Prawne asPekty franczyzy hotelowej
Transkrypt
Prawne asPekty franczyzy hotelowej
Zarządzanie patronem cyklu tematów o franczyzie jest Prawne aspekty franczyzy hotelowej Magdalena Kachniewska Franczyza hotelowa to dogodne rozwiązanie dla przedsiębiorców, którzy mają kapitał, ale nie mają doświadczenia w branży hotelarskiej lub napotkali na istotną barierę w dalszym rozwoju działalności (brak wiedzy, małe doświadczenie, niedostateczne kompetencje marketingowe itp.). F ranczyzobiorca prowadzi działalność gospodarczą jako odrębny przedsiębiorca, jedynie w kilku elementach zależną od franczyzodawcy. Wspólne są przeważnie: logo marki (znak towarowy), kampanie marketingowe, źródła zaopatrzenia, know-how i licencja. W tych obszarach franczyzodawca zachowuje prawo kontroli franczyzobiorcy, a zakres i narzędzia tej kontroli określa umowa franczyzowa. Treść umowy Treść umowy powinna być przejrzysta i precyzyjna, aby nie była źródłem niepotrzebnych sporów. Umowa powinna wyważać interesy obydwu stron, aby mogła prowadzić dla korzystnej dla nich współpracy, która ma charakter wieloletni. W szczególności umowa franczyzowa powinna: • we właściwy sposób regulować prawa własności należące do franczyzodawcy • opisywać strukturę operacyjną systemu oraz zasady kontroli • zapewniać franczyzobiorcy bezpieczeństwo działań i możliwości rozwoju oraz sprzedaży jego aktywów związanych z działalnością prowadzoną na podstawie umowy franczyzowej. Poszczególne państwa bardziej lub mniej szczegółowo określają przepisy prawne dotyczące współpracy franczyzowej. Z uwagi na znaczenie tej umowy, jak również jej specyfikę, w niektórych państwach ustawodawcy uregulowali tę umowę jako umowę nazwaną. W Polsce franczyza dopiero się rozwija. W świetle obecnie obowiązujących przepisów prawnych należy ją zaliczyć do umów nienazwanych. Oznacza to, że strony umowy mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania, ale w granicach obowiązujących norm prawnych. W wielu państwach funkcjonują kodeksy etyczne franczyzy, tworzone przez stowarzyszenia franczyzowe. Członkowie stowarzyszeń są zobligowani do ich przestrzegania – członkowie Polskiej Organizacji Franczyzodawców (POF), należącej zarazem do Europejskiej Federacji Franczyzy (EFF), zobowiązani są do przestrzegania Europejskiego Kodeksu Etyki Franczyzy (www.eff-franchise.com/spip.php?rubrique13; 46 HOTELARZ wrzesień 2013 aktualnie na liście członków POF znajduje się tylko jeden podmiot z branży hotelarskiej – Orbis S.A. z markami Accor). Podstawy prawne – podobne do umów sprzedaży, dzierżawy, najmu Ze względu na fakt, że w Polsce działalność franczyzowa nie doczekała się jeszcze oddzielnych norm prawnych, do umów franczyzowych stosuje się przepisy ogólne dotyczące działalności gospodarczej. Po pierwsze, dopuszczalność zawierania umów franczyzowych wynika z zasady swobody zawierania umów gospodarczych. Kodeks cywilny (ustawa z dn. 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny; Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz. 93) nie określa jednak wprost postanowień umowy franczyzowej, lecz pozwala sformułować podobieństwa i różnice do umów nazwanych (np. umowy sprzedaży, dzierżawy czy najmu). Strony umowy franczyzowej mogą przyjmować różne formy organizacyjnoprawne. Jeżeli przynajmniej jedna z nich jest spółką prawa handlowego (np. spółką z o. o. lub spółką akcyjną), to umowa franczyzowa powinna być rozpatrywana również w świetle kodeksu spółek handlowych (ustawa z dn. 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej; Dz. U. z 2003 r. nr 119 poz. 1117), który reguluje m.in. zasady właściwego oznaczenia przedsiębiorstwa franczyzobiorcy. W Polsce franczyza dopiero się rozwija. W świetle obecnie obowiązujących przepisów należy ją zaliczyć do umów nienazwanych. Oznacza to, że strony umowy mogą ułożyć stosunek prawny według własnego uznania Ważne jest także prawo własności przemysłowej (ustawa z dn. 