt Komisji dotyczy zmian w dyrektywie AMLD4, przyjętej na szczeblu unijnym zaledwie
w maju 2015 r., która ma zostać wdrożona przez państwa członkowskie UE do czerwca 2017 r.
Opcja B. Wprowadzenie dobrowolnej rejestracji
użytkowników.
Projekt Komisji zakłada przyspieszenie implementacji
AMLD4 i skrócenie tego terminu do 1 stycznia 2017 r.
Jeśli zatem projekt Komisji zostanie przyjęty, polska
ustawa powinna wprowadzić zmiany opisane w tym
artykule do końca tego roku.
Giełdy
Opcja C. Objęcie giełd przepisami AML/CTF.
Obecnie projekt Komisji będzie podlegał pracom ustawodawczym na szczeblu unijnym i w ich trakcie może
ulec zmianom.
Opcja D. Objęcie giełd przepisami dotyczącymi
usług płatniczych (dyrektywa o usługach płatniczych, tzw. PSD).
Dostawcy portfeli
Opcja E. Objęcie dostawców portfeli przepisami
AML/CTF.
Opcja F. Objęcie dostawców portfeli przepisami
dotyczącymi usług płatniczych (dyrektywa PSD).
Jak wspomniano, Komisja ostatecznie zdecydowała się
na zaproponowanie opcji C i E, oraz ewentualnie opcji
B. Co ciekawe, wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem jednego wsparły opcję C, a nie opcję D.
Ta ostatnia powodowałaby nałożenie na platformy wymiany o wiele ostrzejszych regulacji. Nie jest jednak
wykluczone, że obecnie odrzucone opcje będą ponownie brane pod uwagę przy wprowadzaniu kolejnych
regulacji.