Uklad pokarmowy

Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
Układ pokarmowy
Ryc. 1. Sterowane spożywania pokarmu przez ośrodki sytości i głodu zlokalizowane
w międzymózgowiu:
Jedzenie
WPG
Szukanie i zdobywanie
jedzenia
OG
OS
Nie szukanie
jedzenia
NPG
Nie jedzenie
U zwierząt drapieżnych ośrodek sytości jest słabo rozwinięty lub zanika
(adaptacja ewolucyjna!), gdyż muszą nieustannie zdobywać pożywienie, które „im
ucieka” (to może się nie udać), a gdyby obniżył się im znacznie poziom glukozy we
krwi + wyczerpały rezerwy, to zwyczajnie „nie dogonią posiłku”. Szczególnie
widoczne jest to u jaguara (Ameryka Środkowa i Południowa), gdzie brak dużych
roślinożerców, które ten mógłby schwytać (duży posiłek na raz = dużo potencjalnej
energii). Takie odruchy widać u kota domowego goniącego zabawki (biedne
wykorzystywane zwierzę).
U roślinożerców ośrodek sytości musi być dobrze rozwinięty (dużo
nieuciekającego pokarmu pod nosem), gdyż w przeciwnym razie jadłyby do
pęknięcia ścian żołądka (wykazane doświadczalnie).
Zaburzenie działania ośrodków głodu i sytości występują u współczesnego
człowieka (rozumnego [?]). Np. mój własny ośrodek głody chyba zanika.
Jama ustna
Nabłonki zmysłowe – połączone z układem nerwowym, przystosowane więc do
odbierania (percepcji) bodźców ze środowiska tu: nabłonki kubków smakowych;
Unerwienie
1. Funkcja nadrzędna - ośrodki rdzenia przedłużonego, jąder podkorowych i kory
mózgowej.
2. Nerwy odśrodkowe
A) Współczulne (od rdzenia z odc. piersiowego) – ilość wydzielanej śliny się
zmniejsza, staje się ona ciągliwa i zawiera duże ilości ciał stałych.
unerw_pok.docy Strona 1 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie
Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
B) Przywspółczulne (nerw twarzowy (VII) – podjęzykowa i podżuchwowa; nerw
językowo – gardłowy (IX) – przyuszna) – ilość wydzielanej śliny się zwiększa, ma ona
niski ciężar właściwy.
3. Nerwy dośrodkowe - nerwy smakowe, nerwy językowo – gardłowy, nerwy
czuciowe jamy gębowej, gardła i przełyku.
3. Wydzielanie śluzu (wymieszanie kęsa ze śliną zmniejsza tarcie)
! mucyny (w ślinie śluzowej) – glikoproteidy ułatwiające połykanie uformowanego
kęsa
⇐ pokarm mechanicznie drażni błonę śluzową ⇒ odruch bezwarunkowy
zachowawczy (ośrodki na poziomie podwzgórza i rdzenia – układ wegetatywny
przywspółczulny)
⇐ myślenie , widok, zapach jedzenia ⇒ odruch warunkowy
8. Przełykanie (+ gardło + przełyk)
Odruch warunkowy – w fazie ustno gardłowej połykanie podlega woli.
Odruch bezwarunkowy (układ przywspółczulny) – w fazie gardłowo – przełykowej i
przełykowo – żołądkowej połykanie nie podlega woli.
Żołądek
Unerwienie i regulacja pracy żołądka
1. Drogi dośrodkowe tworzą nerwy smakowe, węchowe, czuciowe, zaopatrujące
narządy biorące udział w spożywaniu pokarmu, włókna dośrodkowe nerwów żołądka
i jelit.
2. Ośrodek wydzielania soku jest umieszczony w rdzeniu przedłużonym, a jego
czynność jest zależna od kory mózgowej.
3. Nerwem wydzielniczym soku żołądkowego nazywamy nerw błędny (układ
przywspółczulny) → wzmaga wydzielanie soku.
4. Układ autonomiczny przywspółczulny ⇒ przyspiesza perystaltykę, zwiększa
napięcie ścian, osłabia napięcie i rozluźnia zwieracze, wzmaga wydzielanie soku
trawiennego.
5. Układ autonomiczny współczulny ⇒ osłabia perystaltykę, zmniejsza napięcie
ścian, zwiększa napięcie i zamyka zwieracze hamuje wydzielanie soku trawiennego.
6. Ogólnie można powiedzieć, że na wydzielanie soku żołądkowego działają dwa
mechanizmy:
A) Mechanizm nerwowy
Nacisk mechaniczny ⇒ wydzielanie soków trawiennych
⇐odruch bezwarunkowy zachowawczy (układ autonomiczny przywspółczulny)
Widok, zapach ⇒ wydzielanie soków trawiennych
⇐odruch warunkowy (układ autonomiczny przywspółczulny + ośrodki korowe)
B) Mechanizm hormonalny (ogólnie - chemiczny)
⇒ przyspieszenie wydzielania soków trawiennych
# gastryna (trzy rodzaje)
# cholecystokinina
+++
+
unerw_pok.docy Strona 2 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie
Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
# sekretyna (działa tylko na wydzielanie pepsynogenu) ++
⇒ hamowanie wydzielania soków trawiennych
# enterogastron
-7. Ogólnie można powiedzieć, że na perystaltykę żołądka działają dwa mechanizmy:
A) Mechanizm nerwowy
# Rozrusznik żołądka utrzymuje podstawowy rytm bioelektryczny (BER)
# Układ autonomiczny przywspółczulny ⇒ przyspiesza perystaltykę, zwiększa
napięcie ścian, osłabia napięcie i rozluźnia zwieracze.