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej; Dz. U. z 2008 r. Nr 141 poz. 888 z późniejszymi. zmianami; Tekst jednolity: Dz.U. 2013 poz. 672), które reguluje m.in. zasady korzystania ze znaków towarowych, wzorów użytkowych i korzystania z know-how. Dzięki znakowi towarowemu (zwanemu też logotypem) łatwo jest zidentyfikować firmę na rynku. W przypadku dużej popularności i rozpoznawalności znaku towarowego wśród konsumentów jego wartość jest olbrzymia. Nic więc dziwnego, że hotelarze poszukując najlepszego franczyzodawcy, przywiązują wagę do renomy jego marki i znajomości logotypu sieci wśród potencjalnych turystów. Ochrona logotypu firmy jest ważna z punktu widzenia franczyzodawcy, ponieważ logo stanowi istotną wartość niematerialną, ułatwia www.e-hotelarz.pl Zarządzanie patronem cyklu tematów o franczyzie jest Ibis Styles Gdynia Reda pozyskiwanie klientów i franczyzobiorców, decyduje o tempie ekspansji i wzrostu rentowności sieci. Prawo do ochrony logotypu jest zbywalne i sprzedaje się je wraz z przedsiębiorstwem. Można także upoważnić podmiot do jego użytkowania, np. przez zawarcie umowy franczyzowej. Odrębne instytucje chroniące prawo do znaków towarowych posiada Unia Europejska (patent europejski, znak towarowy Wspólnoty oraz wzór wspólnotowy). Ich zdobycie jest szczególnie cenne dla przedsiębiorstw, które planują ekspansję na rynki unijne. W przypadku hotelarstwa, które z natury rzeczy wiąże się z internacjonalizacją działalności, największe szanse rozwoju mają światowe i europejskie sieci franczyzowe. Próby tworzenia krajowych marek franczyzowych postępują bez większego powodzenia, ponieważ nie gwarantują franczyzobiorcom międzynarodowej rozpoznawalności marki – czyli tego, na czym im najbardziej zależy. Kolejna ustawa – o swobodzie działalności gospodarczej (z dn. 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji; Dz. U. 2003 r. Nr 153 poz. 1503 z późn. zm.). – określa m.in. tryb otwierania działalności gospodarczej i procedurę rejestracyjną. Nakłada na każdego przedsiębiorcę te same obowiązki (zgłoszenia przedsiębiorstwa do Urzędu Skarbowego, założenie konta bankowego i uzyskanie numeru statystycznego REGON). Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (z dn. 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów; Dz. U. 2007 r. Nr 50 poz. 331 z późn. zm.) reguluje z kolei m.in. kwestię zachowania tajemnicy handlowej, właściwego oznaczenia przedsiębiorstw i towarów oraz nieutrudniania dostępu do rynku. Kontrowersje wokół umów franczyzowych Swego czasu kontrowersje wokół umów franczyzowych pojawiły się w związku z Ustawą o ochronie konkurencji i konsumenta (z dn. 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. 2007 r. Nr 50 poz. 331 z późn. zm.), która reguluje zasady zdrowej konkurencji na rynku, przeciwdziała praktykom monopolistycznym i naruszeniom praw konsumentów oraz określa działania uważane za niebezpieczne www.e-hotelarz.pl dla konkurencji, w tym: ustalanie cen i warunków zakupu albo podział rynków zbytu. Z punktu widzenia umów franczyzowych ustawa ta uniemożliwiłaby rozwój franczyzy w Polsce, ponieważ m.in. zabrania ona podziału rynku, który zawsze występuje przy tworzeniu sieci franczyzowej. Sporne kwestie (dotyczące wyłączności terytorialnej, zakazu konkurencji po ustaniu umowy franczyzowej, wzajemnych dostaw i ustalania ceny) zostały więc rozstrzygnięte w specjalnym rozporządzeniu Rady Ministrów (z dn. 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję; Dz. U. z 2011 r., nr 81, poz. 441). Postanowienia tego rozporządzenia nie regulują umowy franczyzy w sposób kompleksowy, a jedynie wprowadzają pewne ograniczenia przy jej konstruowaniu, które podyktowane są regułami wolnej konkurencji (zapobieganiu zbyt daleko posuniętej monopolizacji rynku) i koniecznością zapewnienia ochrony przed narzucaniem niezasadnie uciążliwych warunków współpracy, w tym w szczególności poprzez wprowadzenie zakazu narzucania franczyzobiorcom cen sztywnych lub określenie warunków na jakich strony mogą zobowiązać się do nie prowadzenia działalności konkurencyjnej. W przypadku dużej popularności i rozpoznawalności znaku towarowego wśród konsumentów jego wartość jest olbrzymia Uwzględniając obwiązek zastosowania powyżej wskazanych przepisów antymonopolowych, strony określając w umowie zakres wzajemnych obowiązków w praktyce najczęściej przyjmują, że franczyzodawca zobowiązany jest do przekazania praw do korzystania z prawa własności intelektualnej i know-how oraz zapewnienia franczyzobiorcy wsparcia sprzedażowego, marketingowego i dystrybucyjnego podczas trwania porozumienia. Natomiast franczyzobiorca zobowiązany jest do: • nienadawania prawa korzystania