Zakażenia szpitalne — etiologia

Zakażenia szpitalne — etiologia
Przyczyną zakażeń szpitalnych może być praktycznie każdy rodzaj
czynnika zakaźnego począwszy od wirusów poprzez bakterie i grzyby aż po
pasożyty. Interakcja drobnoustrojów środowiska szpitalnego, stanu
odporności organizmu pacjenta oraz różnych dróg transmisji ma istotne
znaczenie w rozwoju zakażeń szpitalnych.
Mimo wielu działań mających na celu usunięcie czynników zakażeń, środowisko
szpitalne wciąż pozostaje olbrzymim rezerwuarem drobnoustrojów. Dla
hospitalizowanych pacjentów szczególne niebezpieczeństwo stanowi fizjologiczna
flora, mogąca wywoływać zakażenia oportunistyczne. W ciągu kilkudziesięciu lat
zmieniła się struktura epidemiologiczna zakażeń szpitalnych. W latach
pięćdziesiątych XX wieku na jej czele znajdowały się bakterie Gram-dodatnie
(głównie Staphylococcus aureus). Dwadzieścia lat później dominującym
czynnikiem etiologicznym stały się bakterie Gram-ujemne (Escherichia coli i
Pseudomonas aeruginosa). W latach osiemdziesiątych znaczenia nabrały
lekooporne szczepy bakterii Gram-dodatnich (Staphylococcus aureus,
Enterococcus spp., gronkowce koagulazo-ujemne). Obecnie dominującym
czynnikiem etiologicznym zakażeń szpitalnych są wirusy. Raport Państwowej
Inspekcji Sanitarnej, odnośnie sytuacji sanitarnej kraju w roku 2009, wyraźnie
określa strukturę epidemicznych zakażeń szpitalnych. Zgłoszono 252 ogniska
epidemiczne zakażeń szpitalnych dotyczące ogółem 2382 osób, z czego 6,63%
dotyczyło personelu medycznego. Na czele ww. struktury znajdują się rotawirusy
(21%), które dominowały na oddziałach pediatrycznych. Na oddziałach
internistycznych dominowały norowirusy (15%). W porównaniu do roku 2008
wzrosła także liczba ognisk epidemicznych wywołanych bakteriami lekoopornymi.
Wśród czynników etiologicznych w tej grupie dominował Staphylococcus aureus
MRSA (8,3%) oraz Clostridium difficile (4,4%). W mniejszym stopniu
zaangażowane są w ww. zjawisko szczepy Staphylococcus aureus MSSA,
Acinetobacter baumanii, Klebsiella pneumoniae ESBL oraz Escherichia coli ESBL.
Dodatkowym, niepokojącym doniesieniem, było pojawienie się ognisk
epidemiologicznych szczepów pałeczek jelitowych wytwarzających tzw. ßlaktamazy KPC (0,17%). W przypadku AH1N1 ogniska epidemiologiczne stanowiły
2,7% ogółu zakażonych, w tym 9,5% osób z personelu medycznego.
W zależności od czynnika etiologicznego i patomechanizmu zakażenia można
podzielić na:
— endogenne — wywołane florą własną pacjenta;
— egzogenne — wywołane drobnoustrojami nabytymi ze środowiska szpitala;
— niesklasyfikowane — wewnątrzmaciczne i okołoporodowe.
Inne kryterium podziału, jakim jest czas wystąpienia, ma szczególne znaczenie
praktyczne, dzieląc zakażenia na:
— wczesne — rozwijające się do 5-7 doby pobytu w szpitalu osoby dorosłej oraz do
3 doby w przypadku noworodka (zwykle wywołane przez drobnoustroje spoza
środowiska szpitalnego, dotyczą pacjentów poddawanych intensywnym zabiegom
diagnostycznym lub leczniczym);
— późne — rozwijające się po 7 dobie pobytu w szpitalu osoby dorosłej oraz po 3
dobie w przypadku noworodka (zwykle wywołane przez drobnoustroje rezydujące
w szpitalu, dotyczą pacjentów hospitalizowanych przez długi okres czasu,
unieruchomionych, z poważnymi schorzeniami podstawowymi).
