Jakość kształcenia zawodowego próbą zahamowania

Wysoka jakość kształcenia zawodowego próbą zahamowania
trendów niekorzystnych dla edukacji zawodowej w Estonii.
Izabela Kowalska, Radosław Płużyński
Dyskusja na temat jakości w kształceniu trwa od wielu lat i również władze
odpowiedzialne za politykę edukacyjną w krajach członkowskich UE zdają sobie
sprawę, że jakość kształcenia jest decydującym elementem w systemie edukacji.
W jaki sposób zapewniana jest jakość kształcenia w edukacji zawodowej, chcą się
dowiedzieć realizatorzy projektu „Europejskie rozwiązania w zapewnianiu jakości ESQA”. Partnerzy projektu to instytucje zajmujące się zagadnieniami kształcenia
zawodowego w swoich krajach (FFW Polska – lider projektu, CPI Słowenia, UK Naric
Wielka Brytania, Innove Estonia). Niektóre z nich, jak Innove czy CPI pełnią istotną
rolę w systemie kształcenia zawodowego. Jednym z elementów umożliwiającym
partnerom zapoznanie się z kształceniem zawodowym w krajach partnerskich, a także
podejściem do zagadnienia zapewniania jakości, są wizyty studyjne.
Estonia to kraj niewiele większy od województwa mazowieckiego (Estonia 45 000
km2, woj. maz. ponad 35 500 km2) z liczbą ludności mniejszą niż liczba mieszkańców
Warszawy, bo wynoszącą zaledwie 1,3 mln. Już chociażby z tego punktu widzenia
wizyta w Estonii wydaje się bardzo ciekawa. W Estonii funkcjonuje tylko 41 szkół
zawodowych.
Organizatorem wizyty była fundacja Innove, która jest głównym partnerem
Ministerstwa Edukacji i Badań Naukowych w realizacji polityki krajowej w zakresie
kształcenia ogólnego i zawodowego i zapewnienia jakości kształcenia zawodowego.
Spotkania
z
przedstawicielką
Departamentu
Kształcenia
Zawodowego
w ministerstwie, a następnie z przedstawicielami Innove pozwoliły uczestnikom
wizyty zapoznać się z estońskim systemem kształcenia zawodowego i działaniami
związanymi z zapewnianiem jakości, zgodnie z ideą, że
„Zapewnienie jakości nie jest rewolucją, ale ewolucją: sumą wielu małych kroków
na drodze ku poprawie jakości. Ciągłe doskonalenie to część kultury, a kultura to
trwający proces, a nie jednostkowe działanie.”
Estonia, tak jak wiele krajów Europy, boryka się z problemami demograficznymi.
Przyrost naturalny spada, młodzi Estończycy wyjeżdżają za granicę, a kraj nie jest aż
tak atrakcyjny ekonomicznie, aby ściągali do niego młodzi ludzie z innych krajów.
Problemy te rzutują na cały system edukacyjny kraju, w tym, w bardzo dużym
stopniu, na kształcenie zawodowe. Od lat 90-tych XX w. przebiega proces zmian
i dostosowywania kształcenia zawodowego do potrzeb rynku pracy, zmniejszenia
bezrobocia wśród młodych a także dopasowania kształcenia do wymogów
europejskich (m.in. EQF, ECVET ) oraz zmniejszenia liczby uczniów, którzy rezygnują
z nauki i nie kończą szkoły. 30% osób w wieku produkcyjnym nie ma żadnego
wykształcenia zawodowego, a bezrobocie wśród młodzieży jest na dosyć wysokim
poziomie, bo wynosi ok. 18%. I choć na tle średniej krajów unijnych Estonia wypada
dobrze, to nie rezygnuje z ciągłego, ale stopniowego poprawiania systemu. Władze
odpowiedzialne za szkolnictwo zdają sobie sprawę, że bardzo ważnym elementem
reform obejmujących kształcenie zawodowe jest zapewnienie jakości, i etapowo
realizują cele, jakie sobie stawiają. Kolejne plany i strategie w coraz większym stopniu
uwzględniają potrzeby uczniów, współpracę z otoczeniem, doskonalenie metod
kształcenia, co w rezultacie wpływa na rozwój całego systemu jakości. Od roku 2005
głównym celem jest podniesienie jakości kształcenia zawodowego tak, aby poprawić
jego wizerunek tego kształcenia, przyciągnąć większą liczbę uczniów, a potem
kształcić ich tak, by odnosili sukcesy na rynku pracy. Przyjęto również do realizacji
Krajową Strategię Uczenia się przez Całe Życie 2020.
Zapewnianiem jakości zajmuje się Agencja ds. Jakości w Szkolnictwie Wyższym
(EKKA), w ramach której działa Rada ds. Jakości w Kształceniu i Szkoleniu
Zawodowym. Ciało to m.in. zatwierdza regulacje dotyczące zapewniania jakości oraz
plany działania. Aby szkoła mogła działać na rynku, musi zdobyć akredytację, co
odbywa się poprzez ewaluację zewnętrzną prowadzoną przez zewnętrznych ekspertów
(oceniających) powoływanych przez EKKA. Taka ewaluacja prowadzona jest
w oparciu o ewaluację wewnętrzną programów nauczania oraz o raporty z generalnej
ewaluacji wewnętrznej, która skupiała się na 5 obszarach: nauczanie i szkolenie,
kierownictwo i zarządzanie, zarządzanie zasobami ludzkimi, współpraca z partnerami
strategicznymi i otoczeniem szkoły oraz zarządzanie zasobami
W latach 2003 – 2013 funkcjonowało w Estonii narzędzie/model Nagroda Jakości
Kształcenia i Szkolenia Zawodowego – VET Schools’ Quality Award Model. Model ten
działał na zasadzie konkursu, w którym mogły brać udział szkoły zawodowe.
