Krótkoterminowe finansowanie handlu zagranicznego

Wywóz towarów za granicę związany jest z problemem jego finansowania. Uczestnikami finansowania
eksportu są najczęściej: eksporter, zagraniczny importer i banki. W rozliczeniach międzynarodowych
obrotów handlowych występuje ryzyko kursowe i ryzyko kredytowe. Istotne dla eksportera staje się
uniknięcie lub zmniejszenie ryzyka kredytowego, czyli nieotrzymania w terminie kwoty pieniężnej za
dostarczone towary lub usługi. Tym większe jest to ryzyko, im mniej znane są:
- nowy kontrahent,
- zwyczaje panujące w kraju importera,
- obowiązujące przepisy gospodarcze, zwłaszcza handlowe.
Rozliczenia między eksporterem a importerem mogą przebiegać w formie bezdewizowej lub dewizowej.
Rozliczenia bezdewizowe mają miejsce w handlu wymiennym (countertrade).
Jest to kompensata wzajemnych należności, które są realizowane przez kontrahentów. Przy
rozliczeniach dewizowych istotny jest wybór metody płatności minimalizującej ryzyko kredytowe
związane z nieotrzymaniem zapłaty zgodnie z warunkami kontraktu. Eksporter i importer niezmiernie
rzadko korzystają z wyłącznego finansowania za pomocą własnych środków finansowych.
Wykorzystywane są natomiast środki finansowe eksportera, importera, środki banków.
Krótkoterminowe finansowanie handlu zagranicznego
Największe znaczenie w praktyce ma finansowanie krótkoterminowe. Kredyty te są z reguły korzystne
dla eksportera i mogą być udzielane w różnej formie.
Weksel
Największe znaczenie w krótkookresowym finansowaniu eksportu mają weksle zagraniczne. Jest to
także najtańsza forma finansowania. Finansowanie za pomocą weksla zagranicznego ma w zasadzie taki
sam przebieg, jak w transakcji krajowej. Weksle te, zarówno w walucie krajowej, jak i obcej, mogą być
redyskontowane w banku centralnym. Należy pamiętać, aby przy zmianie waluty nadal były osiągane
korzyści z tej formy finansowania, a to jest możliwe wtedy, gdy koszty dyskonta i koszty zabezpieczenia
kursowego są niższe niż koszty innej metody finansowania.
Kredyty bankowe
Krótkoterminowe kredyty bankowe, udzielane przez banki eksportera, są zaciągane najczęściej na okres
przezwyciężania trudności, czyli do momentu wpływu zapłaty za sprzedany towar. Służą one także
zabezpieczeniu krótkoterminowego finansowania produkcji eksportera. Termin kredytowania z reguły
nie przekracza 6 miesięcy.
Przedpłata, zapłata częściowa
Przy tej formie finansowania eksportu obciążenie leży po stronie zagranicznego kupca. W tym
przypadku kupujący finansuje wywóz towaru w pełni lub częściowo. Przedpłata i zapłata częściowa są
powszechnie stosowane zwłaszcza w odniesieniu do klientów nowych i o słabej kondycji finansowej.
Factoringeksportowy
Przy factoringu eksportowym factor zakupuje od eksportera przysługujące mu krótkoterminowe
zobowiązania zagranicznego importera. Factor przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności importera
(ochrona przed odpowiedzialnością za cudzy długu). Eksporter otrzymuje od factora należność w
ramach ochrony albo przy wpływie należności z eksportu, albo natychmiast w wysokości 80%, a resztę
przy wpływie należności. Tego typu finansowanie może być szczególnie pomocne przy eksporcie dóbr
inwestycyjnych, konsumpcyjnych i usług. Dotyczy zwłaszcza średnich przedsiębiorstw, których kapitał
własny jest z reguły ograniczony.
Przy transakcjach eksportowych ustalony jest 120-dniowy termin zapłaty, którego nie należy
przekraczać. Krąg zagranicznych klientów (importerów) nie powinien ulegać zmianom, gdyż może
wzrosnąć ryzyko kredytowe w momencie pojawienia się nowych i mało znanych odbiorców.
