95. Puszcza Kozienicka (Kozienicka Forest)

95. Puszcza Kozienicka (Kozienicka Forest)
Kryteria BirdLife International: B2, C6
Autorzy: Sławomir Chmielewski, Jacek Tabor, Mieczysław Kurowski, Marcin Łukaszewicz
Autor w poprzednim wydaniu: Mieczysław Kurowski
Kod ostoi: PL095
Współrzędne geograficzne: 51º30'N, 21º28'E
Powierzchnia: 68 301 ha
Położenie administracyjne: województwo mazowieckie; powiaty: kozienicki, radomski, zwoleński
Natura 2000 (OSO): obszar specjalnej ochrony ptaków – Ostoja Kozienicka, PLB140013
Krótka charakterystyka ostoi
Duża ostoja obejmująca jeden z większych kompleksów leśnych w środkowej Polsce – Puszczę Kozienicką oraz mozaikę terenów otwartych i niewielkich dolin rzecznych. Jedno z najważniejszych krajowych lęgowisk bociana czarnego, także ważna ostoja lęgowa bączka, żurawia, bociana białego, rybitwy czarnej, derkacza.
Short summary
A large site encompassing one of the largest forest complexes in Central Poland – Kozienicka Forest as well as a mosaic of open areas and small river valleys. One
of the most important breeding sites for Black Stork, and important breeding site also for Little Bittern, Common Crane, White Stork, Black Tern and Corncrake.
Ogólny opis ostoi
Ostoja obejmuje jeden z większych kompleksów leśnych w środkowej Polsce –
Puszczę Kozienicką, położoną na granicy Małopolski i Mazowsza. Jest to obszar
Równiny Kozienickiej, Doliny Środkowej Wisły i Równiny Radomskiej. Ostoja
położona jest w widłach starych dolin Radomki i Zagożdżonki.
Puszcza pokrywa lekko falistą równinę polodowcową. Powierzchnia równiny
schodzi stopniowo tarasami denudacyjnymi ku dolinie Wisły. Tarasy po ustąpieniu lodowca zostały przemodelowane i pokryte formami wydmowymi,
ułożonymi przemiennie z podmokłymi i wypełnionymi torfami nieckami międzywydmowymi.
Sieć hydrograficzna ostoi jest zróżnicowana. Tworzy ją kilkanaście cieków, większe to Zagożdżonka, Pacynka, Leniwa i Krypianka. Naturalne granice puszczy
stanowią doliny Wisły i Radomki. Rzeki mają niewielki spadek, a ich doliny
składają się na przemian z szerokich, podmokłych basenów i wąskich odcinków
przełomowych. Liczne są torfowiska, obszary źródliskowe, w tym źródła jednej
z większych rzek regionu – Zwolenki, niewielkie oczka wodne i wypełnione
wodą miejsca po eksploatacji torfu. Na Gzówce (35 ha) i Zagożdżonce utworzono nieduże sztuczne zalewy.
Lasy zajmują połowę powierzchni ostoi. W Puszczy Kozienickiej zachowało się
wiele drzewostanów o charakterze zbliżonym do naturalnego. Dominują siedliska borowe, jedynie w dolinach zachowały się łęgi. Tylko w miejscach bardziej
żyznych lub podmokłych występują lasy mieszane, olsy, łęgi i grądy. Dawniej
puszczę budowały drzewostany z klonem, lipą, jesionem, dębem i bukiem,
obecnie są to prawie wyłącznie drzewostany sosnowe z udziałem jodły. Jodła
stanowi cenny element roślinności lasów, ponieważ tutaj jest granica jej zasięgu.
Przestrzenie poza lasami zajmują grunty rolne, głównie pola uprawne, mniejszy
jest udział łąk.
Siedliska i typy użytkowania gruntów w ostoi
Lasy i zadrzewienia – 51%, łąki i pastwiska – 7%, inne tereny rolne – 38%,
mokradła – 1%, zbiorniki wodne i cieki – 1%, inne – 2%.
