hałas w środowisku komunalnym - Instytut Ekologii Terenów

hałas w środowisku komunalnym - Instytut Ekologii Terenów

HAŁAS W ŚRODOWISKU KOMUNALNYM
Dr hab.n.med. Krystyna Pawlas
Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego, Sosnowiec
(na prawach rękopisu - bez uzyskania zgody autora nie może być kopiowana tal w części jak i w całości)
We współczesnym świecie hałas stanowi najpowszechniejszy czynnik w środowisku tzn.
w porównaniu do innych czynników na jego wpływ narażona jest największa liczba osób.
Od lat obserwuje się stały wzrost natężenia hałasu w środowisku. Według raportów OECD
o 2 dB na każde dziesięciolecie. Już obecnie hałas jest najpowszechniejszym zanieczyszczeniem środowiska, towarzyszy człowiekowi w każdym miejscu i od najwcześniejszych
lat jego życia. Rośnie też zainteresowanie wpływem hałasu na zdrowie. Skutki oddziaływania hałasu są przedmiotem wielokierunkowych badań mających nie tylko określić stopień jego szkodliwego wpływu na człowieka, ale przede wszystkim wyznaczyć wartości
dopuszczalnego narażenia dla zapewnienia ochrony zdrowia.
Głównym źródłem hałasu w środowisku są środki transportu rośnie ich liczba, intensywność ruchu kołowego. Hałas pochodzący od transportu drogowego jest bardzo zróżnicowany, gdyż nie jest to tylko związane z jakością i stanem technicznym samochodów, ale
przede wszystkim ze stanem dróg. Według raportu OECD z 1991 w krajach należących do
OECD na hałas wytwarzany przez środki, transportu (ruch drogowy, kolejowy i powietrzny) przekraczający poziom 65 dB narażonych jest ok. 130 mln osób, a ponadto ok. 400
mln osób jest eksponowanych na poziomy przekraczające 55 dB, co może wywoływać
uczucie dyskomfortu i dyssatysfakcji. Raport Światowej Organizacji Zdrowia z 1995 mówi, że w okresie od wczesnych latach 80- tych do połowy lat 90 - tych o wzroście w Europie odsetka populacji eksponowanej na hałas przekraczający 65 dB z ok 15% do 26%. W
krajach najbardziej hałaśliwych sięga to ponad 30%. Najlepsza sytuacja panuje w Skandynawii, gdzie szacuje się ,ze na hałas powyżej 65 dB narażonych jest kilka ok. 5% populacji.
W Polsce Według raportu PAN wykonanego pod kierunkiem prof. Sadowskiego na początku lat 80-tych na hałas komunikacyjny o poziomach pow. 55 dB A narażonych jest ok.
15,5 mln osób. Według najnowszych danych PIOŚ z drugiej połowy lat 90-tych w Polsce
na hałas o poziomach przekraczających 55 dB narażonych jest ok. 15 milionów ludzi. Wydaje się jednakże, że informacja o wielkości zagrożeniu hałasem jest w wysokim stopniu
niedokładna i niezadowalająca Wyniki pomiarów hałasu w Polsce są według mojej oceny
jednak fragmentaryczne, jako że od czasu powstania raportu grupy Sadowskiego liczba
pojazdów poruszających się po naszych drogach wielokrotnie wzrosła i należałoby oczekiwać raczej także wzrostu odsetka populacji nadmiernie obciążonej hałasem. Wydaje się,
że jest to problem taki między innymi także w sposobie prowadzenia tych pomiarów.
Podstawowymi czynnikami mającymi wpływ na wysokie poziomy hałasu są zwłaszcza w
miastach:
39
− duży udział pojazdów „hałaśliwych" (tramwaje , autobusy, samochody ciężarowe) w
strumieniu ruchu, związany z przebiegiem tras przelotowych przez centralne rejony
miasta,
− zły stan nawierzchni i torowisk tramwajowych,
− zły stan techniczny środków komunikacji miejskiej,
− obustronna zwarta i wysoka zabudowa w centrum miasta.
W wielu miejscowościach i miastach jednakże uciążliwe są małe zakłady produkcyjne i
usługowe, znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie zabudowy mieszkaniowej niż zakłady wielkoobszarowe, które usytuowane są w znacznej odległości od zabudowy chronionej.
Do najczęstszych przyczyn ponadnormatywnej emisji hałasu z zakładów przemysłowych
należa:
brak zabezpieczeń hałaśliwych źródeł, takich jak wentylatory, obrabiarki, tokarki, prasy
itp.,sytuowanie hałaśliwych urządzeń na otwartej przestrzeni, otwarte bramy i okna hal.
W środowisku komunalnym głównym źródłem hałasu jest hałas komunikacyjny (motoryzacyjne, w mniejszym stopniu kolejowy i w naszym kraju praktycznie jeszcze ciągle niezwykle ograniczona ekspozycja na hałas lotniczy). Hałaśliwe samochody nierzadko wytwarzają hałas we wnętrzu 85-95 dB., Wcale nie jest rzadkością, ze hałas na ruchliwych
drogach sięga 90 dB. Głośne są urządzenia zsypowe, kanalizacyjne, windy i głośno zamykające się do nich drzwi (poziomu maksymalne przy trzaśnięciu przekraczające nawet 100
dB). Izolacyjność akustyczna pionów technicznych często kiepska.
