II Liceum Ogólnokształc ące

II Liceum Ogólnokształcące
im. Mikołaja Kopernika we Włocławku
87-800 WŁOCŁAWEK
ul. Urocza 3
tel. (054) 236 02 23, fax. (054) 236 74 02
e-mail: [email protected]
NIP:
888–10–34-580
www.lo2.wloclawek.q4.pl
Socrates
mgr ElŜbieta Kamińska
www.comeniusborders.com
Temat: Na czym polega uniwersalny charakter twórczości Krzysztofa Kieślowskiego na
przykładzie „Krótkiego filmu o zabijaniu” ( Dekalog V ) – 2 godziny lekcyjne.
Cele:
- uczeń zna sylwetkę i twórczość K. Kieślowskiego ( ze zwróceniem uwagi na Dekalog )
- uczeń umie wskazać typowe cechy twórczości Kieślowskiego ( tematyka, stosowane środki
wyrazu )
- uczeń analizuje i interpretuje film – „Krótki film o zabijaniu”
- uczeń potrafi pracować w grupie
- uczeń potrafi wyciągać wnioski i prezentować własne stanowisko
- uczeń bierze udział w dyskusji i broni własnego zdania
Metody:
- podająca – informacje na temat Kieślowskiego zebrane z róŜnych źródeł, przygotowane
przez nauczyciela i uczniów ( pomoc- prezentacja multimedialna )
- prezentacja fragmentów filmu : scena morderstwa i scena wykonania kary śmierci ( dobrze
by było, gdyby wcześniej uczniowie obejrzeli całość )
- analiza ukierunkowana i próba interpretacji filmu
- dyskusja wokół problematyki przedstawionej w filmie
- praca w grupach- zbieranie argumentów do debaty na temat stosowania kary śmierci
- debata „za” i „przeciw”
Przebieg lekcji:
1. Podanie tematu i celów lekcji.
2. Krótka prezentacja sylwetki Krzysztofa Kieślowskiego przez nauczyciela lub uczniów
wzbogacona prezentacją multimedialną przygotowana przez uczniów ( załącznik )
3. Podanie przez nauczyciela informacji na temat „Dekalogu”
Dekalog powstał w 1987 roku. Składający się z dziesięciu części cykl telewizyjnych filmów
trudno nazwać serialem. Nie ma tu ciągłości zdarzeń, akcji, róŜni są bohaterowie - jedynym
człowiekiem pojawiającym się we wszystkich częściach jest tajemniczy nieznajomy. Wspólne
jest za to miejsce akcji - ogromne, bezosobowe osiedle, przytłaczające wielkością, niemal
jednakowe bloki, ciasne mieszkania, w których rozgrywają się róŜne - mniejsze i większe
dramaty ludzkie. Poszczególne historie opowiadane przez Dekalog odpowiadają swoją fabułą
treściom niesionym przez kolejne przykazania.
II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika we Włocławku
Conference Võru /Estonia/ 4 --9.XI. 2006
Dekalog zdaje się być osadzony w polskich realiach. Szare, ponure, typowo polskie osiedle
moŜe się jawić zachodniemu widzowi jako bardzo realistyczne, dla polskiego odbiorcy jest
jednak zbyt wyabstrahowane, pozbawione prawdziwego Ŝycia, codziennych, składających się
na nie drobiazgów, które przecieŜ dysponujący warsztatem dokumentalisty Kieślowski miał w
zasięgu ręki.
"Starałem się pokazać pojedynczych ludzi w jakichś trudnych sytuacjach. A wszystkie
trudności społeczne czy trudności Ŝycia codziennego w ogóle były zawsze gdzieś w tle" pisał o Dekalogu reŜyser ("O sobie"), zarazem przyznając się do uproszczeń w ukazaniu
polskiej codzienności lat 80.
Począwszy od Dekalogu Kieślowski odzierał swoje filmy z realiów. Uprościł je do minimum,
a jednocześnie zagęścił obraz, sięgając po inne niŜ dotąd środki przekazu. Tym samym
dopracował się języka filmowego, którym podbił Europę. To odarcie z realiów sprzyja temu,
ze jego filmy mogą być oglądane i zrozumiane wszędzie.
"Kieślowski - pisze Campan - z pewnością jest reŜyserem opisującym; jego kamera idzie krok
w krok za bohaterami, rejestruje ich najdrobniejsze gesty, nawet te najmniej znaczące. Jego
kino moŜna by określić jako kontemplacyjne, poniewaŜ fazy przygotowawcze,
wprowadzające atmosferę, są liczniejsze i dłuŜsze niŜ fazy samej akcji."
Campan zwraca uwagę na precyzję i mnogość ukazanych szczegółów, które w tych filmach
nie odtwarzają jednak rzeczywistości pozaekranowej, lecz słuŜą tylko jednemu celowi,
budowaniu emocji. Powolne ruchy kamery prowadzące wzrok widza od przedmiotu do
przedmiotu, kadry, w których przykuwa uwagę drobny szczegół (m.in. szmata rzucona do
kubła z filmu nr 5, czy mucha na brzegu szklanki z filmu nr 2) i inne zabiegi formalne
obliczone są na wyodrębnienie przedmiotów, którym nadaje reŜyser znacznie symboliczne.
