PDF (In Polish)

Diametros nr 7 (marzec 2006): 228 – 230
Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu*
Józef Bremer
1.
Zagadnienia zwi zane z to samo ci i jedno ci podmiotu pojawiaj si w
głosach w niniejszej dyskusji (Judycki, Neckar, Kapusta, Kofta). Moja intuicyjna
teza brzmi,
e wraz z pojawieniem si
empirystycznych koncepcji ludzkiego
podmiotu (D. Hume) nast piło swoiste przesuni cie akcentów: z mówienia o
to samo ci podmiotu przechodzi si do mówienia o jego jedno ci czy o jedno ci
jego wiadomo ci.
2.
To samo
rozumiano ró nie w historii filozofii. Np. dla Arystotelesa
„Jasne jest przeto,
e to samo
jest pewn
jedno ci
wielo ci rzeczy b d
jedno ci jednej rzeczy pojmowanej jako wielo , gdy na przykład mówimy, i
rzecz jest identyczna sama ze sob ; bo ta sama rzecz jest tutaj pojmowana jako
dwie” (Arystoteles, Metafizyka, 1018a). W rozdziale O to samo ci i ró nicy J. Locke
zaznacza, e patrz c na jak
rzecz jako istniej c w okre lonym miejscu i czasie
„[...] porównujemy j z ni sam , gdy istniała kiedy indziej, i na tym opieramy
idee to samo ci i ró nicy”. St d konkluduje: „To samo
idee, którym si j
przypisuje, nie ró ni
polega wi c na tym, e
si niczym od tego, czym były we
wcze niejszej chwili swego bytowania, do którego porównujemy ich istnienie
obecnie”. (Locke, Rozwa ania, II.27.1). Innymi słowy: Locke nie pyta, czy A jest tym
samym co B, lecz czy A jest tym samym K, którym jest B. Przy czym K jest
poj ciem ogólnym, wyłapuj cym rodzaj rzeczy, o których mowa (np. „czy A jest
tym samym zwierz ciem, co B?”). O to samo ci osoby decyduje jej zdolno
bycia
wiadomym, do bycia t
czasowych. To samo
sam
my l c
ja ni
do
w ró nych momentach
osoby zale y od ci gło ci jej stanów mentalnych, a nie od
cielesnej ci gło ci.
* Niniejszy tekst nawi zuje do debaty Człowiek jako podmiot zachowania w uj ciu psychologicznym,
która odbyła si na forum ICF Diametros w dniach 20 – 22 stycznia 2006 r. Wybór tekstów z tej e
debaty zamie cili my w niniejszym wydaniu ICF Diametros w dziale Dyskusje (przyp. red.).
228
Józef Bremer
3.
Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu
Co jednak konstytuuje to samo
podmiotu, je eli, jak mówi empiry ci,
jest on jedynie zlepkiem stanów i wydarze , w którym to zlepku nie ma ani prostoty w jakim momencie czasu, ani niepodzielno ci pomi dzy dwoma momentami? Ponadto to samo
nie jest tutaj zwi zana z jak
duchow substancj (jak w
substancjalnych teoriach podmiotu). Tym samym dla empirystów pytanie o to samo
podmiotu jest pytaniem o jego jedno
lub o jedno
jego wiadomo ci.
Mówi si wtedy o synchronicznej jedno ci wiadomo ci (lub ja ni), tj. jedno ci
zachodz cej w jakim pojedynczym momencie czasu t1, a tak e o diachronicznej
jedno ci wiadomo ci (obejmuj cej strumie wi zk
4.
Diachroniczna i synchroniczna jedno
wiadomo ci od t1 do t2).
podmiotu umo liwiaj mu nadawa-
nie krótko- i długotrwałego sensu jego prze yciom. Brak wspomnianych jedno ci
wyst puje np. u pacjentów cierpi cych na ró nego rodzaju choroby psychiczne
lub neurologiczne (o czym wspominaj dyskutanci). Prowadzona w potocznym
obrazie analiza jedno ci ludzkiego podmiotu wi e si zało eniem jedno ci jego
wiadomo ci. Przykładem tezy postuluj cej wspomnian jedno
Unity Thesis [UT] T. Bayne’a i D. Chalmersa: [UT] Strumie
jest tak zwana
wiadomych stanów
musi si w sposób konieczny cechowa jedno ci w czasie t1 (Bayne/Chalmers,
What is the Unity of Consciousness?) Zdaniem ww. autorów, mówi c o synchronicznej jedno ci wiadomo ci mo emy odró ni jej cztery rodzaje: (i) object unity (gdy
dwa stany wiadomo ci s zjednoczone poprzez skierowanie na ten sam obiekt),
(ii) spatial unity (dwa stany
wiadome s
zjednoczone przestrzennie gdy
przedstawiaj obiekty jako b d ce cz ci tej samej przestrzeni), (iii) field unity
(dwa przedstawiane obiekty mo emy porównywa
tylko wtedy, gdy równo-
cze nie zdajemy sobie z nich spraw jako z elementów tego samego pola albo aktu
wiadomo ci). Podstawow
jedno ci
jest jedno
wiadomo ci, któr
Bayne i
Chalmers nazywaj : (iv) subject unity (dwa stany s zjednoczone podmiotowo, gdy
w danym czasie s one stanami tego samego podmiotu). „So all of my current
experiences – my perceptual experiences, my bodily sensations, my emotional
experiences and conscious thoughts - are subject unified, simply because they are
all my experiences” (tam e).
229
Józef Bremer
5.
Jedno
Kilka uwag o to samo ci i jedno ci podmiotu
wiadomo ci podmiotu mo na zatem wst pnie okre li
jako
przedstawienie, w którym inne przedstawienia s poł czone w taki sposób, e
zdawanie sobie sprawy z jednego z nich w czasie t1 oznacza tak e zdawanie sobie
sprawy z innych. Okre lenie to nale y uzupełni w tym sensie, e dodatkowo
zdaj sobie spraw , i to ja sam jestem podmiotem tych przedstawie i potrafi
skierowa moj uwag na dane przedstawienie.
230