Problem DDA i DDD w perspektywie

Ks. dr Grzegorz Polok
tel. kom. 604894777
e-mail: [email protected]
PROBLEM DDA I DDD W PERSPEKTYWIE
WSPÓŁODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SIEBIE I ZA
INNYCH
WYJAŚNIENIE POJĘĆ:
Dorosłe Dzieci Alkoholików - DDA1
Dorosłe Dzieci Alkoholików (DDA) to dorosłe osoby, które wychowywały się w rodzinie
alkoholowej. DDA doświadczają w dorosłym życiu trudności, których korzenie tkwią w
doświadczeniach wyniesionych z rodziny alkoholowej.
Dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych - DDD
Rodzina dysfunkcyjna jest zamknięta, zakłamana (chroni „tajemnicę rodzinną”), panuje w
niej zaburzona komunikacja i zamieszanie co do ról. Jest nastawiona raczej na sztywne
utrzymanie systemu rodzinnego, niż na rozwój swoich członków.
Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, może przybierać różne formy:
• Alkoholizm, inne uzależnienia lub choroba psychiczna w rodzinie
• Przemoc fizyczna lub psychiczna, maltretowanie i wykorzystywanie seksualne
• Psychiczne opuszczenie dzieci (nieobecność emocjonalna rodziców), chłód emocjonalny
• Czynne odrzucanie i dewaluowanie dziecka
• Nadużycia emocjonalne, czyli używanie dziecka przez dorosłego do zaspokajania swoich
potrzeb emocjonalnych (np. czynienie z niego powiernika spraw dorosłych, tworzenia koalicji
z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi)
• Stawianie nieadekwatnych do rozwoju i możliwości dziecka wymagań – infantylizowanie
dziecka lub żądanie spełnienia nadmiernych oczekiwań
• Przerost sztywnych wymagań nad okazywaniem miłości i czułości
• Nadopiekuńczość i nadmierna kontrola2
DDD zwłaszcza z mocno dysfunkcyjnej rodziny posiada wiele cech DDA
1
2
Por. www.psychologia.edu.pl
Por. www.literka.pl
1
SKALA PROBLEMU
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje, że w Polsce
żyje prawie 4 miliony dzieci, których rodzice nadużywają alkoholu oraz około 1,5
miliona dzieci alkoholików.
Kiedy dorosną, część z DDA zacznie pić, część zwiąże się z osobami uzależnionymi, a
pozostałe będą starannie unikać myślenia o tym, co wydarzyło się w ich dzieciństwie.
Z szacunków wynika, iż stanowią około 40 proc. dorosłej populacji Polaków3
Prawie połowa nie decyduje się na stały, zalegalizowany związek, a 1/3 małżeństw
zawieranych przez nich kończy się rozwodem. DDA często mają kłopoty z odnalezieniem się
w roli rodzica. Wiele dorosłych dzieci alkoholików nie decyduje się na posiadanie potomstwa
poprawia własne samopoczucie nadużywaniem innych ludzi, seksem, substancjami
odurzającymi (statystyka wskazuje, że z rodzin alkoholowych wywodzi się połowa
alkoholików), manią posiadania, manią sukcesu, pieniędzmi itp.4.
.
DLACZEGO SIĘ TAK DZIEJE? KLUCZ DO ROZWOJU
TOŻSAMOŚCI- DZIECIŃSTWO
Dzieciństwo jest okresem kluczowym dla rozwoju naszej tożsamości. Doświadczając własnej
bezradności, dziecko musi przejść od symbiotycznej do niezależnej relacji z rodzicami, ucząc
się po drodze wielu umiejętności niezbędnych do przetrwania i do ułożenia sobie życia tak, by
czuć się szczęśliwym i spełnionym. W rodzinie zaspokajającej emocjonalne potrzeby dziecka
i innych członków oraz mającej jasne zasady i reguły, dzieci rozwijają spójną, silną
tożsamość, a także umiejętność takiego współżycia z ludźmi, które pozwoli im realizować
siebie. Inaczej jest w rodzinie alkoholowej. W sytuacji permanentnego kryzysu związanego z
ciągłym nadużywaniem alkoholu przez matkę czy ojca, przetrwanie systemu rodzinnego staje
pod znakiem zapytania. Cała rodzina musi przystosować się do sytuacji, gdy co najmniej
jedno z rodziców bywa wyłączone z zaspokajania potrzeb rodziny, na przykład przez swoją
nieobecność fizyczną, ponieważ gdzieś pije lub psychiczną, kiedy jest w domu, ale pijane.
Tego typu kryzys trwa zazwyczaj wiele lat. Niepijący członkowie rodziny żyją w
chronicznym stresie. Wymusza on zwykle zachowania, które choć trudne lub raniące
pozwalają przetrwać kryzys. Atmosfera domu alkoholowego pełna jest swoistego napięcia.