Trudny problem stanowi tzw. sąsiedzki hałas, którego źródłem są przede wszystkim w
skupiskach mieszkaniowych urządzenia audiowizualne, odgłosy wszelkiej aktywności sąsiedzkiej, kroków, ruchu samochodów pod blokami mieszkaniowymi, ale także działalności usługowej np. dyskotek, zabaw w restauracjach, działalności produkcyjnej i usługowej
zwłaszcza tzw. małych przedsiębiorstw często mających swoją lokalizację w/ lub pobliżu
domów mieszkalnych. Ten rodzaj oddziaływania budzi na ogół silne emocje i reakcje
społeczne. Według badań dr Z. Koszarnego z Państwowego Zakładu Higieny zakłócenia
komfortu akustycznego w mieszkaniach stwierdza 75 % osób.
Każdy bodziec akustyczny słyszalny przez nasz organizm doprowadza do powstania wrażenia słuchowego w ośrodkach słuchowych w mózgu. Przeniesienie bodźca od narządu
Cortiego do ośrodków słuchowych kory mózgowej zapewnia wieloczłonowa i wielotorowa
nerwowa droga słuchowa. Anatomiczne połączenia drogi słuchowej umożliwiają bodźcom
słuchowym oddziaływanie na stan i funkcję narządów wewnętrznych oraz na aktywność
układu gruczołów o wydzielaniu dokrewnym, wywołując reakcje układu oddechowego,
układu krążenia, przewodu pokarmowego i wielu innych narządów.
W zależności od zaliczenia bodźca dźwiękowego do zjawiska negatywnego jak np hałas
czy pozytywnego można wywołać reakcje pozytywne jak i negatywne. Nieoczekiwane
bodźce akustyczne lub informujące o zbliżającym się zagrożeniu stawiają nas w stan alertu, mogą wywoływać różnorakie emocje i nastrój. Pod wpływem nagłego sygnału, o dużych natężeniach np. w czasie wystrzału, dochodzi do skurczu mięśni zmieniających nawet
postawę ciała jako objawy lęku. Te same bodźce, które wywołują odruchowe skurcze mięśni są również przyczyną reakcji w innych układach organizmu. Pod wpływem krótkotrwałych sygnałów dźwiękowych o poziomach przekraczających 75 dB zmienia się oporność elektryczna skóry jako wyraz pobudzenia systemu nerwowego, zmienia się rytm od40
dechowy (oddechy stają się głębsze i wolniejsze), pojawia się reakcja układu krążenia,
wyrażająca się przede wszystkim skurczem obwodowych naczyń krwionośnych i wzrostem oporów krążenia oraz w mniejszym stopniu zmianami ciśnienia krwi i częstości skurczów serca. Równocześnie zmienia się intensywność perystaltyki jelit i żołądka. Stwierdzono, że wzrost poziomu natężenia bodźca dźwiękowego zmniejsza częstość perystaltyki
jelit a obniżenie poziomu bodźca wywołuje skutek przeciwny. Zmienia się też funkcja wydzielnicza żołądka. Bardzo liczne są obserwacje reakcji układu gruczołów o wydzielaniu
dokrewnym, przemiany materii oraz biochemizmu krwi, tkanek i narządów.
Do tej pory najwięcej badań poświęcono wpływowi hałasu na narząd słuchu wyniku ekspozycji na hałas w środowisku pracy. Wiadomo, że po przekroczeniu pewnych poziomów
dźwięku i po dostatecznie długim czasie ekspozycji hałas może powodować czasowe i
trwałe podniesienie progu słuchu. Ekspozycja na hałas może maskować sygnały akustyczne, zakłócać komunikację słowną. Odbiór mowy ulega zakłóceniu, gdy poziom hałasu zaczyna przekraczać 50-55 dB.
Hałas może zwiększać prawdopodobieństwo wypadków utrudnia wykonywanie różnych
zadań, oraz pomniejsza efektywność pracy ludzkiej. Obniżenie poziomu hałasu w miejscu
pracy przynosi nie tylko zysk w postaci zmniejszenia ryzyka utraty słuchu, ale także konkretne, choć na ogół nie szacowane zyski w postaci spadku absencji chorobowej, wzrostu
wydajności i efektywności pracy, jak i zmniejszenia liczby wypadków przy pracy.
Problem wpływu hałasu na człowieka w środowisku pozazawodowym jest bardzo złożony
i niezwykle trudny do badania. Dotyczy człowieka jako organizmu biologicznego charakteryzującego się duża zmiennością osobniczą, duża zmiennością we wrażliwości na działanie czynników środowiskowych związane z wiekiem i stanem zdrowia. Reakcje ludzi zależą także od innych okoliczności związanych z ekspozycją takich jak forma aktywności
podczas ekspozycji (środowisko pracy, wykonywany zawód, czas snu, czy odpoczynku i
rekreacji). Hałas zaburza nam wypoczynek, codzienne aktywności zaburza koncentrację i
sen Najbardziej wrażliwi są w tym względzie ludzie starsi. Nie bez znaczenia jest tu także
czas, w jakim pojawiają się zakłócenia. Najszybciej do wybudzenia dochodzi w godzinach
wczesnorannych, miedzy 4 - 5 rano. Badania obejmują tutaj zarówno zjawisko wybudzania
się, zmiany przebiegu snu ze skracaniem lub eliminacja fazy snu głębokiego kłopoty z zasypianiem czy zmęczenie po przebudzeniu. Dla wybudzania poziom równoważny hałasu
stosowany zwykle w pomiarach środowiskowych nie jest najlepszą miarą. W tym przypadku zdecydowanie wybudzanie koreluje z wartościami maksymalnymi zdarzeń akustycznych. Incydenty wybudzania pojawiają się, gdy hałas przekracza 30 dB w porze nocnej, a jeśli przekracza 55 dB wybudzanie się jest niezwykle wysoko prawdopodobne. Oblicza się ze nastąpi w 300 przypadkach na 365. Hałas powoduje zmęczenie i rozdrażnienie,
działając jako stresor wywołuje różnorakie zmiany w stanie zdrowia. Ekspozycja na hałas
wiąże się z nieprzyjemnymi odczuciami, dyskomfortem, pogorszeniem samopoczucia,
dyssatysfakcją Poziomy hałasu przekraczające 80 dB zwłaszcza, gdy trwają dłużej wyzwalają reakcje agresji i wrogości do innych. W przypadku hałasu pozazawodowego dominującą rolę mają skutki pozasłuchowe.
