DOROSŁE DZIECI ALKOHOLIKÓW Dorosłe dzieci alkoholików

DOROSŁE DZIECI ALKOHOLIKÓW
Dorosłe dzieci alkoholików
Osoby mające w swojej rodzinie osobę nadużywającą alkoholu, narażone są na silny
stres. Stres ten spowodowany jest ciągłą niepewnością, brakiem poczucia
bezpieczeństwa, nieprzewidywalnością tego, co się zdarzy, brakiem jednoznacznych
reguł kierujących życiem rodzinnym, stosowaniem przez członków rodziny wobec
siebie nawzajem przemocy psychicznej, a bardzo często również fizycznej.
W rodzinie z problemem alkoholowym, zamiast nastawienia na czerpanie radości
z życia i na rozwój, panuje nastawienie na obronę (przed przykrościami, przed
zagrożeniem, przed rozpadem rodziny).
Takie pełne stresu życie, odbija się negatywnie na wszystkich członkach rodziny,
a szczególnie bolesne konsekwencje ponoszą dzieci, które są istotami zupełnie
bezbronnymi i całkowicie zależnymi od rodziców. W odpowiedzi na zagrażające
sytuacje rodzinne w psychice dziecka powstają mechanizmy obronne: zamrożenie
uczuć, tłumienie uczuć, projekcja, zaprzeczanie; tworzą się też schematy
funkcjonowania (role) ułatwiające przetrwanie w trudnych, będących ponad siły
dziecka warunkach: rola bohatera rodzinnego, kozła ofiarnego, dziecka
niewidzialnego, maskotki. Innymi słowy, dzieci takie wyrastają w przekonaniu, że są
niepotrzebne, nieważne, że nie zasługują na miłość, że nie mają prawa realizować
swoich potrzeb, że nie mogą nikomu zaufać, a nawet wierzą, że to one są winne
temu, iż rodzic pije.
Trudne doświadczenia bycia dzieckiem pijącego ponad miarę rodzica, pozostawiają
w psychice dziecka trwałe ślady, które determinują uczucia, myśli i zachowanie
nawet w jego dorosłym już życiu, rozszerzając się także na kontakty poza rodzinne.
Ślady te tworzą tzw. syndrom DDA - specyficzną konstrukcję psychiczną,
powodującą problemy w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym dorosłego
dziecka alkoholika. Co prawda dorosłe dzieci alkoholików (DDA) mogą mieć
wszystkie rodzaje zaburzeń emocjonalnych i adaptacyjnych, występujących u osób,
które żyją w ustawicznym stresie czy doświadczają traumatycznych przeżyć, jak na
przykład nerwice, zespół stresu pourazowego, zaburzenia zachowania, jednak
szkody psychologiczne, jakie powstały w dzieciństwie alkoholowym, mają też swoją
specyfikę.
Specyfika dotyczy:





Osób, które są sprawcami traumatycznych przeżyć, czyli rodziców. Powinni oni
stanowić naturalne źródło miłości, oparcia i bezpieczeństwa; mają niezwykłą
pozycję w stosunku do dziecka, jakiej nikt inny w dorosłym życiu nie jest w stanie
zająć; są najważniejszymi adresatami uczuć dziecka, są też niezastąpieni
w zaspokajaniu jego potrzeb;
Miejsca i czasu, czyli domu rodzinnego, który naturalnie jest traktowany przez ludzi
jako miejsce schronienia i oparcia, a w rodzinach alkoholowych jest miejscem
powtarzania przez lata doświadczeń traumatycznych;
Szczególnej atmosfery panującej w rodzinie alkoholowej, czyli stałego zagrożenia,
nieprzewidywalności zdarzeń, chwiejnych autorytetów i norm, odwróconych ról
i celów rodzinnych;
Samych doświadczeń, takich jak przemoc, nadużycia seksualne, życie w chaosie,
odrzucenie przez rodziców, różnego rodzaju manipulacje emocjonalne z ich strony.
Te doświadczenia znacznie przekraczają naturalne dla dziecka sposoby radzenia
sobie z trudnościami;
Reakcji rodziców na przeżycia dziecka (negowanie jego uczuć i spostrzeżeń,
wpędzanie w poczucie winy) i na zgłaszane przez dziecko potrzeby (ignorowanie
lub karanie).
Do problemów tych należą m.in.:













trudności w kontaktach z innymi ludźmi, szczególnie z autorytetami,
trudności w budowaniu głębokich związków uczuciowych,
trudności w kontakcie z samym sobą, niezdolność odczuwania własnych potrzeb,
nieumiejętność radzenia sobie z trudnymi sytuacjami,
potrzeba stałego kontrolowania siebie i innych,
negatywny obraz własnej osoby, poczucie własnej nieatrakcyjności,
niskie poczucie własnej wartości z jednoczesnym stawianiem sobie wysokich
wymagań,
postrzeganie świata jako wrogiego,
cierpienie psychiczne,
lęk przed odrzuceniem,
lęk przed zmianą,
ciągłe napięcie, poczucie zagrożenia nawet gdy nic złego się nie dzieje,
poczucie niedostosowania, negatywnej odmienności, izolacji.
Dorosłe dzieci alkoholików charakteryzują się wyższym nasileniem objawów
psychopatologicznych (wysokie wskaźniki depresji, lęku i nadwrażliwości
interpersonalnej) niż osoby zdrowe. DDA mają również istotnie niższe niż osoby
zdrowe poczucie sensu życia, zaradności życiowej oraz zrozumiałości siebie i innych
ludzi.
Dziedzictwem dorosłych dzieci alkoholików są również pozytywne cechy (np. często
osiągają sukcesy, potrafią z prawdziwym zaangażowaniem pomagać innym ludziom,
itd.), jednak syndrom DDA w większości przypadków jest źródłem cierpień
i ograniczeń rozwoju. Jednak dziś wiemy już, że dorosłym dzieciom alkoholików
można udzielić pomocy (poprzez np. umożliwienie uzyskania informacji o wpływie
choroby alkoholowej na poszczególnych członków rodziny, udzielenie pomocy
psychologicznej), w wyniku której zaczynają wieść bardziej owocne życie.
Destrukcyjne schematy powstają we wszystkich sferach osobowości człowieka:



w sferze emocjonalnej - urazy, zespół stresu pourazowego, nerwice. Lęk, poczucie
zagrożenia jest podstawową reakcją emocjonalną, a napięcie stałym tłem
uniemożliwiającym relaks i odpoczynek. Następuje zamrożenie uczuć, może też
pojawić się nadwrażliwość i awaryjna reakcja na bodźce zmysłowe. Występują
liczne zaburzenia seksualne;
w sferze poznawczej - powstają sztywne, słabo poddające się korektom
przekonania dotyczące porządku świata, relacji z ludźmi, własnej roli. Aktualne
wydarzenia są interpretowane z perspektywy doświadczeń z dzieciństwa. Często
występują natrętne myśli, obsesyjny charakter ma zwłaszcza myślenie negatywne.
Niektóre osoby mają rozbudowane myślenie magiczne;
w strukturze Ja - powstaje sztywny, negatywny obraz samego siebie. Obniża się
poczucie własnej wartości przy jednoczesnym stawianiu sobie bardzo dużych
wymagań lub rzadziej całkowitym odpuszczeniu sobie. Silne są tendencje
autodestrukcyjne (niszczenie i karanie siebie). Tożsamość zbudowana jest w dużej
mierze na cierpieniu i zdolności do radzenia sobie. Często występują zaburzenia
tożsamości płciowej.
Najbardziej schematy te są widoczne w obszarze kontaktowania się z innymi ludźmi,
gdzie występuje silny konflikt pomiędzy wiecznie niezaspokojoną potrzebą miłości
i bliskości a lękiem przed odrzuceniem, głęboką nieufnością oraz poczuciem
zagrożenia w bliskim kontakcie.
W dorosłym życiu, kiedy zmieniły się warunki i ważni stają się inni ludzie niż rodzice,
kiedy nie ma tylu drastycznych zagrożeń i wreszcie trzeba żyć, a nie przetrwać,
mocno utrwalony sposób na przetrwanie, jaki wytworzyło sobie dziecko alkoholika,
zaczyna bardzo przeszkadzać. A ponieważ jest używany nieświadomie, DDA czuje
się coraz bardziej zagubione i niezrozumiane w dorosłym świecie. Jest to błędne
koło: im bardziej ktoś taki czuje się zagrożony, tym bardziej stosuje wypróbowane
sposoby radzenia sobie, ale im częściej je stosuje, tym gorzej jest odbierany przez
otoczenie, znajduje więc potwierdzenie swego wrogiego widzenia świata i jeszcze
mocniej się broni, a to znowu zmusza świat do odsuwania się i okazywania niechęci.
Pułapka zamyka się.
AN/G.H.