Firma factoringowa i eksporter podpisują umowę, na podstawie, której factor eksportera szuka w kraju
importera takiego factora, który dokonałby sprawdzenia wiarygodności kredytowej importera.
Transakcje eksportowe prowadzone za pomocą facto.ringu eksportowego są praktycznie dla eksportera
bez żadnego ryzyka i mają charakter transakcji krajowej. Koszty factora eksportowego zawierają
wydatki za usługi (obsługa upomnień)
i wynoszą od l do 2,5% wartości obrotu.
Dyskonto prywatne
Dyskonto prywatne to weksle, które są ciągnione przez eksportera na jego bank. Bank je akceptuje,
następnie zostają one odkupione przez prywatną firmę dyskontową, która redyskontuje je w banku
centralnym.
Prywatne firmy dyskontowe stawiają wiele warunków zarówno w stosunku do weksla, jak
i do jego wystawcy. Są to m. in. ograniczenie kwoty lub terminu. Weksle te nie powinny przekraczać
terminu 90 dni.
Średnio- i długoterminowe finansowanie handlu zagranicznego
Srednio- i długoterminowe finansowanie eksportu dotyczy okresu powyżej 12 Inleslęcy. Stosowane są tu
różnego typu zabezpieczenia, gwarancje banków, gwarancje eksportowe, które pomniejszają ryzyko.
Najczęściej spotykaną formą są średnio- i długoterminowe kredyty kupieckie i bankowe. Kredyty
kupieckie różnią się od bankowych oddzieleniem umowy kupna- sprzedaży zawartej między importerem
a eksporterem od umowy kredytowej zawartej między bankami.
Kredyty kupiecki średnio- i długoterminowe dotyczą większych sum i najczęściej są związane z
towarami wytwarzanymi na zamówienie.
Towary te cechują się znaczną wartością (np. samoloty, nowe linie produkcyjne, budowa pełnych
obiektów przemysłowych). Zabezpieczenie kredytu jest określane w umowie. Ryzyko eksportera jest tu
znaczne. Także refinansowanie bankowe jest trudniejsze, gdyż banki często żądają od eksportera
przedstawienia wartości zabezpieczenia. W wielu przypadkach eksporter musi przedłożyć bankom
gwarancje ubezpieczenia tego kredytu przez instytucje dokonujące ubezpieczeń transakcji
eksportowych.
Ubezpieczenie kredytu dotyczy 70-90% jego wartości. Częściowe ryzyko ponosi eksporter, co ma
zabezpieczyć przed podejmowaniem zbyt niepewnych transakcji. Koszt ubezpieczenia wynika z
przedmiotu i stopnia ryzyka wynikającego z eksportu do kraju kupującego.
Ubezpieczenie kredytu eksportowego obejmuje:
- ryzyko handlowe - całkowity lub częściowy brak zapłaty,
- ryzyko ekonomiczne - niekorzystne zmiany kursowe waluty, kredyt,
- ryzyko polityczne - wojny,
- ryzyko katastroficzne - niekorzystny wpływ klęk żywiołowych,
w której został udzielony
Bankowe kredyty średnioterminowe
Bankowe kredyty średnioterminowe są kredytami jednorazowymi. Nie można ich odnawiać w czasie ich
spłaty. Kredyty tego typu udzielane na 2 lub 3 lata, spłata ich następuje po zakończeniu okresu
kredytowania. Często stosowane jest zabezpieczenie wekslowe z terminami płatności, co 180 dni.
Zabezpiecza się w ten sposób spłatę kredytu i umożliwia redyskonto weksla.
Bankowe kredyty długoterminowe
Kredyty długoterminowe są udzielane na 7-10 lat. Dotyczą kredytowania dostaw towarowych lub
budowy obiektu. Rozpoczęcie spłat następuje najczęściej po zakończeniu dostawy towarowej lub
zakończeniu budowy obiektu.
Kredyty długotenninowe cechują się znaczną wartością. Często też refinansowanie takiej działalności
odbywa się w bankach centralnych lub w specjalistycznych instytucjach finansowych o charakterze
państwowym lub publiczno-prawnym, pod warunkiem uzyskania gwaranci ubezpieczenia kredytu.