Wiąże się ono z nieprzewidywalnością tego, co się zdarzy, z oczekiwaniem na wybuch i na
to, w jakim stanie wróci pijący rodzic5.
3
Por. Marzenna Kucińska ,Dorosłe Dzieci Alkoholików, www. kiosk.onet.pl/charaktery/
Por. 12 Kroków dla Dorosłych Dzieci z uzależnieniowych i innych rodzin dysfunkcyjnych, "Akuracik",
Warszawa 1996.
5
Zob. Marzenna Kucińska, Gdy rodzic pije; Tekst jest częścią cyklu publikowanego w miesięczniku
Charaktery (2002-3)
4
2
DLACZEGO TAK MAŁO WIEMY O SYTUACJI RODZINNEJ ?
Trzy nauki jakie otrzymuje
Dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym w niej uczy się trzech rzeczy na "nie":
- nie ufać;
- nie mówić;
- nie odczuwać;
N i e u f a ć jest konkluzją i intuicją życia w chaosie i wobec urazów, jakie oferuje życie. Nie
ufać oznacza też właśnie nie mieć busoli ani mapy. Ponieważ ufności i porządku świata
dziecko uczy się od rodziców i poprzez rodziców, brak oparcia w dorosłych pozbawia je
pewności i rozeznania. Niespełnione obietnice, niedotrzymane umowy, zagubienie dorosłych,
niespójność ich działań, niekonsekwencje wychowawcze - wszystko to nie sprzyja
kształtowaniu się orientacji i ufności. Nieufność budzi obronność, zaś brak porządku rodzi
chaos myśli i nieuporządkowanie życia uczuciowego.
N i e m ó w i ć jest silnym komunikatem (niekoniecznie wypowiedzianym słowami i głośno)
od dorosłych w sprawach związanych z problemem alkoholowym. Nie mówi się o tym, że on
(ona) pije. Enigmatycznie mówi się o złym samopoczuciu, niedyspozycji czy złej kondycji. W
domu powieszonego nie rozmawia się o sznurku. Ludzie latami krążą wokół tematu, dzieciom
zaś nie wolno mówić źle o tacie czy mamie. Skoro nie można mówić źle o tacie (że właśnie
się upił), jak pocieszyć matkę, która jest pełna desperacji? Nie można z nią rozmawiać,
bowiem poruszy się tabu. Jak zacząć rozmowę o tym, co będzie jutro przy planowanym
wyjeździe, by nie dotknąć pulsującego źródła niepokoju? By nie zranić najbardziej bolącego
miejsca? Zresztą najlepiej kłamać także i sobie. To uspokaja. By nie poruszyć, nie zranić, nie
rozbudzić lęku nie oberwać - najlepiej nic nie mówić
Nie mówić oznacza też zamknięcie się na tematy związane z rodziną wobec obcych. Wszyscy
doskonale wiedzą, jak dzieci milkną i chronią niby największy skarb tajemnicę rodzinną o
alkoholu i incydentach z tym związanych. Robią to ze wstydu, strachu i nadziei, że będzie
lepiej i że nie jest tak naprawdę najgorzej. Ogromnie trudno przebić się przez owo dziecięce
zaprzeczanie, ten stan rzeczy owocuje zaś tragiczną czasem samotnością dziecka w rodzinie
alkoholowej. Wszelkie tabu paraliżujące pole otwartej i intymnej komunikacji w rodzinie
skazuje ludzi na samotność.
N i e o d c z u w a ć - to efekt nauki znieczulania się. Nie tylko wielkie, przerażające uczucia
powodują obronne odcinanie się od nich. Także nienawiść czy po prostu uporczywa złość do
któregoś z rodziców albo też do ich obojga, gdy się jest małym dzieckiem i grozi odebraniem
rodzicielskiej miłości i stanowi bardzo trudną psychologicznie sytuację. Może się zdarzyć, że
trzeba samego siebie przekonać, że nie doświadcza się takiego uczucia. Tak jest bezpieczniej.
Zabieg tego rodzaju, zbyt często powtarzany, rodzi groźbę odłączenia się od świata własnych
emocji i utraty prawdy o najgłębszych poruszeniach swego serca. Zafałszowanie wewnętrznej
rzeczywistości powoduje osłabienie lub wyłączenie czujnika emocjonalnego niezbędnego w
dalszym życiu do orientacji w świecie i w sobie samym. Uczucia należy umieć opanować, bo
nie chodzi o to, by zawładnęły człowiekiem. Lecz zafałszowanie ich i odepchnięcie grozi
utratą prawdy6.
