Kryzys republiki rzymskiej

Kryzys republiki rzymskiej
1. Skutki podbojów








Poszerzenie granic
Zmiana sytuacji gospodarczej i społecznej Italii (tanie
zboże+niewolnicy =nieopłacalność upraw)
Nowy typ majątku – villa (produkcja oliwek i wina)
Biedniejsi chłopi podupadają lub stają się bezrolnymi, dlatego
przenoszą się do miast tworząc proletariat (miejska biedota z
licznym potomstwem)
Proletariusze uzależniali się od możnych, głosując tak jak oni sobie
życzą – zgromadzenie ludowe coraz częściej zależne od podległych
nobilom proletariuszy
Obywatele dalej mieszkający do Rzymu nie mieli wpływu na państwo
Nowy stan – ekwici (bogacze, niestanowiący arystokracji
senatorskiej)
Duże różnice majątkowe w społeczeństwie
Od II p.n.e. dwa stronnictwa:


popularzy (od populus – lud) – zwolennicy reform
społecznych oraz zwiększenia uprawnień zgromadzeń
kosztem senatu; mieli poparcie wśród średnich i niższych
warstw społeczeństwa rzymskiego oraz wśród
mieszkańców prowincji
optymaci (od optimus – najlepszy) – zwolennicy republiki
arystokratycznej i dominującej roli senatu; cieszyli się
poparciem rzymskiej nobilitas
2. Kwestia agrarna - Reformy Grakchów




W 133 roku p.n.e. chcąc zwiększyć liczbę drobnych
rolników, stanowiących trzon armii rzymskiej Tyberiusz
Grakchus wniósł projekt ustawy agrarnej, ograniczającej
areał ziemi wielkich majątków do 500 ingera na jednego
obywatela i po 250 dla dwóch synów (razem ok. 250 ha).
Ziemię zwolnioną w wyniku tej reformy zamierzał
oddawać ubogim obywatelom rzymskim w dziedziczne
użytkowanie, ale bez prawa sprzedaży.
Reforma nie weszła w życie, a Tyberiusza zamordowano
W 123 r. p.n.e. Gajusz Grakchus próbował
wprowadzić tę reformę – nie udało się
3. Reforma wojskowa Gajusza Mariusza





niepowodzenie reformy rolnej powoduje coraz większy niedostatek
chłopskiego rekruta wobec zanikania własności chłopskiej; zamiast
chłopskiej armii z poboru Gajusz Mariusz powołuje armię zawodową
otrzymującą żołd i pełny ekwipunek
armię tę stworzyli ochotnicy-proletariusze; okres służby trwał
minimum 16 lat; legion – liczący w założeniach ok. 6,2 tys. żołnierzy –
stał się całkowicie jednolitą jednostką ciężkiej piechoty
W efekcie tej reformy nastąpiły zmiany w taktyce armii rzymskiej. Jej
podstawową jednostką taktyczną stała się kohorta, złożona z
trzech manipułów (czyli sześciu centurii).
ujemne skutki reformy: żołnierzom nie zapewniono żadnego
zabezpieczenia na starość, co skłaniało ich do gromadzenia majątku
metodą grabieży;
armia coraz częściej była wykorzystywana przez swych wodzów do
celów politycznych
4. Dyktatura Sulli 82-79 p.n.e.






·wiosną 83 roku p.n.e. Sulla ląduje w Italii i krwawo rozprawia
się ze swoimi przeciwnikami;
ogłoszone w Rzymie proskrypcje – listy skazanych na
śmierć – objęły ok. 3 tys. osób (stracono m.in. 40 senatorów);
w roku 82 Sulla ogłasza się dyktatorem na czas
nieograniczony,
osłabia władzę trybunów ludowych i
zgromadzeń trybusowych,
liczebność senatu powiększa z dotychczasowych 300
do 600 członków,
wprowadzając swoich zwolenników; weteranom swojej
armii przyznaje ziemię pochodzącą z konfiskat w
Etrurii i Kampanii;
5. Powstanie Spartakusa 73-71 p.n.e.