Ubezpieczenie kredytu jest uzależnione od spełnienia przez eksportera wielu warunków. Do
podstawowych należą konieczność pochodzenia towaru z kraju eksportera oraz zapewnienie w
kontrakcie pochodzenia towaru z kraju eksportera oraz zapewnienie w kontrakcie zapłaty gotówką 1030% wartości w ratach: po podpisaniu kontraktu, przy dostawie towaru i po wykonaniu kontraktu.
Ponadto okres kredytu i terrniny jego spłaty powinny być powiązane z wartością transakcji i jej
przedmiotem.
Dokumenty finansowe
W handlu zagranicznym zapłata za towar lub usługę odbywa się według zasady CAD (cash against
documents), co oznacza, że zapłata następuje w zamian za dokumenty złożone do inkasa lub
akredytywy. Wśród dokumentów, od których uzależniona jest zapłata, można wyróżnić:
- dokumenty handlowe - wśród nich najważniejsza jest faktura,
- dokumenty ubezpieczeniowe - polisa ubezpieczeniowa, certyfikat ubezpieczeniowy, - dokumenty
finansowe - czek, weksel.
Weksel
W praktyce obrotu międzynarodowego występują dwa rodzaje weksli: trasowany i własny.
•
Weksel trasowany (ciągniony, trata) - jest to dokument, w którym wystawca - trasant poleca innej
osobie trasantowi - zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę pieniężnąna rzecz lub na
zlecenie wymienionej w wekslu osoby zwanej remitentem.
•
Weksel wlasny (sola weksel, weksel prosty) - jest to dokument, w którym wystawca zobowiązuje
się do zapłacenia w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na rzecz lub na zlecenie
wymienionej w wekslu osoby. W tym przypadku wystawia i płaci za weksel ta sama osoba.
W handlu zagranicznym importer, wystawiając weksel własny, zobowiązuje się do zapłaty
eksporterowi, natomiast eksporter wystawia weksel trasowany i "ciągnie" go na importera lub jego bank,
któremu poleca zapłacenie sobie lub remitentowi określonej sumy pieniężnej.
Terminy płatności weksla, można określić następująco:
- płatny za okazaniem,
- płatny n dni po okazaniu, - płatny w określonym dniu, - płatny n dni po dacie.
Z wekslem związane są następujące pojęcia: akcept, awal, indos.
Akcept to zobowiązanie dłużnika (trasata), na którego został wystawiony weksel trasowany, do zapłaty
podanej sumy wekslowej w oznaczonym terminie i miejscu. Akcept zaznacza się zazwyczaj w lewej
części pierwszej strony weksla i opatruje własnym podpisem. Trasatem akceptantem weksla
trasowanego - może być bank i wówczas mówi się o wekslach (akceptach) bankowych, a także
importer zobowiązany do zapłaty i wówczas mówi się o wekslach (akceptach) kupieckich.
Awal to poręczenie za osobę zobowiązaną wekslowo. Poręczycielem (awalistą) jest osoba, która
poręczyła za zapłatę całości lub części sumy wekslowej. Poręczenie umieszcza się na ogół w lewej
części przedniej strony weksla, wzdłuż jego krótszego boku, w formie napisu "poręczam", dodając
nazwę podmiotu, za który się poręcza oraz składając podpis. W handlu zagranicznym awalistą jest
najczęściej bank. Za dokonanie awalu banki pobierają określoną prowizję. Weksel, na którym
umieszczono awal wiarygodnego banku, stanowi pewniejsze zabezpieczenie należności wekslowej.
Odpowiedzialność awalisty jest, bowiem taka sama, jak tego, za kogo poręczył. Awal banku ma
szczególne znaczenie wtedy, gdy wystawcą weksla własnego lub trasatem weksla ciągnionego jest
nieznany importer. W takich sytuacjach ustala się, na ogół już w trakcie negocjacji kontraktu, że weksel
ma być awalizowany przez wiarygodny bank, o wysokim standingu. Banki udzielają poręczenia przede
wszystkim za głównych dłużników wekslowych - wystawcę weksla własnego i akceptanta weksla
trasowanego. Awal udzielony przez dobry bank jest warunkiem umożliwiającym zdyskontowanie
weksli, tj. otrzymanie należności wekslowej przed terminem płatności weksla. Bank dyskontujący
wypłaca w takim przypadku sumę pomniejszoną o odsetki za okres od momentu dyskonta weksli do
czasu ich płatności (odsetki obliczane są według stopy dyskontowej).