← rozciągnięcie ścian żołądka przez pokarm z przełyku
⇐odruch bezwarunkowy zachowawczy
# Układ autonomiczny współczulny ⇒ osłabia perystaltykę, zmniejsza napięcie
ścian, zwiększa napięcie i zamyka zwieracze:
← rozciągnięcie ścian dwunastnicy (przez pokarm z żołądka)
← zmniejszenie pH dwunastnicy (pokarm z żołądka ma niskie pH)
← wysokie ciśnienie osmotyczne treści żołądkowej dostającej się do
dwunastnicy
B) Mechanizm hormonalny (ogólnie - chemiczny)
⇒ przyspieszenie perystaltyki żołądka
# gastryna (trzy rodzaje)
⇒ hamowanie wydzielania soków trawiennych
# cholecystokinina
# sekretyna
# enetrogastron
+
--
8. Mechanizm wydzielania soku żołądkowego ma trzy fazy:
A)Stadium przedżołądkowe (in. mózgowe, faza głowowa, nerwowa)
wydzielanie następuje, zanim pokarm dostanie się do żołądka, na drodze odruchy
bezwarunkowego (podrażnienie przez pokarm nerwu językowego, językowo –
przełykowego i krtaniowego) lub warunkowego (wydzielanie psychiczne, na widok,
zapach pokarmu).
Wydzielenie następuje pod wpływem impulsów nerwu błędnego (układ
przywspółczulny został pobudzony).
Acetylocholina uwolniona z przywspółczulnych zakończeń śródściennych działa na:
• Komórki G błony śluzowej pośrednio dzięki neuronom uwalniającym peptyd
uwalniający gastrynę, który powoduje wydzielanie gastryny przez komórki G.
• Komórki okładzinowe – pośrednio na komórki okładzinowe przez histaminę.
B) Stadium żołądkowe
Pobudzenie do wydzielania następuje
⇐ na skutek mechanicznego rozciągnięcia ścian
żołądka przez pokarm
(bezpośrednie pobudzenie komórek G),
⇐ pod wpływem składników pokarmów, jak albumozy i peptony oraz tych
wytworzonych w stadium przezdżołądkowym, a także roztworów cukrów, soli, soli
kuchennej,
unerw_pok.docy Strona 3 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie
Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
⇒ powoduje wydzielanie gastryny przez komórki G.
Ta faza nie podlega kontroli nerwowej.
C) Stadium pozażołądkowe – jelitowe
Droga humoralna:
A) pobudzenie
gastryna
aminokwasy w dwunastnicy pobudzają wytwarzanie → →
cholecystokinina
soku żołądkowego
glikokortykoidy
B) hamowanie
enterogastron1 (powstaje po wprowadzeniu tłuszczu do dwunastnicy)
sekretyna (powstaje w dwunastnicy jelicie cienkim pod wpływem kwaśnej
treści z żołądka)
adrenalina i noradrenalina
⇐ przez krew hamują wydzielanie soku żołądkowego.
Wątroba
Unerwienie i regulacja pracy wątroby:
Włókna nerwowe wnikają do wewnątrz wątroby razem z naczyniami krwionośnymi,
znaczna część ich wnika do wnętrza płacików.
Przepływ krwi przez wątrobę znacznie się zwiększa pod wpływem sekretyny i
wchłoniętych w jelitach kwasów żółciowych, a w mniejszym stopniu pod wpływem
adrenaliny, glukagonu, adrenaliny i insuliny, która wtórnie wywołuje wydzielanie się
adrenaliny. Przepływ krwi zmniejsza wazopresyna i nieznacznie noradrenalina.
Wydzielanie żółci zachodzi na drodze:
1. nerwowej
wydzielanie żółci zachodzi na drodze odruchów bezwarunkowych i warunkowych:
~ w czasie przechodzenie treści z żołądka do dwunastnicy = bodźce podrażniające
zakończenia nerwu błędnego;
~ przy przejściu pokarmu przez jelita = bodźce podrażniające zakończenia nerwu
błędnego;
~ na widok pokarmu, jego zapach i smak;
2. humoralnej
Żółć wydzielana jest z woreczka (kiedy tam brak z wątroby) do dwunastnicy pod
wpływem cholecystokininy (powstającej po dostaniu się pokarmu do dwunastnicy).