Spartakus był Trakiem z pochodzenia, gladiatorem; zbiegł ze swymi 77
towarzyszami ze szkoły gladiatorów w Kapui i wezwał niewolników do powstania;
swój pierwszy obóz zbiegowie założyli na górze Wezuwiusz
w powstaniu wzięło udział około 120 tys. osób, niewolników oraz zrujnowanych
chłopów;
Spartakus stworzył armię, która wyruszyła na podbój Italii; masowe plądrowanie
majątków obszarniczych; w rękach powstańców znalazła się cała południowa
część Półwyspu Apenińskiego, zaczęli zagrażać Rzymowi
powstańcy nie chcieli przejść przez Alpy i opuścić Italii, do czego ich namawiał
Spartakus;
powstańczy dowódca Kriksos przedstawił konkurencyjny projekt: pozostania
w Italii, wywłaszczenia wielkich właścicieli i marszu na Rzym
armia Spartakusa otoczona w Apulii przez Marka Licyniusza Krassusa, uległa po
zażartej bitwie (71 p.n.e.); Spartakus zginął nad rzeką Silarus
ukrzyżowanie 6 tys. powstańców na drodze z Kapui do Rzymu
6. I triumwirat
Pompejusz
Krassus



60 r. p.n.e. porozumienie; Hiszpania dla Pompejusza,
Syria dla Krassusa, Galia dla Cezara
śmierć Krassusa (53 p.n.e.), zwycięstwa Cezara w Galii
52 p.n.e. bitwa pod Alezją z Galami (na czele
Wercyngetoryks)
Wojna z Pompejuszem




49 p.n.e. senat wzywa Cezara
Przekroczenie Rubikonu „Alea iacta est”
Bitwa pod Farsalos 48 p.n.e.
Śmierć Pompejusza w Egipcie
7. Rządy Cezara






w lutym 44 roku p.n.e. Cezar otrzymał od
zgromadzenia centurialnego tytuł dyktatora
wieczystego (dictator in perpetuum); razem z funkcją najwyższego
kapłana (pontifex maximus – sprawowana od roku 63
p.n.e.) oraz dożywotnim urzędem trybuna dawało mu to niczym
nieograniczoną władzę
reorganizacja i osłabienie senatu – liczba senatorów została
zwiększona do 900; wprowadził do senatu ludzi z prowincji
wprowadzenie kalendarza juliańskiego, uwzględniającego rok
przestępny; koncepcję nowego kalendarza opracował aleksandryjski
astronom Sosygenes; zaczął on obowiązywać od 1 stycznia 45
rokup.n.e. (przedtem rok rozpoczynał się w marcu).
racjonalna eksploatacja prowincji
rozwój handlu, rozbudowa Rzymu
osiedlanie kolonistów rzymskich w Galii, Azji Mniejszej i Afryce, co
sprzyjało procesowi romanizacji prowincji
8. Zabójstwo Cezara i II triumwirat






15 marca 44 p.n.e. (idy marcowe) zabójstwo cezara (m.in.
Przez Brutusa, Katona Młodszego)
Marek Antoniusz (przyjaciel i dowódca legionów w wojsku
Cezara), Oktawian August (wnuk siostry Cezara, przez
niego usynowiony), Lepidus (stronnik Cezara) zawiązują w
43 p.n.e. II triumwirat
Listy proskrypcyjne (300 senatorów i 2000 ekwitów)
42 p.n.e. w Filippi (Macedonia) ostatecznie pokonano
spiskowców
Podział wpływów: Marek Antoniusz (prowincje
wschodnie), Oktawian August (prowincje zachodnie),
Lepidus (Afryka)
8. Wojna Oktawiana Augusta z Markiem
Aureliuszem





Marek Antoniusz zawiera małżeństwo z królową Egiptu Kleopatrą VII i
przesyła list rozwodowy siostrze Oktawiana, Oktawii; doprowadza to do
zerwania sojuszu politycznego między Oktawianem a Antoniuszem
ujawnienie treści testamentu Marka Antoniusza, w którym wschodnie
prowincje imperium rzymskiego zapisywał swoim dzieciom z małżeństwa z
Kleopatrą (miał ich troje) oraz synowi Kleopatry i Cezara, Cezarionowi;
Oktawian oskarża Marka Antoniusza o dążenie do rozszerzenia granic
Egiptu kosztem Rzymu
31 rok p.n.e. – bitwa koło przylądka Akcjum
Oktawian i jego wódz Marek Agryppa najpierw zablokowali flotę Marka
Antoniusza, a następnie rozbili ją na morzu; w bitwie wzięło udział około
800 okrętów; Marek Antoniusz i Kleopatra po klęsce uciekli do Egiptu i
popełnili tam samobójstwo; armia Antoniusza poddała się Oktawianowi bez
walki
· 30 rok p.n.e. – Oktawian ogłasza Egipt swoją domeną, pod zarządem
bezpośrednio mu podległego prefekta; kończy się w ten sposób historia
ostatniej wielkiej monarchii hellenistycznej