O ile zaawansowana jest wiedza dotycząca wpływu intensywnego hałasu na narząd słuchu,
o tyle ciągle wiele niedomówień jest związanych z hałasem o umiarkowanym poziomie,
czyli tym, jaki występuje w środowisku. Jakie zmiany zdrowia powoduje i czy są inne nieodwracalne? Badania wykazują, że nie każdy hałas, jeśli brać pod uwagę jego poziomy
równoważne jest taki sam. Inne reakcje wywołuje hałas od źródeł stacjonarnych inne od
41
ruchomych. W przypadku źródeł ruchomych najbardziej uciążliwym jest kolejno hałas
drogowy przed kolejowym i lotniczym. Inne reakcje wywołuje hałas jednorazowy, inne
stale źródła hałasu. Zmiany te są modyfikowane porą doby. Wieczorem i w nocy reagujemy ostrzej, w dzien. reakcje są stępione, jest większa tolerancja dla hałasu.
Badania wykazują także, że narażeni na silny hałas zapadają częściej na schorzenia układu
krążenia i górnych dróg oddechowych i częściej mają problemy z narządem równowagi,
chorobą nadciśnieniową, chorobą wrzodową żołądka, i wiele innych. W 1983 r WHO
uznało hałas za jeden z czynników zewnętrznych biorących udział w powstawaniu nadciśnienia tętniczego jednakże w tym względzie jest nadal wiele niedomówień. Według coraz
liczniejszych badań długotrwała ekspozycja na hałas skutkuje z e zwiększonym ryzykiem
doznania zawału serca. W tym względzie najwartościowsze wyniki uzyskali badacze z
Niemiec i Wlk Brytanii badając wpływ hałasu drogowego i lotniczego na populację ogólną. Jak wynika z ich raportów badaczy wśród populacji zamieszkującej hałaśliwe miejsca
ryzyko powstania zawału jest 3-krotnie wyższe w porwaniu do populacji zamieszkujących
spokojne okolice.
Hałas wpływa nie tylko na ludzi, ale i na świat zwierząt, ograniczając coraz bardziej ich
przestrzeń życiową.
Hałas w środowisku to także poważne konsekwencje ekonomiczne. Na przełomie lat 80-90
społeczny koszt szkód spowodowanych hałasem tylko w zachodniej części Niemiec był
szacowany na 33 miliardy DM. W Holandii nakłady na walkę z hałasem, koszty infrastruktury i akustycznej izolacji, żeby wspomnieć tylko najważniejsze wynosiły 70 milionów dolarów, a we Francji nakłady w tym czasie wynosiły ok. 630 milionów dolarów
Skutki ekonomiczne hałasu w środowisku w Polsce nie są do tej pory właściwie oszacowane, poza kosztami związanymi z budową ekranów akustycznych przy drogach. W krajach zachodnich wzrost hałasu na jakimś obszarze obniża atrakcyjność tego terenu, co wiąże się na ogół ze spadkiem cen na ruchomości i mieszkania zlokalizowane w takim obszarze. Z uwagi na stan budownictwa w Polsce i rynek mieszkaniowy mieszkańcy dotknięci
takim zdarzeniem są na ogół ograniczeni do składania skarg i petycji o interwencje do różnych urzędów (w tym: prezydentów miast, wydziałów ekologii w gminach, Państw. Inspekcji Ochrony Środowiska, stacji sanitarno- epidemiologicznych, posłów, radnych, zakładaniu spraw sadowych etc.).
Narażenie na hałas w Polsce
Najbardziej narażeni na hałas w środowisku są mieszkańcy województwa katowickiego i
dużych miast. Jednakże dotyczy to także wszystkich zamieszkałych w pobliżu ruchliwych
dróg. Według wspomnianego bardzo już zdezaktualizowanego raportu PAN z lat 80 - tych
w zależności od uprzemysłowienia w Polsce przekroczenia hałasu w środowisku obejmują
od kilkunastu procent powierzchni w województwach rolniczych do ponad 40% w województwie katowickim i dużych miastach, co przekłada się na nadmierna ekspozycje
mieszkańców od około 20% do ponad 75%. Badania przeprowadzone przez GIG w latach
90 - tych wykazały, że podstawowym źródłem hałasu w środowisku komunalnym województwa katowickiego jest transport drogowy, jednakże w wielu miastach dochodzi do
tego transport kolejowy przebiegający przez centralne części miast województwa. Do tego
dołącza się także hałas pochodzący z przemysłu i drobnych zakładów pracy różnego typu,
często lokalizowanych nawet w budynkach mieszkalnych. Można oczekiwać pojawienia
się nowych źródeł hałasu związanych ze różnego rodzaju sportami motorowymi, dalszą
42
mechanizacją domostw, klimatyzacją, rozwojem lotnictwa prywatnego i hałaśliwymi sposobami spędzania czasu.
Szacuje się, że w zasięgu uciążliwego oddziaływania hałasu drogowego znajduje się ok. 15
mln osób, a więc około 40% populacji. Poziom narażenia populacji na ponadnormatywny
hałas nie odbiega w Polsce zasadniczo od sytuacji w krajach Unii Europejskiej.