1
Enterogastron jest wytwarzany w górnym odcinku jelita cienkiego i początkowym jelita grubego.
unerw_pok.docy Strona 4 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie
Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
Trzustka
Unerwienie i regulacja wydzielania soku trzustkowego
Wydzielanie soku trzustkowego do dwunastnicy zachodzi na drodze:
1. Nerwowej:
~ nerwem wydzielniczym trzustki jest nerw błędny (układ przywspółczulny) jego
podrażnienie powoduje wzmożone wydzielanie.
~ na zasadzie odruchu – już kiedy pokarm znajduje się w jamie ustnej.
~ pod wpływem czynnika psychicznego
2. humoralnej:
~ opróżnienie żołądka i przechodzenie treści żołądkowej do dwunastnicy powoduje
wydzielenie przez komórki błony śluzowej dwunastnicy ⇒ cholecystokininy, która
krążąc we krwi pobudza komórki trzustki do wydzielania soku trzustkowego bogatego
w enzymy. {jej receptory w błonach komórkowych komórek zewnątrzwydzielniczych
trzustki}
~ kwaśna treść żołądkowa rozpuszcza obecna w błonie śluzowej prosekretynę, która
wchłania się do krwi i już ⇒ sekretyna pobudza trzustkę do wydzielania dużych ilość
soku ubogiego w enzymy, ale o dużej zawartości wodorowęglanów (zabezpieczenie
przez kwaśną treścią z żołądka). {jej receptory w błonach komórkowych komórek
zewnątrzwydzielniczych trzustki + komórek przewodów wyprowadzających}
~ pankreozymina zwiększ ilość enzymów w soku, ale nie zwiększa ilości jego
wydzielania.
Dwunastnica
Unerwienie i regulacja pracy dwunastnicy
Ryc. 2. Mechanizm biochemiczny aktywacji peptydaz soku trzustkowego w
dwunastnicy.
enterokinaza
sześciopeptyd
trypsynogen
trypsyna
chymotrypsynogen
pozostałe
peptydazy
pozostałe
peptydazy
chymotrypsyna
unerw_pok.docy Strona 5 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie
Anna M. Czarnecka Do L. Tomi 28 X, 3 XI, 4 XI 1999 r
Jelito cienkie
Unerwienie i kontrola pracy jelita cienkiego:
Wydzielanie soków żołądkowych zachodzi przy współudziale układu nerwowego i
humoralnego:
Mechaniczne podrażnienie → ruchy robaczkowe.
Drażnienie nerwu błędnego pobudza wydzielanie soku jelitowego bogatego w
enzymy.
Wydzielanie soku na drodze humoralnej zachodzi pod wpływem sekretyny,
cholecystokininy
i
enterokryniny2,
a
także
glukagonu,
peptydu
glukagonopodobnego, wazoaktywnego peptydu jelitowego, peptydu hamującego
czynności żołądka i motyliny.
Hamuje to tylko somatostatyna.
2. Oprócz tego powstają też:
# Sekretyna
# Enterogastron
Hormony tkankowe
# Cholecystokinina
PODSUMOWANIE
Przekaźnik chemiczny
Gdzie powstaje?
*Najsilniej pobudza wydzielanie soku żołądkowego.
*Pobudza wydzielenie soku jelitowego.
*Pobudza wydzielanie soku trzustkowego.
*Pobudza wydzielanie żółci w wątrobie.
*Nasila motorykę żołądka i jelit.
*Nasila skurcze ścian pęcherzyka żółciowego.
Komórki
I
błony
śluzowej *Pobudza wydzielanie soku żołądkowego.
dwunastnicy.
*Pobudza wydzielanie soku jelitowego.
*Pobudza wydzielanie soku trzustkowego.
*Hamuje perystaltykę żołądka.
*Wzmaga perystaltykę jelit.
*Silnie kurczy ścianę pęcherzyka żółciowego.
*Rozkurcza zwierać bańki trzustkowo – wątrobowej.
Komórki
S
błony
śluzowej *Hamuje perystaltykę żołądka i jelit.
dwunastnicy i jelita cienkiego.
*Silnie pobudza wydzielanie dużych ilości
zasadowego soku trzustkowego.
*Pobudza wątrobę do wydzielania żółci.
+
-
+++
+
E ++ HCl--
+
+
+
+
+++
+++
A
B
+
+
+
Wydzielanie
żółci
Motoryka
++
+++
-
Wątroba
+
+
++
Pęcherzyk żółciowy
Błona mięśniowa
Działanie na
Trzustka
Jelita
Wydzielanie
Motoryka
Peptyd
Żołądek
Komórki
dokrewne
Sekretyna
Wydzielanie
zewnętrzne
Cholecystokinina
Gastryna
Cholecystokinina
Sekretyna
Jak działa?
Błona śluzowa żołądka – komórki
wewnątrzwydzielnicze G.
Wydzielanie
Gastryna
+
+++
2
Enterokrynina to swoisty hormon wytwarzany w błonie śluzowej jelit przy jej zetknięciu z miazgą
pokarmową.
unerw_pok.docy Strona 6 z 6 Data utworzenia 2000-05-21 12:48 Annie