docPrezentacja slajdów dotyczących publikacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Prezentacja slajdów dotyczących publikacji
Konferencja Polska Wieś 2025 – Wizja Rozwoju Przedstawiony materiał jest prezentacją złożoną z przekazanych przez autorów ilustracji najważniejszych tez ich wypowiedzi. Prezentacja nie obejmuje wszystkich artykułów znajdujących się w książce. 1 1 Polska wieś 2025 - Wizja rozwoju Warszawa 2005 2 2 Część I. Rozwój polskiej wsi w perspektywie aksjologicznej, kulturowej i społecznej. 3 3 Część I. Rozwój polskiej wsi w perspektywie aksjologicznej, kulturowej i społecznej – autorzy: Izabella Bukraba-Rylska, IRWiR PAN Maria Wieruszewska, IRWiR PAN Jerzy Wilkin, Wydział Nauk Ekonomicznych UW, IRWiR PAN Urszula Budzich-Szukała, BPW Fundusz Współpracy Jan Krzysztof Ardanowski, Krajowa Rada Izb Rolniczych Anna Potok Alina Kozińska-Bałdyga, Federacja Inicjatyw Oświatowych 4 4 „Socjolog wobec przyszłości” (1) Charakterystyka Charakterystyka przewidywania: przewidywania: Charakterystyka Charakterystyka planowania: planowania: przyczyny przyczyny przeszłość przeszłość orientacja orientacjana na cele cele przyszłość przyszłość determinizmy determinizmy prawa prawa automatyzm automatyzm rozwoju rozwoju wiara wiaraww wartości wartości wola wola praca, praca,czyn czyn przyczynowe przyczynowe myślenie myślenie teleologiczne teleologiczne bierność bierność postawa postawa aktywność aktywność naturalizm naturalizm świat światprzyrody przyrody paradygmat paradygmat humanizm humanizm świat światspołeczny społeczny Izabella Bukraba - Rylska 5 5 „Socjolog wobec przyszłości” (2) „Ludzie umiejący myśleć tylko przyczynowo kształcący się wyłącznie za pomocą dociekania przyczyn, niezdatni są do wzbogacenia zasobów kulturalnych żadnym nowym pomysłem twórczym; umieją tylko przerabiać i przeżuwać rzeczy stare, a zatem cofają rozwój ludzkości, bo odnoszą wszystko do kategorii przeszłości, w której zawsze tkwi przyczyna.” „Można przewidzieć przyszłość o tyle, o ile ją się stworzy, to jest o ile w stosunku do przyszłości zajmie się stanowisko praktyczne i zdoła się narzucić świadomości społecznej te ideały, których urzeczywistnienie uważa się za pożądane.” (F. Znaniecki) (F. Koneczny) 6 Izabella Bukraba – Rylska 6 „Socjolog wobec przyszłości” (3) Programy Programyrozwoju rozwojuwsi wsijako jakowyraz wyrazmiejsko-inteligenckiego miejsko-inteligenckiegoszowinizmu: szowinizmu: „Nie „Nietylko tylkosocjologia, socjologia,ale alei iopinia opiniapowszechna powszechnawidzą widząwe wewsi wsicoś coś biernego, biernego,coś cośco cotylko tylkoprzeżywa przeżywai iprzeżuwa, przeżuwa,aanie nietworzy tworzyi idąży.” dąży.” (W. (W.Grabski) Grabski) Izabella Bukraba – Rylska 7 7 „Socjolog wobec przyszłości” (4) Wieś Wieśwwperspektywie perspektywieideologii ideologiimodernizacyjnych modernizacyjnych piętno piętnozacofania zacofaniai iniedostosowania niedostosowaniado dootoczenia otoczenia niezbędność niezbędnośćzewnętrznego zewnętrznegoimpulsu impulsuzmiany zmiany rozwój rozwójzależny zależny(indukowany) (indukowany) wieś wieśjako jakobyt bytreaktywny reaktywny(retoryka (retoryka „dostosowywania „dostosowywaniasię” się”i i„doganiania”) „doganiania”) negacja negacjapodmiotowości podmiotowościwsi wsi 8 Izabella