Głównym celem modelu było podniesienie jakości kształcenia i zwiększenie wśród
kadry szkolnej świadomości, że jakość nauczania jest istotnym elementem ich
sukcesów, a jej brak – porażek. Brano pod uwagę m.in. orientację na rezultat, proces
zarządzania, a szczególnie – rozwój zawodowy kadry pedagogicznej.
Lasy stanowią ponad połowę powierzchni kraju, dlatego też jedną z ważniejszych
branż gospodarki jest przemysł drzewny. Uczestnicy wizyty mieli okazję zwiedzić
szkołę zawodową Luua Forestry School kształcącą przyszłych leśników i pracowników
przetwórstwa drzewnego. Szkoła zajmuje wysokie pozycje w rankingach. Stawia na
wysokiej jakości standardy nauczania, bardzo dobrze wyposażone stanowiska do
pracy i nauki, współpracuje z przedsiębiorcami krajowymi i zagranicznymi.
Kilkakrotnie zajmowała czołowe miejsca w konkursie o Nagrodę Jakości Kształcenia
i Szkolenia Zawodowego. Brała udział w międzynarodowych konkursach szkół
leśnych/drzewnych. W momencie wizyty szkoła prowadziła prace przygotowawcze do
organizowanego przez siebie konkursu międzynarodowego.
Kolejną szkołą, jaką mieli okazję zwiedzić uczestnicy, była Szkoła Budowlana
w Tallinie. Szkoła wprowadziła system zarządzania jakością w oparciu, o który
przygotowywane są 5-letnie, roczne i miesięczne plany pracy. Podstawą do ich
przygotowania są opinie zebrane z ankiet wypełnianych przez uczniów, kadrę
pedagogiczną i trenerów praktyk zawodowych. Szkoła również bierze udział
w konkursach o Nagrodę Jakości Kształcenia i Szkolenia Zawodowego, a także pełni
rolę Centrum Egzaminacyjnego w zawodach budowlanych i obróbki drewna. Taką
rolę mogą pełnić tylko szkoły z akredytacją.
Jako ostatnią, odwiedzili uczestnicy wizyty szkołę kształcącą w zawodach z zakresu
usług takich jak: fryzjerstwo, usługi hotelowe, gastronomiczne i cukiernicze oraz
fryzjersko-kosmetyczne. Tam również wprowadzono system zarządzania jakością.
Aby podnieść jakość kształcenia, szkoła współpracuje z pracodawcami, ułatwiając
uczniom odbywanie praktyk w miejscu pracy, by mogli poznać jej realne warunki.
Idea szkoły, która kształci kadry dla różnych branż usługowych, stając się swojego
rodzaju centrum szkoleniowym, wydaje się dobrym pomysłem – zwłaszcza gdy
weźmie się pod uwagę agę liczbę mieszkańców i gęstość zaludnienia Estonii.
Największym problemem z jakim boryka się szkoła jest duży odsetek uczniów
porzucających edukację tzw. drop-out. Mając tego świadomość szkoła stara się jak
najbardziej uatrakcyjnić swoją ofertę edukacyjną modyfikując programy nauczania,
inwestując w infrastrukturę i wyposażenie stanowisk, a także prowadząc kursy nauki
zawodu dla dorosłych.
Estonia jest małym krajem, który nie posiada szczególnych zasobów naturalnych,
i może właśnie dlatego swoich szans upatruje w wysokiej jakości edukacji obywateli.
Wizytując szkoły zawodowe w Estonii, ma się poczucie, że kadra zarządzająca
przykłada dużą wagę do jakości kształcenia. Szkoły starają się kształcić na jak
najwyższym poziomie, podnoszą kompetencje swoich nauczycieli, a korzystając
z funduszy unijnych, inwestują duże środki w infrastrukturę i wyposażenie stanowisk
do praktycznej nauki zawodu, co robi imponujące wrażenie. Największym wyzwaniem
dla nich jest przeciwstawienie się problemom demograficznym (starzenie się
społeczeństwa, emigracja zarobkowa młodych ludzi). Szkoły w Estonii już
w najbliższych latach zmierzą się z sytuacją braku chętnych do podejmowania
kształcenia zawodowego. Rozwiązanie tego problemu jest szczególnie ważne
w kontekście wspomnianych już dużych inwestycji w infrastrukturę i wyposażenie.
Ciekawe programy nauczania, konsekwentne dążenie do utrzymania wysokich
standardów kształcenia, zaangażowanie kadry pedagogicznej, bardzo dobrze
wyposażone stanowiska do nauki – to elementy, które na pewno będą zachęcać
młodzież do podejmowania nauki w szkołach zawodowych. Z drugiej jednak strony
wydaje się, że nie wszystkie z obecnych szkół będą cieszyły się wystarczającym
zainteresowaniem uczniów i odpowiedzialne władze będą musiały się zmierzyć z tym
problem.