Temu samemu słuŜy takŜe częsty bliski plan, czy nietypowy kąt widzenia.
"Jak było z Dekalogiem? - wspominał Kieślowski - Powiem moŜe kilka słów o ogólnej
sytuacji, w jakiej ten cykl projektowaliśmy. W kraju panował chaos i bałagan - w kaŜdej
dziedzinie, w kaŜdej sprawie i w prawie kaŜdym Ŝyciu. Napięcie, poczucie bezsensu
i pogarszających się czasów było wyczuwalne. (...) Miałem dojmujące wraŜenie, Ŝe coraz
częściej oglądam ludzi, którzy nie bardzo wiedzą, po co Ŝyją. Pomyślałem więc, Ŝe jeśli
napiszemy dziesięć scenariuszy i zaproponujemy je telewizji jako cykl pt. Dekalog dziesięciu młodych ludzi będzie mogło zrobić swój pierwszy film. Przez jakiś czas ta myśl
napędzała prace nad tekstami. Dopiero później, kiedy pierwsze wersje scenariuszy były juŜ
gotowe, egoistycznie zrozumiałem, Ŝe nie chcę oddawać ich nikomu. Kilka polubiłem
i zrobiło mi się ich Ŝal. Miałem ochotę wyreŜyserować te filmy i stało się jasne, Ŝe zrobię
wszystkie dziesięć (...)"
4. Przypomnienie treści „Krótkiego filmu o zabijaniu”
Piotr jest młodym adwokatem. Po zdaniu egzaminu przed komisją, podczas którego
wypowiada się przeciw prewencyjnej funkcji kary śmierci, zabiera swoją dziewczynę do
cukierni. W tym samym miejscu znajduje się Jacek, który włóczy się potem jakiś czas po
mieście, wreszcie zatrzymuje taksówkę i zamawia kurs na odległą ulicę na Mokotowie. Po
dotarciu na miejsce, zabija taksówkarza, dusząc go sznurkiem, a następnie miaŜdŜąc głowę
kamieniem. Zostaje schwytany i postawiony przed sądem. Jego obrońcą jest Piotr, który
mimo usilnych starań, nie jest w stanie uratować Jacka przed najwyŜszym wymiarem kary.
JuŜ w więzieniu Piotr długo rozmawia z Jackiem o przeŜyciach z dzieciństwa, które
wypaczyły psychikę przyszłego mordercy. Rozmowy nie udaje się dokończyć. Jacek zostaje
zabrany do celi śmierci i powieszony.
II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika we Włocławku
Conference Võru /Estonia/ 4 --9.XI. 2006
Krótki film... jako dramat psychologiczny w zaskakujący sposób kontrastuje dobre i złe czyny
Jacka i Taksówkarza, których działanie coraz bardziej zbliŜa ich do punktu kulminacyjnego sceny morderstwa. Krzysztof Kieślowski w charakterystyczny sposób zostawia widzowi
ocenę obu postaci, pokazując ich postępowanie - Jacek rozbijający samochodowe szyby
kamieniami, z czułością wspomina zmarłą siostrę. Podobnie Taksówkarz, który ucieka
czekającej parze pasaŜerów, po chwili karmi bezdomnego psa własnymi kanapkami.
Postępowanie Taksówkarza w niektórych momentach skłania do przekonania, Ŝe jest on
człowiekiem złym i zasłuŜył na swój los. W innych scenach filmu widz ma ochotę zlitować
się nad Jackiem, sprawiającym wraŜenie zagubionego i bezbronnego.
5. Zaprezentowanie dwóch fragmentów filmu: sceny zabójstwa i wykonania wyroku
śmierci na Jacku.
6. Omówienie filmu i zaprezentowanych scen:
• Co wiemy o bohaterach ( Jacek, Piotr, Taksówkarz )
• Dlaczego Jacek zabija i czy powód morderstwa ma jakiekolwiek znaczenie,
czy moŜe „usprawiedliwiać” zabicie drugiego człowieka
• Co wynika z zestawienia obu scen
• Jakimi środkami wyrazu opowiada Kieślowski swoją historię ( sposób
przedstawiania bohaterów, prowadzenie narracji, sceneria, prowadzenie
kamery )
"Krótki film o zabijaniu" zdumiewa surowością, by nie rzec - ascetycznością formy. Na plan
pierwszy wybijają się w nim tylko trzy elementy: zamordowanie taksówkarza, wykonanie
wyroku śmierci i obraz rzeczywistości, w której to wszystko się odbywa. Nie znamy dobrze
bohaterów, ich portrety są zaledwie naszkicowane. Nie wiemy teŜ, dlaczego Jacek zabija. Nie
ma analizowania osobowości zabójcy, rozwlekłych scen sądowych. Kieślowski nie próbuje
bronić swego bohatera ani zdobywać dla niego sympatii widzów. Pokazuje zbrodnię "w stanie
czystym" - bezlitośnie odartą z fabularnej fikcji. Świat w filmie jest brudny, posępny i
mroczny niczym z kafkowskiego koszmaru, po mistrzowsku wykreowany przez Sławomira
Idziaka. Kamera jest bardzo blisko bohaterów i precyzyjnie wszystko rejestruje. Kieślowski
nie ocenia bohaterów, interesuje go tylko problem – czy śmierć w majestacie prawa nie jest
taka samą zbrodnią, jak popełnione morderstwo. Nie daje nam jednak jednoznacznej
odpowiedzi, podobnie jak w innych filmach z Dekalogu. Nie moralizuje, kaŜe się zastanowić.
