Moment bezwładności cm4
Transkrypt
Moment bezwładności cm4
GEOMETRIA FIGUR PŁASKICH 1. ŚRODEK CIĘŻKOŚCI 1.1. ŚRODEK CIĘŻKOŚCI BRYŁY MATERIALNEJ PRZESTRZENNEJ Jeżeli sztywną bryłę materialną podzielimy myślowo na dużą liczbę n małych cząstek w sposób regularny to każda z nich posiada określoną masę mi oraz ciężar Pi. Ciężary wszystkich cząstek stanowią układ sił równoległych, a wypadkowa tych sił stanowi ciężar całej bryły. Środkiem ciężkości bryły materialnej nazywamy graniczne położenie punktu przyłożenia wypadkowej sił ciężkości wszystkich cząstek bryły, gdy ich liczba dąży do nieskończoności. Niech Pi oznacza ciężar i-tej cząstki bryły, a liczby (xi , yi , zi) będą współrzędnymi punktu przyłożenia tej siły. Opierając się na definicji środka ciężkości możemy posłużyć się znanymi wzorami statyki na położenie wypadkowej sił równoległych. n ∑ Pi ⋅ xi i =1 n n →∞ xo = lim ∑ Pi i =1 n ; yo = lim n →∞ ∑ Pi ⋅ yi i =1 n ∑ Pi i =1 n ; ∑ Pi ⋅ zi i =1 n n →∞ zo = lim ∑ Pi i =1 1.1.1. UPROSZCZENIA W WYZNACZANIU ŚRODKA CIĘŻKOŚCI a) płaszczyzna symetrii b) oś symetrii i punkt symetrii Wniosek Jeżeli bryła sztywna jest symetryczna względem płaszczyzny, osi albo punktu, to jej środek ciężkości leży na tej płaszczyźnie, osi albo w punkcie symetrii. Uwaga: powyższe zapisy są aktualne dla bryły jednorodnej – tzn. przyjęty stały ciężar jednostki jej objętości w każdym punkcie. 2 1.2. ZASADA GRUPOWANIA Jeżeli bryła ma kształt, który pozwala podzielić ją na takie części, dla których położenie środków ciężkości jest znane lub łatwe do określenia, to możemy rozpatrywać skończoną ilość ciężarów Gi tych części, umieszczonych w ich środkach ciężkości. Wzory na współrzędne środka ciężkości: xo = G1 x1 + G2 x2 + G3 x3 G1 + G2 + G3 yo = G1 y1 + G2 y2 + G3 y3 G1 + G2 + G3 zo = G1 z1 + G2 z 2 + G3 z3 G1 + G2 + G3 1.3. ZASADA MAS UJEMNYCH W miejscu otworu w bryle dodajemy siłę ciężkości, tak jakby otworu nie było, tzn. bryłę traktujemy jako pełną. Dla narysowanego przykładu możemy więc napisać: 3 xo = G1 x1 − G2 x2 ; G1 − G2 G1 y1 − G2 y2 ; G1 − G2 yo = zo = G1 z1 + G2 z 2 G1 − G2 1.4. ŚRODEK CIĘŻKOŚCI FIGURY PŁASKIEJ Jeżeli grubość figury jest bardzo mała w porównaniu z jej pozostałymi wymiarami, to można przyjąć że środek ciężkości tej figury leży w jej płaszczyźnie, to znaczy że do jego wyznaczenia wystarczy podać tylko dwie współrzędne: xo i yo . Przez ΔAi oznaczmy powierzchnię elementu „i” a przez γ ciężar cząstki bryły o powierzchni jednostkowej. Ciężar wycinka elementarnego „i” będzie więc wynosił Pi = γ ⋅ ΔAi . ∑ Pi ⋅ xi i =1 n n →∞ xo = lim ∑ Pi n n n ∑ γ ⋅ ΔAi ⋅ xi i =1 n n →∞ = lim ∑ γ ⋅ ΔAi i =1 = lim n →∞ i =1 n = lim n →∞ ∑ ΔAi ⋅ xi i =1 n ∑ ΔAi i =1 4 = γ ∑ ΔAi ⋅ xi i =1 n γ ∑ ΔAi i =1 ∫ xdA A