Zagrożenie hałasem kolejowym jest znacznie mniejsze i obejmuje nieco ponad 1 mln
osób, co jest sytuacją znacznie lepszą niż występująca w krajach o większej gęstości infrastruktury kolejowej takich jak Holandia czy Niemcy.
W zakresie emisji hałasu lotniczego na skutek wprowadzenia do eksploatacji nowoczesnego sprzętu nastąpiła pewna stabilizacja. Spodziewać się jednak należy rozwoju tej gałęzi
transportu w Polsce i narastania zagrożenia hałasem lotniczym, zwłaszcza w rejonach,
gdzie dotychczas nie miał on większego znaczenia.
Wyniki pomiarów hałasu przemysłowego, przeprowadzone w 1997 r. wskazują, że przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu zarejestrowano w 54% skontrolowanych zakładów. Skala tych przekroczeń była znacznie zróżnicowana. Porównanie danych określających mierzone obecnie wielkości odstępstw od dopuszczalnych poziomów hałasu, z danymi zebranymi na początku lat dziewięćdziesiątych wskazuje na względną poprawę w
tym zakresie.
Inspekcja Ochrony Środowiska prowadzi badania nad hałasem środowiskowym w ramach
Monitoringu Środowiska od około 10 lat w podsystemie zwanym „System kontrolowania i
ewidencji obiektów emitujących hałas” Podsysytem monitoringu obejmuje zarówno emisję
hałasu jak i ocenę klimatu akustycznego, co wyróżnia go spośród innych podsystemów
bloku jakości środowiska. Zadanie obejmuje pomiary hałasu emitowanego przez różne
źródła. W zależności od skali zadanie realizowane jest w poszczególnych sieciach.
Sieci regionalne wojewódzkie:
• badania wykonywane w zależności od potrzeb obejmują pomiary hałasu emitowanego
z dróg krajowych i wojewódzkich oraz linii kolejowych. Badania maja charakter fakultatywny i prowadzone są w miejscach o szczególnym zagrożeniu takich jak: węzły
drogowe o dużym natężeniu ruchu, drogi tranzytowe przebiegające w pobliżu zabudowy mieszkaniowej, linie kolejowe o dużej przepustowości.
Sieci lokalne: obejmują pomiarami źródła przemysłowe i komunikacyjne. Są wykonywane
obligatoryjnie dla:
• miast o liczbie mieszkańców 50 tys.-300 tys
• miast o liczbie mieszkańców powyżej 300 tys. dla rejonów o ponadnormatywnym poziomie hałasu.
Dla pozostałych miejscowości pomiary w sieci lokalnej będą miały charakter fakultatywny.
Zakres pomiarowy obejmuje badania równoważnego poziomu hałasu i warunków pozaakustycznych.
43
Z uwagi na fakt wzajemnego przenikania hałasu pochodzącego z różnych źródeł, bez
względu na to, na jakim poziomie sieci uzyskuje się informacje, zachodzi konieczność ich
wspólnego przetwarzania. Badania realizowane są przede wszystkim przez WIOŚ. Wyniki
gromadzone są w bazie "Ochrona Przed Hałasem" (OPH) prowadzonej przez IOŚ w Warszawie, który równocześnie sprawuje merytoryczny nadzór nad podsystemem monitoringu
hałasu. Na podstawie danych zgromadzonych w bazie tworzone są corocznie raporty na
temat stanu klimatu akustycznego w Polsce.
Metody walki
Ochrona przed hałasem w środowisku polega przede wszystkim na nałożeniu ogranicza na
emisje hałasu przez źródła określone w normatywach i różnych aktach prawnych dotyczących ochrony środowiska przed hałasem i ochrony przeciwdźwiękowej pomieszczeń. Wykaż ważniejszych aktów prawnych zamieszczona dalej.
Niewątpliwie pierwszeństwo ma zwalczanie hałasu źródeł, czyli ograniczanie jego emisji.
Zalecenia Rady w sprawie Zaostrzenia Polityki Obniżania Poziomu Hałasu
W kolejnych raportach (1966, 1974, 1978, 1985, 1986, 1994,1996,1997) na ogół stwierdza
się, że w zakresie jakości środowiska akustycznego nie ma poprawy a na terenach miejskich pogłębia się degradacja akustycznego środowiska zarówno w przestrzeni jak i w czasie
I tak w raporcie z 1978 roku Rada zaleca np.: rozwijanie kompleksowych programów obniżania hałasu, oraz koordynację istniejących regulacji i działań. W szczególności Państwa
Członkowskie powinny tworzyć kompleksowe prawa obejmujące wszystkie źródła hałasu
oraz sposoby działania, nadawania priorytetów obniżaniu hałasów u źródła poprzez normy
emisji dla produktów, stosowanie właściwych bodźców ekonomicznych i wprowadzania
odszkodowań za szkody powodowane nadmiernym hałasem, odpowiednie planowanie
przestrzenne zwłaszcza systemów transportu oraz prowadzeni kampanii walki z hałasem
poprzez edukacje informacje, promowanie produktów cichych oraz egzekwowanie przepisów
Podobne stwierdzenia można znaleźć w jednym z kolejnych raportów 10 lat później.
W 1985 roku Rada zalecała określić dopuszczalne poziomy hałasu emitowane przez pojazdy silników na poziomie 75 dB dla samochodów osobowych i 80 dB dla pojazdów o
przeinaczeniu komercyjnym i samolotów.