Bukraba – Rylska8 „Socjolog wobec przyszłości” (5) Powinności Powinnościsocjologii socjologiiwsi wsi ryzyko ryzykomyślenia myśleniatechnokratycznego, technokratycznego, utopijnego, utopijnego,despotycznego despotycznego obawa obawaprzed przedterroryzmem terroryzmemideologicznym ideologicznym „Socjologia wsi nie daje żadnych wskazówek działania i nie tworzy światopoglądów. Socjologia nie powie nam, co robić na wsi należy, ale oświeci nas, byśmy pracując dla dobra wsi, umieli dostosowywać się do jej najbardziej istotnych właściwości i potrzeb, czyli do ducha społecznego, który wieś przenika.” (W. Grabski) 9 Izabella Bukraba – Rylska9 „Lepszy świat – polska wieś za 25 lat ” (1) Za 20-25 lat obszary wiejskie w Polsce, podobnie jak i w większości innych krajów UE, będą bardziej zróżnicowane niż obecnie. Pogłębi się kontrast między wiejskimi jednostkami osiedleńczymi, ulokowanymi wokół dużych miast, a peryferyjnie położonymi wsiami powiązanymi głównie z produkcją rolniczą. Obszary wiejskie uznane zostaną za obszary wymagające szczególnej ochrony, zarówno w części związanej ze znajdującymi się na nich zasobami przyrody, jak i substancją kulturowo-architektoniczną wsi. Mimo ogólnej stagnacji ludnościowej wzrastać będzie odsetek ludności kraju zamieszkującej obszary wiejskie. Wyraźnie wzrośnie atrakcyjność obszarów wiejskich, jako miejsca zamieszkania. Atrakcyjność wsi będzie polegała na jej odmienności od obszarów miejskich, dużym zróżnicowaniu i harmonijnym powiązaniu z przyrodą oraz odpowiednią gospodarką ziemią. Jerzy Wilkin 10 10 „Lepszy świat – polska wieś za 25 lat ” (2) Docenienie wielofunkcyjności rolnictwa i pozarynkowego znaczenia jego produktów (mających walory dóbr publicznych) będzie społecznie akceptowaną podstawą publicznego wsparcia dla rolnictwa ze źródeł krajowych i unijnych. Zasoby ziemi rolniczej i część użytków leśnych pozostaną w ręku rolników, ale traktowane będą nie jako typowe dobro rynkowe (towar), lecz dobro mieszane (prywatno-publiczne). Wzrośnie liczba wsi mających charakter „rezydencjalny”, których główną funkcją będzie zapewnienie odpowiednich warunków mieszkaniowych i socjalnych. Takie wsie będą przyciągały mieszkańców miast, w tym emerytów o odpowiednio wysokich dochodach. Zwiększy się też napływ obywateli innych krajów europejskich na polska wieś. Jerzy Wilkin 11 11 „Lepszy świat – polska wieś za 25 lat ” (3) Na obszarach wiejskich upowszechnią się publiczno-prywatne miniżłobki i przedszkola, a koncepcja małych szkół przeważy nad dominującą obecnie tendencją koncentracji sieci edukacyjnej. „Szkoła bliżej rodziny,” „nauczyciel bliżej ucznia”, a „uczniowie bliżej siebie” – to hasła, które zaczną być realizowane w systemie wiejskiej edukacji. Nastąpi renesans „uniwersytetów ludowych” ulokowanych na obszarach wiejskich. Funkcja tych uniwersytetów wyraźnie zmieni się w stosunku do tradycyjnej roli owych placówek. Na terenach wiejskich (pamiętając, że ich integralną częścią są małe miasta) pojawią się też pierwsze kampusy uniwersyteckie, wzorowane na amerykańskich i zachodnioeuropejskich. Będą to elitarne małe uczelnie, zwłaszcza prywatne lub oparte na partnerstwie prywatno-publicznym, których zadaniem będzie łączenie wysokiego poziomu nauczania, zaawansowanych badań naukowych