A = analogicznie: yo = Wyrażenie lim ∫ ydA A A n ∑ ΔAi ⋅ xi = ∫ xdA nazywamy momentem statycznym figury n →∞ i =1 A płaskiej względem osi y i oznaczamy symbolem Sy. Wyrażenie lim n ∑ ΔAi ⋅ yi = ∫ ydA nazywamy momentem statycznym figury n→∞ i =1 A płaskiej względem osi x i oznaczamy symbolem Sx. Posługując się wprowadzonymi pojęciami możemy nadać wzorom na współrzędne środka ciężkości figury płaskiej następującą postać: Sy xo = A S yo = x A 1.5. MOMENT STATYCZNY FIGURY PŁASKIEJ Momentem statycznym figury płaskiej względem pewnej osi (np. x) nazywamy wielkość wyrażoną przez całkę iloczynu elementów pola tej figury i ich odległości y od danej osi x, rozciągniętą na całym polu A tej figury. S x = ∫ ydA A Wnioski 1) Momenty statyczne obszarów leżących dalej od osi osiągają bezwzględne wartości większe niż momenty statyczne elementów leżących bliżej osi. 5 2) Momenty statyczne mogą być liczbami dodatnimi jak i ujemnymi. Zależy to od położenia figury w stosunku do osi. 3) Wymiarem momentu statycznego są jednostki długości do potęgi trzeciej [cm3], [m3] 4) Wzorom xo = Sy A , yo = Sx można nadać postać: A S x = A ⋅ yo S y = A ⋅ xo Jeżeli znane są współrzędne środka ciężkości figury płaskiej, to momenty statyczne tych figur można obliczyć z tych wzorów Wzór S x = A ⋅ yo oznacza, że moment statyczny figury płaskiej względem dowolnej osi jest równy iloczynowi jej powierzchni A i odległości jej środka ciężkości od tej osi. S x = A ⋅ yo S y = A ⋅ xo Przykład h bh 2 S x = yo ⋅ A = ⋅ b ⋅ h = 2 2 5) Ze wzorów powyższych wynika, że np. S x = 0 jeżeli yo = 0 co oznacza, że Moment statyczny figury względem osi przechodzącej przez jej środek ciężkości jest równy zero. 6 6) Jeżeli do wniosku nr 4) dodamy zasadę grupowania, to możemy obliczyć współrzędne środka ciężkości figur złożonych, np.: S yI = x1 ⋅ A1 ; S yII = x2 ⋅ A2 ; S yIII = x3 ⋅ A3 S y = S yI + S yII + S yIII xo = Sy A S xI = y1 ⋅ A1 ; = x1 ⋅ A1 + x2 ⋅ A2 + x3 ⋅ A3 A1 + A2 + A3 S xII = y2 ⋅ A2 ; S xIII = y3 ⋅ A3 S x = S xI + S xII + S xIII Sx y ⋅ A + y2 ⋅ A2 + y3 ⋅ A3 = 1 1 yo = A A1 + A2 + A3 W zapisie ogólnym przy dowolnej ilości pól prostych tworzących figurę złożoną możemy zapisać: 7 n xo = ∑ xi ⋅ Ai i =1 n ∑ Ai i =1 n yo = ∑ yi ⋅ Ai i =1 n ∑ Ai i =1 2. MOMENT BEZWŁADNOŚCI FIGURY PŁASKIEJ Moment bezwładności figury płaskiej względem osi jest wielkością charakteryzującą kształt figury płaskiej rozpatrywaną w nauce wytrzymałości materiałów. J x = ∫ y 2 dA A Momentem bezwładności figury płaskiej względem pewnej osi np. x, nazywamy całkę z iloczynu elementów pola tej figury i kwadratu ich odległości od danej osi rozpatrywaną na całym polu A tej figury. Własności: 1) Wielkość ta jest zawsze związana z wyborem osi; 2) Moment bezwładności przyjmuje wartości większe od zera Jx > 0; 3) Wymiarem (jednostką) momentu bezwładności są jednostki długości do potęgi czwartej: [cm4] ; [m4]. 