Obecnie zagadnień hałasu dotyczy bezpośrednio 35 dokumentów Unii ( dyrektywy Rady i
Dyrektywy Komisji). Są to
~ dyrektywy dotyczące pojazdów drogowych ( samochody i motocykle) związane z zagadnieniami homologacji tych pojazdów i określające dopuszczalne poziomy hałasu
podczas ruchu pojazdu oraz metody badań
~ dyrektywy dotyczące samolotów ( poddźwiękowych(, których celem jest wprowadzanie porównywalnych wymagań dotyczących emisji hałasu przez poddźwiękowe samoloty napędzane śmigłami i odrzutowe
~ dyrektywy dotyczące emisji hałasu maszyn i urządzeń budowlanych określających
pomiary mocy akustycznej emitowanej do środowiska oraz dopuszczalne poziomy
mocy akustycznej
44
~ dyrektywy dotyczące hałasu kosiarek do trawy określające pomiary mocy akustycznej
emitowanej do środowiska oraz dopuszczalne poziomy mocy akustycznej
~ dyrektywy dotyczące zmechanizowanego sprzętu domowego - odnoszące się do ujednolicenia pomiarów i oceny emisji hałasu sprzętu gospodarstwa domowego
Przepisy Polskie:
W zakresie ochrony środowiska przed hałasem ustawa o ochronie środowiska wraz z aktami wykonawczymi zobowiązuje wojewodę do dokonywania oceny warunków akustycznych na podstawie pomiarów, których będzie dokonywał lub uzyskiwał od PIOŚ-u. W
maju 1998 roku zmieniono rozporządzenie z 1980 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Rozporządzenie zbliża regulacje prawne w tym zakresie do
wymogów obowiązujących w Unii Europejskiej. Obecnie jest przygotowywana kolejna
zmiana.
Różnice i rozbieżności
Podobnie jak w Unii prawodawstwo dotyczy homologacji pojazdów silnikowych, ale istnieją różnice w warunkach i dokumentacji homologowania takich pojazdów. W zakresie
lotnictwa - na polskie prawo duży wpływ wywiera potrzeba dostosowywania się do wymogów międzynarodowych w przypadku lotów międzynarodowych. W tym zakresie polskie prawo jest najmniej rozbieżne z prawodawstwem Unii. Niemniej w samej Unii istnieją
duże rozbieżności np. w stosowaniu tzw. opłat za hałas w opłatach za lądowanie samolotów. Z 99 krajów stosuje się je w 29, a dalszych 27 wprowadzi je w najbliższym czasie. W
tym zakresie potrzebne jest wdrożenie jednolitego systemu pomiarowo - obliczeniowego
do oceny stopnia zagrożenia hałasem lotniczym w warunkach lokalnych, wytypowanie
lotnisk o największym stopniu zagrożenia hałasem, a także typów samolotów oraz opracowanie wytycznych do opracowania koncepcji systemów wskaźników globalnych oceny
uciążliwości hałasowych lotnisk na podstawie danych W dyrektywach Rady brak jest uregulowań dotyczących akustyki urbanistycznej.
W Polsce w środowisku pozazawodowym dopuszczalne poziomy hałasu są regulowane
przez rozporządzenie Rady Ministrów z 1998 r, a w pomieszczeniach przeznaczonych na
pobyt ludzi przez zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 1996 roku.
Miary hałasu
Oceniając hałas w większości przypadków wyznaczany jest ego poziom równoważny, ale
nie dla wszystkich jego skutków jest to wielkość najodpowiedniejsza. Do tej pory zatem
toczą się dyskusje nad wyborem parametrów i wielkości które należy wyznaczać dla scharakteryzowania klimatu akustycznego. Dla celów statystycznych niewątpliwie tą wielkością jest właśnie poziom równoważny. Jednakże dla pojedynczych wyizolowanych niejako
zdarzeń akustycznych jak przejazd pociągu czy przelot samolotu itp. Taka wielkością jest
ekspozycja na hałas SEL uwzględniająca z jednej strony poziom równoważny zjawiska, a
z drugiej strony jego czas trwania. Regencyjnym czasem trwania stosowanym przy obliczaniu SEL jest 1 sek. W uproszczeniu SEL = Leq + 10 log t ( w sek).
W Polsce obecnie stosuje się w zależności od rodzaju źródła hałas poziom równoważny
dla 16 lub 8 godzin dla pory dziennej i 8 lub 1 godziny dla pory nocnej. Przy czym pora
nocna jest określana od 22-6, a dzienna od 6 do 22. W innych krajach bierze się pod uwagę
45
poziomy dla 24 godzin, rozróżnia porę dzienna, od wieczornej i nocnej. ISO 1996-2 proponuje wprowadzenie 3 por oceny i stosowanie poprawek dla poziomu równoważnego w
wysokości 5 dB dla pory wieczornej i 10 dB dla pory nocnej.
Badania w przyszłości winny zmierzać do określenia parametrów potrzebnych do oceny
hałasu środowiskowego, takich, które by pozwalały na trafna ocenę hałasu uwzględniającą
wszystkie ważne reakcje człowieka na hałas takie jak znużenie i zmęczenie hałasem, zakłócenia snu i inne efekty. Parametry te winny być łatwe do wyznaczenia i stosowalne do
wszystkich źródeł hałasu. Wydaje się, ze winny one z jednej strony odzwierciedlać długoterminową ( roczna) ekspozycje na hałas, ale także uwzględniać większą wrażliwość dla
pory. Wyniki badań wskazują także na specjalne potraktowanie pory wieczornej, podczas
której hałas zakłóca wiele aktywności człowieka takich jak wymogi dla odpowiedniego
relaksu bądź zasypiania.