Pojawienie się tego filmu na ekranach wywołało wstrząs. Nie tylko z powodu wyjątkowo
drastycznych scen morderstwa i wykonania wyroku śmierci, ale takŜe ze względu na czas, w
jakim "Krótki film o zabijaniu" się ukazał. Rok 1988 był bowiem w naszym kraju okresem
szczególnie nasilonych dyskusji na temat sensowności "najwyŜszego wymiaru kary". Krytyka
i publiczność potraktowały film Kieślowskiego jako waŜny głos w tym sporze. Głos
opowiadający się - jak sądziła i sądzi większość recenzentów - przeciwko "zbrodni w
majestacie prawa". Potwierdzać to zdaje się wypowiedź samego Kieślowskiego :
"To jest historia młodego chłopca, który zabija taksówkarza, a potem prawo zabija tego
chłopca. Właściwie nic więcej o anegdocie tego filmu nie moŜna powiedzieć, poniewaŜ nie
znamy powodu, dla którego chłopiec zabija taksówkarza, a w kaŜdym razie nie znamy go
dokładnie. Właściwie, prawdę mówiąc, w ogóle go nie ma. I znamy powody prawne, dla
których społeczeństwo, takŜe i w moim imieniu, zabija tego chłopca. Ale prawdziwych
ludzkich powodów nie znamy i nie poznamy.(...) Chciałem zrobić ten film właśnie dlatego, Ŝe
to wszystko się dzieje w moim imieniu, bo jestem członkiem tego społeczeństwa, jestem
obywatelem tego kraju i jeŜeli ktoś komuś w tym kraju zakłada pętlę na szyję i wytrąca stołek
spod nóg, to robi to w moim imieniu. A ja sobie tego nie Ŝyczę. Ja nie chcę, Ŝeby to robiono.
I myślę, Ŝe ten film właściwie jest nie o karze śmierci, ale o zabijaniu w ogóle" - mówił
reŜyser.
II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika we Włocławku
Conference Võru /Estonia/ 4 --9.XI. 2006
Film spotkał się z entuzjastycznym przyjęciem nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Stał się
wydarzeniem na festiwalu w Cannes, ugruntował międzynarodową sławę Krzysztofa
Kieślowskiego, którego zaczęto porównywać z takimi artystycznymi "gigantami", jak
Bergman.
7. Praca w grupach - zbieranie argumentów za karą śmierci i przeciw niej.
8. Debata „za” i „przeciw”- uczniowie podzieleni na zwolenników i przeciwników
dyskutują i wymieniają argumenty. Po dyskusji mogą, jeśli zmienią zdanie, usiąść po
przeciwnej stronie.
9. Próba odpowiedzi na pytanie: na czym polega uniwersalizm i ponadczasowość
filmów Kieślowskiego.
10. Zamknięcie lekcji cytatem:
Krzysztof Kieślowski był w polskim kinie, nie tylko fabularnym, ale i dokumentalnym, kimś
wyjątkowym. Jednym z tych, którzy przecierali szlaki innym. Tych, którzy nie bali się
zadawać niewygodnych pytań, takŜe pytań podstawowych, uniwersalnych. Stanisław
Zawiśliński uwaŜa, Ŝe głównym obiektem zainteresowania Kieślowskiego od jego debiutu był
człowiek.
"Człowiek w zderzeniu ze społeczeństwem, z władzą, z Systemem, ze środowiskiem, z
rodziną i z samym sobą. Człowiek uwikłany w sprzeczności, zaleŜności, konflikty. Człowiek,
który musi stale dokonywać wyborów w świecie wartości i ponosi za te wybory
odpowiedzialność. Człowiek, w Ŝycie którego wkracza polityka i człowiek poza polityką.
Człowiek postawiony wobec odwiecznych dąŜeń do wolności, równości, sprawiedliwości i
poszukujący miłości, szczęścia, zrozumienia..."
Wreszcie - człowiek, który zadaje sobie i innym, tak jak sam reŜyser, jedno podstawowe
pytanie: "jak Ŝyć?".
II Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika we Włocławku
Conference Võru /Estonia/ 4 --9.XI. 2006