i stwarzanie odpowiednich warunków do integracji społeczności studenckiej, akademickiej i lokalnej. Jerzy Wilkin 12 12 „Lepszy świat – polska wieś za 25 lat ” (4) Nasili się społeczny ruch na rzecz ochrony różnorodności kulturowej, społecznej i ekologicznej środowisk lokalnych, wzrośnie znaczenie „małych ojczyzn” i innych form integracji lokalnej i regionalnej. Tendencje te wydatnie powiększą znaczenie wsi nie tylko w warstwie symbolicznej, ale też społecznej i politycznej. Kultura wsi, która w przeszłości miała korzenie rolnicze, stanie się kulturą małych, zróżnicowanych zawodowo społeczności, w których rolnicy będą stanowili niewielką i zmniejszającą się część. Będzie to jednak nadal kultura „bliska ziemi” czy „wrośnięta w ziemię” – ziemię rozumianą jako przyroda i jako konkretne, niepowtarzalne „nasze” miejsce w globalnej przestrzeni. Jerzy Wilkin 13 13 „Czy wieś uratuje cywilizację?- Wizja polskiej wsi w perspektywie 25-lecia” Polska wieś w roku 2025 ma szanse być lepszym miejscem do życia niż miasto, głównie ze względu na: zachowanie wartości środowiskowych i krajobrazowych, utrzymanie więzi społecznych. Będzie to możliwe, o ile w działania na rzecz rozwoju wsi będą aktywnie włączeni jej mieszkańcy, poprzez uruchamianie programów: o charakterze oddolnym, terytorialnych (adresowanych do całego obszaru, a nie poszczególnych dziedzin gospodarki), opartych o współprace i lokalne partnerstwo różnych sektorów. Urszula Budzich - Szukała 14 14 „Czy można zmienić wieś bez udziału jej mieszkańców” (1) 1. Nieuchronność zmian na polskiej wsi globalizacja oczekiwania konsumentów zmiana (rozszerzenie) funkcji wsi – redefinicja roli obszarów wiejskich zmiany WPR. 2. Atuty polskiej wsi. 3.Konieczność świadomego, aktywnego udziału mieszkańców wsi w zmianach. 4. Postawy mieszkańców wsi wobec czekających zmian nieufność rolników „nowoczesne rolnictwo’’ wiara w szczególną misję zawodu rolnika „każdy kłos na wagę złota” . Jan Krzysztof Ardanowski 15 15 „Czy można zmienić wieś bez udziału jej mieszkańców” (2) 5. Polaryzacja postaw rolników gospodarstwa indywidualne – dzierżawcy idea gospodarstwa rodzinnego rolnicy „starzy”, a „dworscy” polityka komunistyczna (problem kułaka) chłopi „pełnorolni” – chłopo-robotnicy. 6. Rywalizacja o polityczny „rząd chłopskich dusz”. 7. Konieczność współdziałania mieszkańców wsi dla osiągnięcia wspólnych celów: konieczność zaangażowania materialnego współpraca dla osiągnięcia środków z UE. 8. Konflikty (wzajemna nieufność) różnych grup mieszkańców wsi: „starzy” mieszkańcy – „nowi” mieszkańcy alienacja ludzi młodych. Jan Krzysztof Ardanowski 16 16 „Czy można zmienić wieś bez udziału jej mieszkańców” (3) 9. Rola władz w kreowaniu strategii wobec obszarów wiejskich: wsparcie inwestowania na wsi pobudzanie przedsiębiorczości rozbudowa infrastruktury zaprowadzenie ładu przestrzennego. 10. Dostrzegane wady instytucji państwa: upolitycznienie zatrudnienia w urzędach korupcja biurokracja, niekompetencja i mała aktywność pracowników jednostek administracyjnych istnienie układów nieformalnych i kumoterstwo. 