Nowe zalecenia
Niedostateczna wiedza na temat oddziaływania hałasu będącą często wynikiem popełniania błędów bądź w metodologii prowadzenia takich prac bądź uogólniania wyników badań
laboratoryjnych na ekspozycje środowiskowe, oraz różnorodność ludzkich reakcji stwarza
poważne trudności wykorzystywania danych naukowych i ułatwia tworzenie mitów wokół
hałasu. Niewątpliwie badania wpływu hałasu środowiskowego nie są badaniami prostymi i
wymagają udziału rożnych dyscyplin nauki: akustyków, psychoakustyków, biostatystyków
epidemiologów, nauk społecznych i medyków nie można wykluczyć i innych dyscyplin.
Przygotowanie ankiety, która by nie sugerowała zachowań czy oczekiwanych odpowiedzi
nie jest wcale sprawą łatwą.
Niewątpliwie niedostatki wiedzy w tym względzie są duże i wymagają dalszych prac tak
by mogły być wykorzystane przez administracje i polityków.
Obecnie Unia Europejska jest w przededniu przygotowania nowych uregulowań realizując
Future Noise Policy European Commission Green Paper w całości poświęconej polityce hałasowej.
• regulacje metod ocen ekspozycji na hałas, mapowanie (plany akustyczne) oraz docelowo ustalenie kryteriów oceny
• ograniczenie hałasu drogowego, w szczególności przez promowanie i stosowanie tzw.
cichych nawierzchni, wprowadzenie w tym celu instrumentów ekonomicznych oraz
uwzględnienie w ocenach dróg także emisji hałasu
• wzmożenie walki z hałasem kolejowym, intensyfikacja badań w tym zakresie i prace
nad ustaleniem kryteriów
• zaostrzenie przepisów dotyczących emisji hałasu lotniczego, wprowadzenie instrumentów ekonomicznych (dyrektywa dot. opłat portów lotniczych) , intensyfikacja wykorzystania metod planowania przestrzennego
Głównym celem do osiągnięcia by żaden mieszkaniec UE nie był narażony na hałas o poziomie zagrażającym zdrowiu lub jakości życia.
46
Ważniejsze przepisy dotyczące ochrony przed hałasem w środowisku zewnętrznym
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
ƒ
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62,
poz.627)
Ustawa o ochronie i kształtowaniu środowiska 31 01.1980 r - tekst jednolity. Dz.U. nr
49 z 1994r. poz. 196 + zmiany wprowadzone w Dz.U.nr 133 poz. 885 z 1997r.
Ustawa Prawo budowlane. z dnia 7 lipca 1994 r. Dz.U. nr 89 poz. 414
Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 r. Dz.U. 89 poz. 415 z
poz. zmianami
Ustawa z dnia 27 października 1994 r. o autostradach płatnych (Dz.U. Nr 127, poz.
627 z późniejszymi zmianami - wyciąg),
Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 114, poz. 492 z
późniejszymi zmianami),
Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 maja 1998 r. w sprawie ochrony środowiska
przed hałasem i wibracjami. Dz. U. nr 66 poz 436.
Rozporządzenie MOS w sprawie: Wysokość jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu Dz.U. 2001.120.1285
Rozp. Min. Ochrony Środ., Zasobów Natur. i Leśnictwa z dnia 5 czerwca 1995 r. w
sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać oceny oddziaływania autostrady na
środowisko, grunty rolne i leśne oraz na dobra kultury objęte ochroną. Dz.U. nr 64 z
1995r. poz. 332.
Rozp. Min. Ochrony Środ., Zasobów Natur. i Leśnictwa z dnia 14 lipca 1998 r. w
sprawie określenia rodzajów inwestycji szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi
oraz ocen oddziaływania na środowisko. Dz. U. nr 93 z 1998 r. poz. 589
Rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 9 marca 1995 r. w sprawie określenia wymagań,
jakim powinna odpowiadać prognoza skutków wpływu ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko przyrodnicze (Dz.U. Nr 29, poz. 150).
Ważniejsze normy:
1. PN / ISO 1996.1 Akustyka. Opis i pomiary hałasu Środowiskowego. Podstawowe wielkości i procedury
2. PN/ISO 1996.2 Akustyka. Opis i pomiary hałasu Środowiskowego. Zbieranie danych
dotyczących sposobu zagospodarowania terenu
3. PN/ISO 1996.3 Akustyka. Opis i pomiary hałasu Środowiskowego. Wytyczne dotyczące dopuszczalnych poziomów hałasu
4. PN - 87/ B - 02151/01. Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w
budynkach. Wymagania ogólne i środki techniczne ochrony przed hałasem
5. PN - 87/ B - 02151/02. Akustyka budowlana. Ochrona przed hałasem pomieszczeń w
budynkach. Dopuszczalne wartości poziomu dźwięku w pomieszczeniach.
Piśmiennictwo:
1.
2.
3.
Wytyczne dla służb ochrony środowiska w zakresie ochrony przed hałasem. wyd. MOŚ ZN i L , Warszawa 1996
Metody pomiarów hałasu zewnętrznego w środowisku. Biblioteka Monitoringu Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1996
Metody prognozowania Hałasu komunikacyjnego Biblioteka Monitoringu Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1996
47
4.