6
Por. Wanda Sztander, www.psychologia.edu.pl
3
TYPOWE
DZIECI 7
UCZUCIA
I
ZACHOWANIA
DOROSŁYCH
Dorosłe Dzieci...
zgadują co jest normalne
mają trudności z przeprowadzeniem swoich zamiarów od początku do końca
kłamią, gdy równie dobrze mogłyby powiedzieć prawdę
osądzają siebie bezlitośnie
mają kłopoty z przeżywaniem radości i z zabawą
traktują siebie bardzo poważnie
mają trudności z nawiązywaniem bliskich kontaktów
przesadnie reagują na zmiany, na które nie mają wpływu
bezustannie poszukują potwierdzenia i uznania
myślą, że różnią się od wszystkich innych
są albo nadmiernie odpowiedzialne albo całkowicie nieodpowiedzialne
są niezwykle lojalne, nawet w obliczu dowodów, że druga strona na to nie zasługuje
ulegają impulsom
czują się winne stając w obronie własnych potrzeb i często ustępują innym
czują strach przed ludźmi, a zwłaszcza przed wszelkiego rodzaju władzą i
zwierzchnikami
czują strach przed cudzym gniewem i awanturami
lubią zachowywać się jak ofiary
bardzo boją się porzucenia i utraty
obawiają się ukazywania swoich uczuć
łatwo popadają w uzależnienia albo znajdują uzależnionych partnerów
są impulsywne. Mają tendencję do zamykania się w raz obranym kierunku działania
bez poważnego rozpatrzenia innych możliwości postępowania i prawdopodobnych
konsekwencji podjętych działań. Ta impulsywność prowadzi DDA do zamieszania,
nienawiści do samych siebie i utraty kontroli nad otoczeniem; w dodatku potem
zużywają przesadną ilość energii na oczyszczenie sytuacji.
Nie można zakładać, że każde dziecko, które wyrośnie w rodzinie alkoholowej będzie się
charakteryzowało opisanym powyżej zespołem cech. Pojęcie DDA wraz z przypisywanym
mu charakterystycznym zespołem cech, może jednak być pomocne dla osób, które
doświadczają trudności spowodowanych doświadczeniami wyniesionymi z rodziny
alkoholowej8.Najważniejsze dla DDA jest wyjście z izolacji, znalezienie się wśród osób,
które z racji podobnych przeżyć potrafią zrozumieć lęk, cierpienie i gniew nagromadzone w
dzieciństwie. Muszą wrócić do złej przeszłości, żeby nie reagować na to, co się dzieje teraz,
tak samo jak kiedyś9
7
Por. www.dda.pl
Por. M. Kucińska DDA - kim jesteśmy? www.psychologia.edu.pl
9
Por. A. Dodziuk, Dorosłe Dzieci Alkoholików, Gazeta Wyborcza- Wysokie Obcasy,10-05-2002.
8
4
Pomoc i informacje można uzyskać u terapeutki p. Teresy Adamczyk tel. kom. 509330137
TEST NA WERYFIKACJĘ CZY JESTEM DDA?
Można sprawdzić charakterystyczne cechy dorosłych dzieci alkoholików (DDA):
www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=autodiagnoza&op=opis&id=1936
Test nie jest „wyrocznią” ale może pomóc w określeniu cech DDA
MATERIAŁY POMOCNICZE O DDA
Film :
Wszyscy jesteśmy Chrystusami reż. M. Koterski Polska 2006
Stronna internetowa :
www.dda.pl; www.ae.katowice.pl- link Uczelnia wolna od uzależnień
KSIĄŻKI:
GDZIE SIĘ PODZIAŁO MOJE DZIECIŃSTWO (O Dorosłych Dzieciach Alkoholików) Wyd. Charaktery'
2006
Wybór tekstów o DDA publikowanych na łamach miesięcznika Charaktery. Kolejne wydanie wzbogacone jest o
listy Dorosłych Dzieci Alkoholików cytowane na koniec każdego rozdziału
WSPRACIE DLA DOROSŁYCH DZIECI ALKOHOLIKÓW(Hipopotam w pokojów), Tommy Hellsten,
wyd. Ravi 2004
CZAS UZDROWIĆ SWOJE ŻYCIE, Cermak Timmen L., Rutzky Jacques,
Przewodnik do pracy nad sobą. Kroki w stronę zdrowienia Dorosłych Dzieci Alkoholików.
DOROSŁE
Klasyka
DZIECI
ALKOHOLIKÓW
Janet
G.
Woititz,
Wyd.
wyd.
PARPA
"Akuracik"
LĘK PRZED BLISKOŚCIĄ - JAK POKONAĆ DYSTANS W ZWIĄZKU Janet G. Woititz, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne 2000. Książka adresowana do DDA/DDD
PO DESZCZU JEST SŁOŃCE Patty McConnell, Poradnik terapeutyczny dla Dorosłych Dzieci Alkoholików,
Wydawnictwo "Eko-Kapio", Gdańsk 1996
12 KROKÓW DLA DOROSŁYCH DZIECI Z UZALEŻNIENIOWYCH I INNYCH RODZIN
DYSFUNKCYJNYCH
praca
anonimowa,
Wyd.
"Akuracik"
Omówienie programu 12 Kroków dla DDA i innych Dorosłych Dzieci.
5