L
1996–2003
7–10 p
Bocian czarny Ciconia nigra
L
1996–2003
15 p
Bocian biały Ciconia ciconia
L
1996–2003
40–50 p
Trzmielojad Pernis apivorus
L
1996–2003
Bielik Haliaeetus albicilla
L
Błotniak stawowy Circus aeruginosus
L
Błotniak łąkowy Circus pygargus
C6
M
1996–2003
10–15 i
Mewa czarnogłowa Larus melanocephalus
L
1996–2003
0–3 p
Rybitwa rzeczna Sterna hirundo
L
1996–2003
5–10 p
0–40 p
Rybitwa czarna Chlidonias niger
L
1996–2003
Lelek Caprimulgus europaeus
L
1996–2003
+
+
Zimorodek Alcedo atthis
L
1996–2003
15–20 p
1996–2003
+
Dzięcioł zielonosiwy Picus canus
L
1996–2003
+
1996–2003
20–30 p
Dzięcioł średni Dendrocopos medius
L
1996–2003
+
L
1996–2003
0–7 p
Lerka Lullula arborea
L
2006–2009
min. 500 p
Orlik krzykliwy Aquila pomarina
L
1996–2003
1p
Świergotek polny Anthus campestris
L
1996–2003
+
Kropiatka Porzana porzana
L
1996–2003
+
Jarzębatka Sylvia nisoria
L
1996–2003
+
Zielonka Porzana parva
L
1996–2003
+
Muchołówka mała Ficedula parva
L
1996–2003
+
Derkacz Crex crex
L
1996–2003
min. 50 m
Gąsiorek Lanius collurio
L
1996–2003
+
Żuraw Grus grus
L
1996–2003
10–15 p
Ortolan Emberiza hortulana
L
1996–2003
+
Kryterium
Criterion
Bączek Ixobrychus minutus
Batalion Philomachus pugnax
Oszacowanie liczebności
Bird number assesement
10–15 m
Liczebność
Number
20 p
1996–2003
Rok
Year
1996–2003
L
Gatunek
Species
Status
Status
L
Bąk Botaurus stellaris
Kryterium
Criterion
Rok
Year
Jarząbek Bonasa bonasia
Oszacowanie liczebności
Bird number assesement
Status
Status
Gatunek
Species
Liczebność
Number
Tabela 3.95. Kluczowe gatunki ptaków stwierdzone w ostoi Puszcza Kozienicka
Table 3.95. Key Bird species recorded in Kozienicka Forest IBA
C6
259
Formy ochrony przyrody
Rezerwaty przyrody: Załamek (79,0 ha), Brzeźniczka (122,5 ha), Ciszek (40,3
ha), Jedlnia (86,4 ha), Krępiec (279,0 ha), Leniwa (26,9 ha), Pionki (81,6 ha),
Ponty im. Teodora Zielińskiego (36,6 ha), Zagożdżon (65,7 ha), Źródło Królewskie (29,7 ha), Guść (87,1 ha), Ługi Helenowskie (93,6 ha), Okólny Ług (168,9
ha), Miodne (20,4 ha), Ponty Dęby (50,4 ha), Kozienicki Park Krajobrazowy,
Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Puszcza Kozienicka PLH140035.
europejski, wydra, żółw błotny oraz bezkręgowce – zalotka większa, modraszek
telejus, czerwończyk nieparek, szlaczkoń szafraniec, pachnica dębowa. We florze liczne są gatunki rzadkie w kraju, typowe dla lasów naturalnych (m.in. zimoziół północny, lilia złotogłów, czosnek niedźwiedzi). Liczne rezerwaty chronią
najcenniejsze pozostałości zbiorowisk lasów naturalnych: wielogatunkowe bory
mieszane z jodłą, lasy grądowe, łęgi olszowo-jesionowe, wilgotne jedliny, lasy
dębowo-sosnowe z udziałem modrzewia oraz bory sosnowe z torfowiskami.
Ptaki
Zagrożenia
W Puszczy Kozienickiej stwierdzono po roku 2000 gniazdowanie ok. 30 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 9 gatunków spośród stwierdzonych wymienionych jest w „Polskiej czerwonej księdze zwierząt”. Jest to jedno
z najważniejszych krajowych lęgowisk bociana czarnego w Polsce. Obszar ten
zamieszkiwała też liczna populacja kraski, która w ostatnich latach zanikła.
Wstępne wyniki inwentaryzacji przeprowadzonej w latach 2006–2009 sugerują, że próg 1% populacji lęgowej osiągają tu prawdopodobnie także derkacz,
lelek, lerka i świergotek polny.
Kluczowe zagrożenie w ostoi
• zabudowa mieszkaniowa (największe zagrożenie dla kraski, derkacza, lerki).
Inne ważne zagrożenia w ostoi
• niszczenie siedlisk przez wydeptywanie, jazdy quadami, rozbudowa osiedli
turystycznych poza terenem zwartej zabudowy.
Inne walory przyrodnicze ostoi
Faunę reprezentuje kilka gatunków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy
Siedliskowej: kręgowce – nocek duży, nocek Bechsteina, mopek, popielica, bóbr
260
Źródła danych
Kurowski (2004), Sidło i in. (2004), Kartoteka Mazowiecko-Świętokrzyskiego
Towarzystwa Ornitologicznego.