Wskazówki metodyczne opracowania planu akustycznego miasta średniej wielkości Biblioteka Monitoringu Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1998
5. Zasady kontroli i ewidencji obiektów emitujących hałas Biblioteka Monitoringu Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1996
6. Zanieczyszczenie środowiska hałasem w świetle badań WIOŚ w 1999 roku. Biblioteka Monitoringu
Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 2000
7. Zasady prowadzenia przed- i poinwestycyjnego monitoringu hałasu dla tras szybkiego ruchu Biblioteka
Monitoringu Środowiska wyd. Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1999
8. Stan klimatu akustycznego w kraju w świetle badań WIOŚ Biblioteka Monitoringu Środowiska wyd.
Państwowego Inspektora Ochrony Środowiska, Warszawa 1998
9. Materiały I Koszalińskiej Konferencji Naukowo- technicznej „Hałas- Zdrowie, - Profilaktyka. Wyd.
Politechnika Koszalińska, 1996
10. Materiały II Koszalińskiej Konferencji Naukowo- technicznej „Hałas- Zdrowie, - Profilaktyka. Wyd.
Politechnika Koszalińska, 1997
11. Materiały III Koszalińskiej Konferencji Naukowo- technicznej „Hałas- Zdrowie, - Profilaktyka. Wyd.
Politechnika Koszalińska, 1998
12. Materiały IV Koszalińskiej Konferencji Naukowo- technicznej „Hałas- Zdrowie, - Profilaktyka. Wyd.
Politechnika Koszalińska, 2000
48
Dopuszczalny poziom dźwięku A w pomieszczeniach przeznaczonych dla przebywania
ludzi według PN - 87 / B - 021051 / 02. - wybór zalecane przez MZiOS do stosowania w
pomieszczeniach przeznaczonych na pobyt ludzi ( z 1996 roku)
Lp.
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
Przeznaczenie pomieszczenia
Pomieszczenie mieszkalne w budynkach mieszkalnych, internatach,
hotelach kat S i I , domach rencistów i domach
dziecka, hotelach robotniczych
Kuchnie i pomieszczenia
sanitarne w mieszkaniach
Pokoje w hotelach ket. II i
niższych
Pokoje w domach wczasowych
Pokoje chorych w szpitalach i sanatoriach za wyjątkiem pokoi w OIOM
Pomieszczenia łóżkowe w
OIOMach
Sale operacyjne, pokoje
przygotowania chorych
do operacji
Gabinety badań lekarskich, pomieszczenia
psychoterapii
Pokoje lekarskie, pokoje
pielęgniarskie
Pokoje dla dzieci w żłobkach i w przedszkolach
Klasy i pracownie szkolne
Sale konferencyjne
Dopuszczalny poziom dźwięku A hałasu przenikającego do pomieszczenia od wyposażenia technicznego budynku oraz innych urządzeń w buDopuszczalny równoważny poziom dźwięku dynku i poza budynkiem
A hałasu przenikające- Średni poziom dźwięku
Maksymalny poziom
go do pomieszczenia od A (Lam) (przy hałasie
dźwięku A (Lamax) (przy
wszystkich źródeł hała- ustalonym) lub równohałasie nieustalonym),
su łącznie LA eq, dB
ważny poziom dźwięku
w dB
A (Laeq) (przy hałasie
nieustalonym) w dB
w dzień
w nocy
w dzień
w nocy
w dzień
w nocy
40
30
35
25
40
30
45
40
40
40
45
45
45
35
40
30
45
35
40-45
30-35
35-40
25-30
40-45
30-35
35
30
30
25
30
30
30
30
25
25
30
30
35
30
35
35
30
35
40
30
35
25
40
35
30
35
40
40
35
35
40
40
35
49
Dopuszczalne poziomy hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB w
środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez linie energetyczne oraz starty, ładowania i przeloty statków powietrznych (Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 maja 1998 r. w sprawie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami. Dz. U. nr 66 poz 436.)
drogi lub linie kolejowe
Przeznaczenie terenu
obszary A ochrony uzdrowiskowej, tereny
szpitali poza miastem
tereny wypoczynkowo - rekreacyjne poza miastem, tereny szpitali w miastach, tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, tereny o
zabudowie związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, domy
opieki
terenu zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, terenu zabudowy jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi, tereny zabudowy zagrodowej
tereny w strefie śródmiejskiej miast pow. 100
tys. mieszkańców
pozostałe obiekty i grupy
źródeł hałasu
pora dnia pora nocy przedział
przedział
czasu odnie- czasu odniesienia 8
sienia 1
godz. dnia
godz. nocy
najmniej
najmniej
korzystnych
korzystna
pora dnia przedział
czasu odniesienia 16
godz.
pora nocyprzedział
czasu odniesienia 8
godz.
50
40
40
35
55
45
45
40
60
50
50
40
65
55
55
45
Dopuszczalne poziomy dźwięku A hałasu w dB w środowisku powodowanego przez linie
energetyczne oraz starty, ładowania i przeloty statków powietrznych (Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 maja 1998 r. w sprawie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami. Dz. U. nr 66 poz 436.)
stary ładowania i przeloty statków powietrznych
Przeznaczenie terenu
obszary A ochrony uzdrowiskowej, tereny szpitali tereny
o zabudowie związanej ze
stałym lub wielogodzinnym
pobytem dzieci i młodzieży
oraz domów opieki,
tereny mieszkaniowej jedno i wielorodzinnej oraz zabudowy zagrodowej terenu
wypoczynkowo - rekreacyjne
poza miastem
50
długotrwały, średni poziom
dźwięku
ekspozycyjny
poziom dźwięku
pora dnia pora nocyprzedział czasu przedział czasu
odniesienia 16
odniesienia 8
godz.
godz.
pora nocy
linie energetyczne
równoważny poziom dźwięku
pora dnia pora nocyprzedział czasu przedział czasu
odniesienia 16
odniesienia 8
godz.
godz.