8 2.1. Zależności dla osi równoległych do siebie Zakładamy, że moment bezwładności względem osi x jest wielkością znaną. Stawiamy sobie pytanie, jaki jest moment bezwładności względem osi x1 , gdzie oś jest równoległa do osi x i oddalona od niej o wartość a. J x = ∫ y 2 dA A J x1 = ∫ y12 dA ; y1 = y + a A Czyli: J x1 = ∫ ( y + a ) 2 dA = ∫ ( y 2 + 2ay + a 2 )dA = ∫ y 2 dA + 2a ∫ ydA + ∫ a 2 dA = A A A A A = ∫ y 2 dA + 2a ∫ ydA + a 2 ∫ dA A A A J x1 = J x + 2a ⋅ S x + a 2 A Jeżeli dodatkowo przyjmiemy, że oś x przechodzi przez środek ciężkości figury płaskiej (oznaczamy ją wtedy x0), to moment statyczny Sx=0 i powyższy wzór przyjmie postać: J x1 = J x + a 2 A Wzór ten nazywamy wzorem Steinera. Przykład Znaleźć moment bezwładności figury płaskiej względem: a) osi przechodzącej przez jego podstawę; b) osi przechodzącej przez środek ciężkości i równolegle do podstawy. 9 h h h by 3 2 2 2 J x = ∫ y dA = ∫ y bdy = b ∫ y dy = 3 0 0 0 A bh 3 Jx = 3 Według wzoru Steinera: 2 J x = J xo + a A → J xo 2 bh 3 ⎛ h ⎞ bh 3 bh 3 bh 3 = Jx − a A = − ⎜ ⎟ bh = − = 3 ⎝2⎠ 3 4 12 2 J xo bh3 = 12 3. ODŚRODKOWY MOMENT BEZWŁADNOŚCI FIGURY (MOMENT DEWIACYJNY) Jest to wielkość uwzględniająca usytuowanie figury płaskiej względem dwóch osi jednocześnie. J xy = ∫ xydA A 10 Uwagi: 1) Odśrodkowy moment bezwładności może być wielkością dodatnią jak i ujemną 2) Wymiarem (jednostką) odśrodkowego momentu bezwładności są jednostki długości do potęgi czwartej: [cm4] ; [m4]. 3) Jeżeli figura płaska ma przynajmniej jedną oś symetrii to jej moment dewiacyjny względem tej osi jest równy zero 3.1. Zależności dla osi równoległych do siebie def J x′y′ = ∫ x′y′dA = ∫ ( x + a)( y + b)dA = ∫ xydA + a ∫ ydA + b ∫ xdA + ab ∫ dA A A A A A A J x′y′ = J xy + aS x + bS y + abA Jeżeli dodatkowo osie pierwotne xy przechodzą przez środek ciężkości figury to S x = S y = 0 i wzór przyjmie prostszą postać: J x′y′ = J xy + abA Jest to odpowiednik wzoru Steinera. Zarówno przy liczeniu momentu bezwładności względem osi jak i dewiacyjnych momentów obowiązuje zasada grupowania, która mówi, że jeżeli figurę możemy podzielić na kilka prostszych elementów to moment całej figury względem określonej osi jest sumą momentów względem tej osi dla poszczególnych elementów składowych tej figury. 