11. Rola organizacji pozarządowych. Wieś może być i będzie dobrym (lepszym) miejscem do życia. Jan Krzysztof Ardanowski 17 17 „Obszary wiejskie jako miejsce zamieszkania i pracy” Wieś atrakcyjnym miejscem życia, pracy i wypoczynku. Wydatne polepszenie warunków życia i pracy; w wielu dziedzinach zrównanie z warunkami życia w mieście (infrastruktura techniczna, częściowo też społeczna) – scenariusz optymistyczny. Najważniejsze warunki realizacji scenariusza optymistycznego : Akceptacja przez całe społeczeństwo zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa z uzwględnieniem jego funkcji pozaprodukcyjnych i zgoda na ponoszenie związanych z tym kosztów. Zarządzanie partycypacyjne na wszystkich poziomach - podejście zdecentralizowane, terytorialne, wielosektorowe, z uwzględnieniem zasady subsydiarności. Zintegrowana polityka rozwoju obszarów wiejskich. Największe zagrożenia: Bezrobocie i bieda – niedostateczne tempo wzrostu całej gospodarki, niekorzystne uwarunkowania zewnętrzne. Niedostatek kapitału społecznego, dezintegracja społeczna, słabość instytucji. Anna Potok 18 18 „Wizja edukacji na wsi” wieś edukacja zdrowie Mała Szkoła Centrum Rozwoju Wsi przedsiębiorczość kultura pomoc społeczna Alina Kozińska-Bałdyga 19 19 Część II. Rolnictwo i ekonomiczna dywersyfikacja wsi 20 20 Część II. Rolnictwo i ekonomiczna dywersyfikacja wsi – autorzy: Witold Orłowski, Doradca Prezydenta RP Wojciech Józwiak, IERiGŻ Bogdan Klepacki, Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW Edward Majewski, Wydział Ekonomiczno-Rolniczy SGGW Eugeniusz Niedzielski, Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Józef Zegar, IERiGŻ Jan Saloni, BPW Fundusz Współpracy Bartosz Margol, BPW Fundusz Współpracy 21 21 „Gospodarstwa domowe, przestrzeń, wsie, gospodarstwa rolnicze i źródła zarobkowania ludności wiejskiej w 2025 roku?” 1. W 2025 roku około 86% rodzin żyjących na obszarach wiejskich będzie czerpać dochody wyłącznie spoza gospodarstwa rolnego ( w tym 18% będzie uprawiać działkę rolną), około 10% rodzin z gospodarstwa i innych źródeł, a jedynie około 4% wyłącznie z gospodarstwa. W 2002 roku było to odpowiednio: 73%, 22% i 5%. 2. W 2025 roku dochody osób pracujących w największych i najlepiej zarządzanych gospodarstwach rolnych będą równe lub większe od odchodów parytetowych, a dochody osób z innych gospodarstwach nie przekroczą nawet 1/4 kwoty dochodów parytetowych. Dochody innych grup zawodowych będą natomiast zbliżone do dochodów ludności zamieszkującej miasta. Wojciech Józwiak 22 22 „Miejsce rolnictwa w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi” (1) Wizja rolnictwa - trzy komponenty: 1) Rolnictwo i produkcja rolnicza (Gospodarstwa rolnicze, Struktura i skala produkcji, Systemy i technologie produkcji) 2) Rolnicy 3) Instytucje rolnicze. Gospodarstwa rolnicze Duże (30-40 ha), rodzinne, towarowe; Wielkoobszarowe gospodarstwa towarowe; Gospodarstwa rodzinne z wysokim stopniem dywersyfikacji (np. agroturystyczne); Gospodarstwa z produkcją „działów specjalnych” – np. szklarniowe, sadownicze; Gospodarstwa samozaopatrzeniowe (15-20% UR). Edward Majewski 23 23 „Miejsce rolnictwa w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi” (2) Struktura i skala produkcji Struktura produkcji: Zboża – maksimum 65% struktury zasiewów; Znaczący udział warzyw i owoców Rzepak i ziemniaki (poprawa jakości), więcej roślin białkowych (częściowo w miejsce buraków cukrowych); Rośliny „energetyczne”; W produkcji zwierzęcej – oprócz tradycyjnie silnych kierunków chowu (trzoda chlewna, drób, mleko), ekstensywny (ranczowy) chów bydła mięsnego i zwiększenie pogłowia owiec. Zwiększenie skali produkcji Wycofanie najsłabszych gruntów z użytkowania rolniczego. Edward Majewski 24 24 „Miejsce rolnictwa w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi” (3) Systemy i technologie produkcji Kierunek przemian: „Trwały rozwój” (Sustainable Development) Nowoczesność Systemy produkcji rolniczej wg kryterium „przyjazności dla środowiska”: system produkcji integrowanej jako dominujący, który zastąpi dzisiejsze konwencjonalne, intensywne systemy produkcji; rolnictwo precyzyjne (Precision Farming), jako bardziej stechnicyzowana odmiana integrowanej produkcji w gospodarstwach wielkoobszarowych; rolnictwo ekologiczne; tradycyjne, ekstensywne systemy produkcji - margines towarowego rolnictwa, właściwy dla sektora gospodarstw samozaopatrzeniowych. Edward Majewski 25 25 „Miejsce rolnictwa w ekonomicznej i społecznej strukturze wsi” (4) Rolnicy Podstawowe cechy nowego pokolenia rolników: wiedza, dążenie do doskonalenia i otwartość na zmiany; postawa przedsiębiorcy, akceptującego reguły rynku i gospodarki rynkowej. Instytucje rolnicze „Brakujące” rozwiązania instytucjonalne: Zintegrowane łańcuchy podaży - silna integracja pionowa, partnerska współpraca; System certyfikacji gospodarstw rolniczych. STRATEGIA: „Trwały (sustainable), sterowany przez rynek rozwój rolnictwa i wsi”. Edward Majewski 26 26 „Wieś w gospodarce informacyjnej – możliwy wpływ nowych technologii na sytuację i rozwój obszarów wiejskich ” Nagły dynamiczny rozwój nowych technologii stwarza niespodziewaną szansę zmniejszenia dystansu ekonomicznego i różnicy szans życiowych, pomiędzy mieszkańcami wsi i miast. Jednak dotąd nowe technologie, w sposób naturalny zwiększając swoją dostępność na terenach zurbanizowanych, zamiast zmniejszać - zwiększają dystans między miastem a wsią. Nie wydaje się istnieć prosta metoda zwiększenia dostępności nowych technologii na wsi. Należy łączyć bezpośrednie projekty inwestycyjne, z włączaniem nowych technologii do innych projektów infrastrukturalnych, z działaniami edukacyjnymi, a także poprawę jakości obecność administracji publicznej w sieci i elektroniczną obsługę jej klientów, szczególnie w drobnych, codziennych sprawach. Jan Saloni, Bartosz Margol 27 27 Część III. Polska wieś w europejskiej i globalnej przestrzeni. 28 28 Część III. Polska wieś w europejskiej i globalnej przestrzeni – autorzy: Mieczysław Adamowicz, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu SGGW Andrzej Kaleta, Instytut Socjologii UMK Tomasz Żukowski, Wydział Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW Krzysztof Mularczyk, Przewodniczący Rady Fundacji na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa Jerzy Plewa, SGGW Kazimierz Jaworski, Senator RP 29 29 „Wielozawodowość na obszarach wiejskich - perspektywa globalizacji” (1) 1. Potrzeba dywersyfikacji źródeł dochodów ludności wiejskiej jest silnie wzmacniana przez proces globalizacji światowego systemu społeczno-ekonomicznego, który: niesie ze sobą rewolucyjne przeobrażenia w sposobach pozyskiwania środków na utrzymanie, gdyż zmniejszają się możliwości