55
45
83
45
40
60
50
83
50
45
Dozwolone poziomy dźwięku A hałasu w dB w środowisku powodowanego przez źródła
przemysłowe w różnych krajach
Kraj ( pora)
Austria ( D 6 - 22, N 22 - 6)
Wielkość
oceniana
Pora
dzienna
Lr ( La, eq + K)
50 - 55
Pora
odpoczynku
Pora nocna
40 - 45
Chiny
L95(percentyl
95)
La,eq
Dania (D 7-18, 18-22, N 22 - 7)
Lr ( La, eq + K)
45 - 50
40 - 45
35 - 40
Francja (D 7-20, 6-7, 20-22,N
22-6)
Lr ( La, eq + K)
50 - 55
45 - 50
40 - 45
Niemcy ( D 6 - 22, N 22 - 6)
Lr ( La, eq + K)
50 - 55
Adjustment 6
dB
Lr ( La, eq + K)
L90 + 10
dB
L50
50 - 60
Lr ( La, eq + K)
60
Belgia ( 1 godzina)
Wielka Brytania ( D 7-23, N 237)
Japonia ( D7/8-18/20 5/6 - 7/8,
18/20 21/23, N 21/23 -5/6)
Szwajcaria( D 7 - 19, N 19 - 7)
45 - 50
40 - 45
55
Punkt
pomiarowy
pole swobodne
30 40
45
pole swobodne
na fasadzie
domu
L90 + 10
dB
45 -50
40 - 50
50
na fasadzie
domu
pole swobodne
Skala oceny hałasu od komfortu akustycznego do zagrożenia hałasem ( wg. R. Kucharski)
Skala hałasu
Pełny komfort akustyczny
Przeciętne warunki akustyczne
Zakres występowania uciążliwości hałasu
Zagrożenie hałasem
Laeq, dB
Dzień
< 50
50 - 60
60 - 70
> 70
Noc
< 40
40 - 50
50 - 60
>60
Zalecenia WHO z 1993 r proponują by hałas na zewnątrz budynku
 dla ochrony większości populacji
 nie przekraczał
 nie przekraczał
50 dB w dzień
55 dB w dzień
4 dB w nocy
Zalecenia Unii Europejskiej z 1991 r proponują następujące graniczne wartości poziomu
hałasu w pomieszczeniach przeznaczonych :
Î
Î
Î
Î
do snu
do odpoczynku
do pracy umysłowej
do ogólnej aktywności domowej
LA,eq = 30 dB
LA,eq = 35 dB
LA,eq = 40 dB
LA,eq = 45 dB
51
Podstawowe pojęcia i wielkości stosowane w systemie kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas
Środowiskiem w rozumieniu ustawy jest ogół elementów przyrodniczych, - w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, - jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.
Monitoringiem hałasu nazywa się proces identyfikacji zmian stanu klimatu akustycznego
za pomocą pomiarów cyklicznych wykonywanych w ustalonej sieci punktów pomiarowych, zgodnie z obowiązującymi metodami pomiarów hałasu
Teren szczególnej uciążliwości hałasu jest to obszar, który eksponowany jest na hałas o
szczególnie wysokim poziomie, przekraczającym granice uciążliwości, a nawet szkodliwości hałasu. Kryterium zaliczenia danego obszaru do terenów szczególnej uciążliwości stanowi przekroczenie tzw. poziomu progowego - Lapr (patrz niżej).
Poziom progowy szczególnej uciążliwości (w skrócie - poziom progowy):
Jest to wskaźnik operacyjny (nie powinien być on mylony z kryterium o charakterze obligatoryjnym, zapisanym w przepisach prawnych) przyjmowany w ramach Systemu kontrolowania i ewidencji obiektów emitujących hałas w celu podziału obszarów eksponowanych
na hałas na dwie grupy:
• obszary wymagające podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie
ochrony przeciwdźwiękowej (tereny szczególnej uciążliwości),
• obszary eksponowane na ponadnormatywny hałas lecz o poziomach umiarkowanych; przedsięwzięcia w zakresie ochrony przeciwdźwiękowej na danym terenie
podejmowane są dalszej kolejności.
Przyjmuje się następujący zestaw poziomów progowych dla emisji mierzonej poziomem
równoważnym.
Poziom dźwięku A, w decybelach (n) -Poziom ciśnienia akustycznego skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej A, (wg PN-ISO 1996-1). Poziom dźwięku A jest
często kodowany skrótowo jako LA , dB.
Równoważny poziom dźwięku A, w decybelach (n) jest poziom ciśnienia akustycznego
ciągłego ustalonego dźwięku, korygowany według krzywej korekcyjnej A, który w określonym przedziale czasu T= t1 - t2 ma taki sam średni kwadrat ciśnienia akustycznego, jak
analizowany dźwięk o poziomie zmiennym w czasie. Poziom równoważny dźwięku A jest
wyrażony wzorem (wg PN-ISO 1996-1)
52
Aktualny zestaw wartości poziomów progowych, wyznaczających tereny szczególnego
zagrożenia hałasem
Symbol
Rodzaj terenu/obiektu
Rodzaj źródła
hałasu
Drogowy
i kolejowy
1
Budynki mieszkalne
Pozostałe
2a
2b
3
Budynki szpitalne, sanatoryjne i opieki społecznej
Cenne tereny wypoczynkowe w miastach
Tereny z wielogodzinnym przebywaniem
dzieci
Tereny i obiekty o znaczeniu uzdrowiskowym i
wypoczynkowym położone w strefach A
ochrony uzdrowiskowej
oraz na obszarach chronionych
z mocy ustawy o ochronie przyrody
Równoważny poziom progowy,
LApr, dB
16 godzin dnia
75
8 godzin nocy
70
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
70
1 najniekorzystniejszej godziny nocy
65
8 godzin nocy
60
Czas odniesienia, h
Wszystkie
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
65
Drogowe
i kolejowe
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
65
Pozostałe
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
60
Drogowy
i kolejowy
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
65
Pozostałe
8 najniekorzystniejszych godzin dnia
60
53
54