11 n J xo = ∑ ( J xi + bi2 ⋅ Ai ) i =1 n J yo = ∑ ( J yi + ai2 ⋅ Ai ) i =1 Analogicznie otrzymamy dla momentów dewiacyjnych: n J xo y = ∑ ( J xi yi + Ai ⋅ ai ⋅ bi ) o i =1 W tym ostatnim wzorze, jeżeli elementami składowymi rozpatrywanymi pod znakiem sumy ∑ są prostokąty zanika J xi yi i wzór przyjmuje postać: n J xo yo = ∑ Ai ⋅ ai ⋅ bi . i =1 Wynika to stąd, że dla prostokąta mamy: J xi yi = 0 12 4. BIEGUNOWY PŁASKIEJ MOMENT BEZWŁADNOŚCI FIGURY Wielkość ta występuje m.in. przy analizie naprężeń stycznych i odkształceń w elementach doznających zjawiska skręcania. def J o = ∫ ρ 2 dA A Własności: 1) Biegunowy moment zawsze przyjmuje wartości większe od zera J o > 0 ; 2) Wymiarem (jednostką) momentu biegunowego są jednostki długości do potęgi czwartej: [cm4] ; [m4]; 3) J o = ∫ ρ 2 dA = ∫ ( x 2 + y 2 )dA = ∫ y 2 dA + ∫ x 2 dA = J x + J y A A A A Jo = J x + J y 4. ZALEŻNOŚCI DLA OSI OBRÓCONYCH Dane są momenty bezwładności figury płaskiej względem osi x i y. Znane są również wartości Jx , Jy oraz Jxy względem tych osi. Szukamy momentu bezwładności tej figury względem nowych osi ξ (ksi) i η (eta) obróconych względem układu xy o kąt ϕ . 13 ξ = x cos ϕ + y sin ϕ η = y cos ϕ − x sin ϕ Uwzględniając powyższe zależności obliczamy kolejno J ξ , Jη i J ξη . J ξ = ∫ η 2 dA = ∫ ( y cos ϕ − x sin ϕ ) 2 dA = A A 2 = ∫ ( y 2 cos ϕ − 2 xy cos ϕ sin ϕ + x 2 sin 2 ϕ )dA = A = cos 2 ϕ ∫ y 2 dA − 2 cos ϕ sin ϕ ∫ xydA + sin 2 ϕ ∫ x 2 dA = A 2 A A = J x cos ϕ − J xy sin 2ϕ + J y sin 2 ϕ Jη = ∫ ξ 2 dA = ∫ ( x cos ϕ + y sin ϕ ) 2 dA = A A 2 = ∫ ( x 2 cos ϕ + 2 xy cos ϕ sin ϕ + y 2 sin 2 ϕ )dA = A = cos 2 ϕ ∫ x 2 dA + 2 cos ϕ sin ϕ ∫ xydA + sin 2 ϕ ∫ y 2 dA = A 2 A A = J y cos ϕ + J xy sin 2ϕ + J x sin 2 ϕ = = J x sin 2 ϕ + J xy sin 2ϕ + J y cos 2 ϕ 14 Wyliczmy w podobny sposób odśrodkowy moment bezwładności J ξη : J ξη = ∫ ξηdA = ∫ ( x cos ϕ + y sin ϕ )( y cos ϕ − x sin ϕ )dA = A A = cos 2 ϕ ∫ xydA − sin ϕ cos ϕ ∫ x 2 dA + sin ϕ cos ϕ ∫ y 2 dA − sin 2 ϕ ∫ xydA = A A A A = ( J x − J y ) sin ϕ cos ϕ + J xy (cos 2 ϕ − sin 2 ϕ ) = 1 = ( J x − J y ) sin 2ϕ + J xy cos 2ϕ 2 Wyniki te wykorzystamy poniżej. 5. GŁÓWNE OSIE BEZWŁADNOŚCI FIGURY PŁASKIEJ Wyprowadzone w poprzednim punkcie wzory na obliczanie momentów bezwładności J ξ , Jη , J ξη względem osi ξ , η tworzących kąt ϕ z pewnymi osiami xy o początku w punkcie O. Jeżeli będziemy brali pod uwagę szereg różnych osi ξη stale o początku O, odpowiadającym różnym kątom ϕ , to otrzymywać będziemy odpowiednio różne momenty bezwładności. Możemy więc np. wielkości J ξ , Jη potraktować jako funkcje kąta ϕ i zadać pytanie, dla jakiego kąta ϕ = ω osiągną te funkcje ekstremum. Będzie to oczywiście wtedy, gdy jej pierwsze pochodne względem wartość zero: 1) dJ ξ dϕ ϕ przyjmą =0 J ξ = J x cos 2 ϕ + J y sin 2 ϕ − J xy sin 2ϕ dJ ξ dϕ = J x ⋅ 2 cos ϕ (− sin ϕ ) + J y ⋅ 2 sin ϕ cos ϕ − J xy ⋅ cos 2ϕ ⋅ 2 = ( J y − J x ) sin 2ϕ − 2 J xy cos 2ϕ Następnie porównując tę pochodną do zera otrzymujemy równanie: ( J y − J x ) sin 2ϕ − 2 J xy cos 2ϕ = 0 / : cos 2ϕ Ostatecznie: 15 (1*) tg 2ωξ = Przez kąt 2 J xy