z jakiejkolwiek części pakietu franczyzowego nieuprawnionym osobom trzecim; • niedostarczania osobom trzecim, z pominięciem umowy franczyzy. towarów, które stanowią przedmiot dystrybucji franczyzowej, bądź są ich substytutami na terenie objętym porozumieniem • niepodejmowania działalności handlowej na obszarze działalności sieci franczyzowej, która jest konkurencyjna w stosunku do innych uczestników tej sieci (podczas trwania porozumienia i rok po jej zakończeniu) • niekupowania akcji/udziałów przedsiębiorstw konkurencyjnych w ilości umożliwiającej wpływanie na jego decyzje 2013 wrzesień HOTELARZ 47 Zarządzanie patronem cyklu tematów o franczyzie jest niu współpracy. Tego typu środki ostrożności przypominają troszkę intercyzę: obie strony zawierają umowę franczyzową w dobrej wierze, ale franczyzodawca woli zawczasu przygotować się na wypadek, gdyby franczyzobiorca uznał, że zdobył wystarczające doświadczenie i zdecydował się nagle odstąpić od umowy. Najważniejsze elementy składowe umowy franczyzowej, które należy ustalić przed podjęciem współpracy, obejmują: • warunki przystąpienia do systemu • termin obowiązywania umowy • teren działania franczyzobiorcy • prawa i obowiązki stron • zasady ochrony znaków towarowych, oznaczeń sieci, ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa oraz działalności konkurencyjnej Ibis Styles Gdynia Reda • utrzymania w tajemnicy know-how do czasu jego upublicznienia • niewykorzystywania know-how w innych celach niż przewidziano w umowie franczyzy • przekazywania franczyzodawcy informacji, które mogą przyczynić się do rozwoju sieci • informowania franczyzodawcy o naruszeniu praw własności intelektualnej i przemysłowej oraz podejmowania środków prawnych względem osób, które dopuściły się takiego naruszenia • nieprzenoszenia praw i obowiązków wynikających z porozumienia dystrybucji franczyzowej na osoby trzecie bez zgody franczyzodawcy. Obie strony zawierają umowę franczyzową w dobrej wierze, ale franczyzodawca woli zawczasu przygotować się na wypadek, gdyby franczyzobiorca uznał, że zdobył wystarczające doświadczenie i zdecydował się nagle odstąpić od umowy Regulując wzajemne prawa i obowiązku Franczyzodawcy często korzystają także z Ustawy o prawie autorskim (ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych; Dz. U. 1994 r. Nr 26 poz. 83), która chroni przejawy działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Przedmiotem prawa autorskiego mogą być różne formy wyrażone znakiem graficznym, słowem, układem architektonicznym, które mogą być przedmiotem licencji franczyzowej i które wymagają ochrony. Zabezpieczenia jak przy intercyzie Umowa franczyzy może zawierać postanowienia dotyczące kar umownych w przypadku zerwania warunków umowy, zabezpieczeń, wierzytelności franczyzodawcy oraz zobowiązania stron po zakończe- 48 HOTELARZ wrzesień 2013 • kwestie opłat licencyjnych • zaplanowane szkolenia (przed przystąpieniem do systemu i w trakcie obowiązywania umowy) • uprawnienia kontrolne franczyzodawcy • warunki rozwiązania umowy. Im dokładniej zostaną ustalone te aspekty, tym trwalsza i bardziej satysfakcjonująca okaże się przyszła współpraca. • Magdalena Kachniewska, prof. SGH dr hab., wykładowca w Katedrze Turystyki SGH, trener i doradca branży hotelarskiej; konsultacja prawna dr Piotr Cybula Słowniczek ważnych pojęć Umowa nazwana – umowa posiadająca szczególną regulację ustawową, której poświęcony jest zwykle osobny rozdział określonej ustawy. Przykładami umów nazwanych są: umowa sprzedaży, umowa zlecenia, umowa o dzieło, umowa przewozu. Zdecydowana większość umów nazwanych opisana jest w części szczególnej księgi trzeciej Kodeksu cywilnego. Umowa nienazwana – umowa zawierana w granicach tzw. swobody umów, nieunormowana w sposób szczegółowy (nie da się jej przyporządkować jakiejkolwiek umowie typowej). Stosunki prawne regulowane umową nienazwaną kreowane są przez strony w sposób dowolny i odpowiadający stronom, ale treść umowy nienazwanej nie może być sprzeczna z prawem. Przykładem jest umowa franczyzy, umowa factoringu. „Know-how” – pakiet nieopatentowanych, praktycznych informacji wynikających z doświadczenia i prób przeprowadzonych przez franczyzodawcę, które to informacje są poufne, istotne i zidentyfikowane (opisane w zrozumiały sposób). www.e-hotelarz.pl