Istotną klasyfikacją jest także podział według postaci i lokalizacji zakażenia:
— miejscowe — dotyczą przede wszystkim skóry i błon śluzowych; zalicza się do
tej grupy także powierzchowne zakażenie miejsca operowanego;
— układowe — dotyczą często układu moczowego; stwierdzane są w przypadku
zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych;
— uogólnione — klasyfikuje się tutaj sepsę oraz wstrząs septyczny.
Wśród głównych dróg transmisji zakażenia wymienić należy bezpośredni kontakt
personelu medycznego z chorymi, kontakt chory – chory oraz drogi pośrednie
poprzez systemy wentylacyjne oraz sprzęt diagnostyczny, rehabilitacyjny i
leczniczy.
Czynniki etiologiczne zakażeń wykazują pewną różnorodność występowania w
zależności od rodzaju oddziału zabiegowego. W neurochirurgii dominują
zakażenia wywołane przez Staphylococcus aureus, Pseudomonas, Acinetobacter i
grzyby. W kardiochirurgii należy wymienić Streptococcus, Enterococcus,
Staphylococcus, Pseudomonas, Acinetobacter, Serratia oraz Enterobacter. W
chirurgii naczyniowej czynnikami etiologicznymi zakażeń jest głównie
Staphylococcus, Streptococcus, Enterobacteriaceae, Pseudomonas oraz grzyby. W
operowanych kończynach, gdzie często występują zmiany niedokrwienne
dodatkowym czynnikiem jest Clostridium perfringens. W chirurgii kostnej
dominują zakażenia wywołane przez Staphylococcus koagulazo-ujemne,
Staphylococcus aureus, paciorkowce jamy ustnej (ang. oral streptococci),
Enterococcus, Enterobacteriaceae, sporadycznie inne bakterie. W przypadku
zabiegów chirurgicznych głowy i szyi powikłania infekcyjne spowodowane są
przez bakterie obecne w jamie ustnej (także beztlenowe) oraz grzyby (Candida,
Aspergillus). W ginekologii dominują zakażenia wywołane przez Escherichia coli,
Enterobacter, Klebsiella, Gardnerella, Bacteroides fragilis, Ureaplasma,
Enterococcus. Zakażenia po zabiegach w obrębie jamy brzusznej dotyczą głównie
chirurgii jelita grubego i odbytu. Czynniki etiologiczne w tym przypadku należą do
flory jelita grubego (Enterobacteriaceae, pałeczki niefermentujące). Z powodu
osłabienia układu odpornościowego biorcy, szczególne niebezpieczeństwo
zakażeń występuje w transplantologii. Czynniki etiologiczne zakażeń są liczne:
flora biorcy (pałeczki Gram-ujemne, beztlenowce i grzyby z rodzaju Candida,
wirusy CMV, Herpes), drobnoustroje związane z przeszczepionym narządem
(wirusy CMV, HBV, HCV, Herpes, różne bakterie) oraz czynniki etiologiczne ze
środowiska szpitalnego (przykładowo Staphylococcus aureus, Escherichia coli,
Pseudomonas aeruginosa, Legionella, Aspergillus).
Większość drobnoustrojów odpowiedzialnych za zakażenia szpitalne nie
wywołuje chorób u osób zdrowych, będąc jednak niebezpiecznymi w
okresie spadku odporności. Istotnym czynnikiem ograniczającym
możliwość rozwoju zakażenia szpitalnego jest zmniejszenie ekspozycji
chorego na drobnoustroje chorobotwórcze poprzez właściwe stosowanie
procedur diagnostycznych i terapeutycznych.
mgr Agnieszka Helis, diagnosta laboratoryjny
Piśmiennictwo:
GIS. Stan sanitarny kraju za 2009 rok.
Dziąba E. Problem zakażeń szpitalnych w aspekcie jakości usług medycznych
zakładu opieki zdrowotne. Praca doktorska, 2010.
Data publikacji: 25.07.2012r.