Jy − Jx ωξ oznaczony został kąt ϕ , dla którego zachodzi ekstremum J ξ . Ponieważ tangens kąta jest funkcją okresową o okresie 180o otrzymamy w granicach od 0o do 360o dwa kąty 2ωξ różniące się o 180o 2ωξ = ω1 i 2ωξ = ω1 + 180o stąd ωξ = 2ωξ = arctg ω1 2 i 2 J xy Jy − Jx ωξ = ⇒ ω1 2 + 90o 1 2 ωξ = arctg 2 J xy Jy − Jx Jeżeli równania (1*) podzielimy przez 2 to otrzymamy: 1 ( J x − J y ) sin 2ϕ + J xy cos 2ϕ = 0 2 Lewa strona tego równania jest identyczna z prawą stroną równania zapisanego w pkt. 4 na wyrażenie J ξη , czyli 1 J ξη = ( J x − J y ) sin 2ϕ + J xy cos 2ϕ = 0 2 Wynika stąd, że dla kątów ϕ = ωξ = ωη wyznaczonych poprzednio, dla których spełnione jest powyższe równanie, będziemy mieli J ξη = 0 . Te dwa kąty ω posiadające omówione własności wyznaczają tzw. główne osie bezwładności. Głównymi osiami bezwładności figury płaskiej związanymi z pewnym punktem O nazywamy osie, dla których odśrodkowy moment bezwładności figury jest równy zeru. Moment bezwładności względem jednej z nich jest największy, względem drugiej najmniejszy ze wszystkich możliwych momentów bezwładności tej figury względem różnych osi przechodzących przez punkt O. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę, że dla różnych punktów figury otrzymamy inne główne osie bezwładności i momenty obliczone względem nich będą dla każdego punktu inne. 16 Jeżeli jako punkt O obierzemy środek ciężkości figury to wtedy osie główne nazywamy głównymi środkowymi osiami bezwładności, a momenty obliczone względem takich osi nazywamy głównymi środkowymi momentami bezwładności Ze wzoru Steinera wynika wniosek, że moment bezwładności względem jednej z głównych środkowych osi bezwładności jest najmniejszym momentem bezwładności figury w ogóle. Względem drugiej osi moment jest największy ze wszystkich momentów bezwładności, ale tylko względem osi przechodzących przez środek ciężkości. Tok postępowania przy poszukiwaniu głównych środkowych osi bezwładności i głównych środkowych momentów bezwładności 1. Założenie dowolnego układu osi xy. 2. Znalezienie współrzędnych środka ciężkości. xo = Sy A yo = ; Sx A 3. Przeprowadzenie przez środek ciężkości O osi xoyo (osie środkowe). 4. Obliczenie J xo , J yo oraz J xo yo . 5. Znalezienie położenia głównych środkowych osi bezwładności tg 2ω = 2 J xo yo J yo − J xo arctg ω′ = 2ω = arctg ⇒ 2 J xo yo J yo − J xo 2 J xo yo J yo − J xo 2 i ω ′′ = ω ′ + 90o 6. Obliczenie głównych środkowych osi bezwładności J ξ = J x cos 2 ϕ + J y sin 2 ϕ − J xy sin 2ϕ 17 (a) J xog = J xo cos 2 ω ′ + J yo sin 2 ω ′ − J xo yo sin 2ω ′ Jη = J x sin 2 ϕ + J y cos 2 ϕ + J xy sin 2ϕ (b) J yog = J xo sin 2 ω ′ + J yo cos 2 ω ′ + J xo yo sin 2ω ′ J xog yog = 0 Wzory (a) i (b) są uciążliwe w stosowaniu w związku