Indos to sposób przenoszenia wierzytelności zapisanych na wekslu na inną osobę w formie: "ustępuję na
zlecenie". Posługiwanie się na wekslu tak brzmiącą klauzulą indosową oznacza, że ustępujący nie
wyłącza regresu do siebie, tzn. że odpowiada przed każdym następnym posiadaczem weksla (nie tylko
przed swoim indosatariuszem) za wykupienie weksla w terminie. Weksle, na którym występuje
nieprzerwany ciąg indosów "ustępują na zlecenie", posiada tzw. legitymację formalną. Oznacza to, że
wszystkie osoby zapisane na wekslu solidarnie odpowiadają za realizację weksla w terminie. W sytuacji
zmiany klauzuli indosowej na klauzulę "ustępuję, ale nie na zlecenie" następuje ograniczenie
odpowiedzialności indosanta tylko w stosunku do jego bezpośredniego następcy. Ciąg indosów jest,
zatem w tym miejscu przerwany. Klauzula indosowa "ustępuję, ale bez odpowiedzialności" oznacza, że
indosant w ogóle nie odpowiada za realizację weksla w terminie. Każda klauzula indosowa, za
wyjątkiem klauzuli "ustępuję na zlecenie", uniemożliwia sprzedaż weksla do dyskonta.
Remitent weksla ( czy też - w przypadku indosowania - jego posiadacz), który może wykazać swe
prawo nieprzerwanym szeregiem indosów, winien otrzymać - w terminie wymagalności weksla określoną sumę wekslową od akceptanta (w przypadku weksla trasowanego) lub wystawcy (w przypadku
weksla własnego). W sytuacji, gdy dłużnik odmówi zapłaty, posiadacz weksla może dochodzić roszczeń od
wszystkich poprzedników wekslowych (indosantów, poręczycieli, wystawcy weksla własnego), czyli wykonać
tzw. poszukiwanie zwrotne. Warunkiem koniecznym poszukiwania zwrotnego, czyli zachowania regresu do
poprzedników wekslowych, jest protest wekslowy wykonany w terminie. Nie jest on konieczny tylko wtedy, gdy
dłużnik umieścił zastrzeżenie na wekslu, np. "bez protestu" lub "bez kosztów". Protest jest aktem publicznym,
sporządzanym przez notariusza w terminie przewidzianym prawem (np. za nie przyjęcie weksla już w następnym
dniu powszednim, za niezapłacenie weksla w ciągu dwóch dni powszednich przypadających po terminie
ważności).
Weksel pełni najczęściej funkcję kredytową. Jest na przykład stosowany przy kredytach kupieckich.
Eksporter, sprzedają towar na kredyt bądź ciągnie weksel na importera, który to akceptuje, bądź
otrzymuje od importera jego weksel własny. Na ogół eksporter wymaga tutaj poręczenia zapłaty za
weksel przez uznany bank zagraniczny. Z weksla korzysta się również "posiłkowo" w tzw.
uwarunkowanych formach płatności, tj. w inkasie lub w akredytywie.
Roszczenia wekslowe ulegają przedawnieniu:
- przeciwko akceptantowi weksla trasowanego lub wystawcy weksla własnego po trzech latach, licząc od dnia
płatności,
- w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego po roku, licząc od dnia protestu, wzajemne roszczenia indosantów do wystawcy z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia wykupienia
weksla przez indosanta albo od dnia pociągnięcia go do odpowiedzialności sądowej.
Czek jest to pisemny dokument sporządzony na specjalnym blankiecie zawierającym bezwarunkowe
polecenie wypłacenia przez bank (trasata) z rachunku wystawcy (trasanta) określonej kwoty pieniężnej
okazicielowi lub osobie wymienionej na czeku (remitentowi). Z chwilą wystawienia czek staje się
samodzielnym środkiem płatniczym, niezależnym od danej transakcji.