z czym z postaci trygonometrycznej można przejść na postać algebraiczną dokonując pewnych podstawień Po dokonaniu formalnych przekształceń ostatecznie otrzymujemy: 1 1 J xog = ( J xo + J yo ) ± 2 2 1 1 J yog = ( J xo + J yo ) m 2 2 (J y o (J y o − J xo )2 + 4 J x2 y − J xo )2 + 4 J x2 y o o o o Jeżeli J xo > J yo to bierzemy pod uwagę znaki górne. Jeżeli J xo < J yo to bierzemy pod uwagę znaki dolne. Koło bezwładności Mohra Jeżeli dla pewnej figury znamy położenie głównych osi bezwładności związanych z pewnym punktem lub głównych środkowych osi bezwładności, to obliczanie momentów bezwładności względem jakichś innych osi xy nachylonych w stosunku do poprzednich o pewien kąt ϕ możemy przeprowadzić za pomocą poprzednio zaprezentowanych wzorów. J x = J xg cos 2 ϕ + J y g sin 2 ϕ J y = J xg sin 2 ϕ + J y g cos 2 ϕ 1 J xy = ( J xg − J y g ) sin 2ϕ . 2 Jeżeli zastosujemy tu znane wzory trygonometryczne 18 1 sin 2 ϕ = (1 − cos 2ϕ ) 2 1 cos 2 ϕ = (1 + cos 2ϕ ) 2 to otrzymamy: 1 1 J x = ( J xg + J y g ) + ( J xg − J y g ) cos 2ϕ 2 2 1 1 J y = ( J xg + J y g ) − ( J xg − J y g ) cos 2ϕ 2 2 W ten sposób uzyskujemy ostatecznie trzy wzory: 1 1 J x = ( J xg + J y g ) + ( J xg − J y g ) cos 2ϕ 2 2 1 1 J y = ( J xg + J y g ) − ( J xg − J y g ) cos 2ϕ 2 2 1 J xy = ( J xg − J y g ) sin 2ϕ . 2 Wielkości J x , J y i J xy łatwo można wyznaczyć dla każdego kąta ϕ na podstawie koła Mohra, które buduje się następująco: Na pewnej osi odkładamy, w przyjętej skali, wartości momentów bezwładności danej figury względem głównych osi bezwładności. Następnie zakreślamy koło o średnicy równej ( J xg − J y g ) i środku K na przyjętej osi. Łatwo zauważyć, że: 1 OK = ( J xg + J y g ) . 2 Chcąc znaleźć momenty bezwładności danej figury względem osi xy tworzących z osiami głównymi kąt ϕ , to odkłądamy kąt dwa razy większy w punkcie K i prowadzimy odpowiednią średnicę. Wyznacza ona punkty A i B na kole, a ich rzuty na oś Jx, Jy określają wielkości Jx i Jy. 19 Na podstawie koła Mohra można wykonać także czynności odwrotną, niż przedstawiono wyżej i wyznaczyć położenie głównych osi bezwładności i wielkości momentów głównych względem tych osi. 6. PROMIEŃ BEZWŁADNOŚCI FIGURY PŁASKIEJ W zagadnieniach geometrii figur płaskich obok wcześniej poznanych wielkości występuje wielkość zwana promieniem bezwładności pola figury względem osi. Określa ją wzór: ix = Jx A gdzie: ix Jx A - promień bezwładności pola względem osi x, - moment bezwładności pola względem osi x, - pole danej figury. Jednostką promienia bezwładności jak wynika ze wzoru jest jednostka długości [cm], [m]. A ⋅ ix2 = J x 20 Końce promieni bezwładności układają się dla dowolnych osi mających swój początek w punkcie O w elipsę. Jest to tzw. elipsa bezwładności. 21