Czek może być wystawiony na:
-
określoną osobę (fizyczną lub prawną) z zastrzeżeniem "nie na zlecenie"; jest to czek imienny, który może
być odstąpiony innej osobie tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu (cesji), tzn. na podstawie
aktu notarialnego,
- określoną osobę (fizyczną lub prawną) z zastrzeżeniem "na zlecenie" lub bez żadnego zastrzeżenia;
jest to czek na zlecenie, który może być odstąpiony innej osobie przez indos,
- okaziciela, czyli zawierać sformułowanie "wypłacić okazicielowi"; jest to czek na okaziciela, czyli
każdy, kto go przedłoży, otrzyma zapłatę; czek taki można przekazać innej osobie po prostu przez
wręczenie.
Formy obrotu czekowego:
- czek zwykły (kasowy), który upoważnia do podjęcia gotówki lub dokonania za jego pomocą zapłaty
kolejnemu wierzycielowi,
- czek rozrachunkowy, który nie może być wypłacony w gotówce, lecz służy jedynie do uznania
rachunku bankowego remitenta lub indosanta; tront takiego czeku posiada naniesioną przez bank
klauzulę "do rozrachunku" lub "przekazać na rachunek",
- czek potwierdzony zawierający oświadczenie trasata (banku dłużnika), że ma pokrycie rachunku.
W tym ostatnim przypadku bank potwierdzający blokuje odpowiednią kwotę na rachunku wystawcy
czeku. Posługiwanie się tym czekiem jest celowe wtedy, gdy płatnik nie cieszy się dobrą opinią lub, gdy
chodzi o uniknięcie ryzyka przewozu większej gotówki. Czek taki jest realizowany bez potrzeby
sprawdzenia stanu konta. Gwarancją jego pokrycia jest potwierdzenie banku. Prawo czekowe nie
przewiduje przyjmowania czeku w formie akceptu czy awalu. Wynika to z faktu, że czek jest płatny za
okazaniem, a nie w przyszłości. Zatem jego wystawienie wymaga dysponowania odpowiednim
pokryciem na rachunku bankowym wystawcy. Ponadto polecenie zapłaty zawarte w czeku może być
kierowane tylko do banku.
W obrotach międzynarodowych naj chętniej stosowane są czeki bankierskie wystawiane przez jeden
bank na inny bank Gako remitent) lub na określoną osobę czy firmę. Czek taki jest podpisany przez
bank-wystawcę i daje gwarancję otrzymania należności natychmiast po złożeniu go do realizacji.
Ponieważ czeki są płatne za okazaniem, muszą, więc mieć pokrycie w każdej chwili od wystawienia.
Mogą być jednak przedstawione do realizacji w kraju trasata w określonym prawem terminie. Wynosi
on:
- 10 dni w przypadku wystawienia i płatności w tym samym kraju,
- 20 dni w przypadku wystawienia i płatności w różnych krajach tego samego kontynentu,
- 70dni w przypadku, gdy miejsca wystawienia i płatności znajdują się na różnych kontynentach.
Jeżeli czek, mimo przedstawienia do zapłaty we właściwym czasie, nie został przez bank zapłacony, a
odmowę zapłaty stwierdzono albo protestem, albo oświadczeniem trasata (banku) na czeku, datowanym
i wymieniającym dzień przedstawienia, to posiadacz czeku może dochodzić roszczeń nie tylko od
wystawcy, lecz również od indosanta czy innych dłużników, bez potrzeby zachowania porządku, w
jakim się zobowiązali. Przedstawienie czeku do realizacji po ustawowym terminie nie powoduje utraty
jego ważności (bank zapłaci określoną w nim kwotę pod warunkiem, że wystawca nie odwołał czeku),
uniemożliwia jednak dokonanie protestu.
W związku z ryzykiem braku pokrycia i trudnością sprawdzania podpisu wystawcy najczęściej
stosowane są czeki bankierskie. Nawet w takim przypadku jest jednak konieczne sprawdzenie
autentyczności czeku i wiarygodności banku wystawcy.
W obrotach zagranicznych można czasem spotkać tzw. czeki postdatowane, czyli z późniejszą formalną
datą wystawienia niż data faktycznego wydania czeku, co wydłuża termin jego ważności. Postdatowanie
umożliwia wystawcy zgromadzenie na rachunku środków na pokrycie należności.