pracy na tzw. etacie, gwarantującym nie tylko stały dochód, ale także zabezpieczenie socjalne. przywraca rozerwane w okresie społeczeństwa przemysłowego związki między miejscem zamieszkania i miejscem zatrudnienia, za sprawą tzw. telepracy (ang. teleworking). Andrzej Kaleta 30 30 „Wielozawodowość na obszarach wiejskich - perspektywa globalizacji” (2) 2. Potrzeba dywersyfikacji wydaje się być silnie sprzężona z nowym modelem społeczeństwa informatycznego , w którym podstawę każdego typu działalności, w tym także działalności ekonomicznej, jest wiedza i umiejętność korzystania z informacji, a to łączy się: z koniecznością pomnażania zasobów edukacyjnych ludności wiejskiej przez wprowadzanie nowych form jej kształcenia, bazujących na podstawowym instrumentarium procesu globalizacji jakim są nowoczesne media teleinformatyczne ( nauczanie na odległość). Andrzej Kaleta 31 31 „Wieś i polityka” (1) Scenariusz I- Urbanizacja polityki wiejskiej Zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie, rozwój alternatywnych do rolnictwa miejsc pracy i napływ zamożniejszych mieszkanców z miast doprowadza do sytuacji, w której w 2025 r. dochód na głowę mieszkanców wsi jest wyższy niż dochód na głowę mieszkańców miast. Konsekwencją tej urbanizacji wsi jest powielenie modelu zachodniego w rozwoju polityki wiejskiej- dominują partie o poglądach centroprawicowych z konserwatywnym programem światopoglądowym i liberalnym z zakresie polityki gospoddarczej Polska wies w 2025 r. ostoją centro-prawicy z bardzo dobrze rozwiniętym społeczeństwem obywatelskim. Krzysztof Mularczyk 32 32 „Wieś i polityka” (2) Scenariusz II- radykalizacja polityki wiejskiej Rozwarstwienie społeczne na skutek kontynuacji reform rynkowych nie idzie w parze z szybkim rozwojem gospodarczym. Po kilku latach poakcesyjnej hossy przychodzi czas spowolnienia gospodarczego. Niski rozwój gospodarczy i wysokie bezrobocie przekładają się na radykalizację nastrojów na wsi. Radykalizacja nastrojów na wsi przekłada się na dominację sił populistycznych zarówno na wsi, jak i w całym kraju. Jednak nawet radykalizacja i brak stabilności politycznej nie są w stanie długofalowo powstrzymać procesów urbanizacji i globalizacji, które powoli doprowadzają do urbanizacji polityki wiejskiej i dominacji sił umiarkowanych i konserwatywnych. Polska wieś po okresie radykalizacji wraca do swojej roli jako bazy społecznego konserwatyzmu. Krzysztof Mularczyk 33 33 „Nowe podstawy publicznego wsparcia dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” (1) Systematyczny wzrost transferów budżetowych do polskiego rolnictwa i obszarów wiejskich w okresie 2004-2013: 2003 - 5,08 mld zł 2004 – 7,7 mld zł (wzrost o 51% w porównaniu do 2003) 2005 – 9,7 mld zł (wzrost o 92% w porównaniu do 2003 roku) 2013 – 5,9 mld EURO (dopłaty bezpośrednie, PROW, SPO) Główne wyzwania w średnim okresie: Poziom wsparcia wsi i rolnictwa w nowej perspektywie finansowej (2007-2013) Negocjacje WTO Pełne i efektywne wykorzystanie możliwości wsparcia wsi i rolnictwa Zapewnienie współfinansowania z budżetu krajowego środków UE Reforma rynku cukru. Jerzy Plewa 34 34 „Nowe podstawy publicznego wsparcia dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” (2) Czynniki wpływające na poziom wsparcia wsi i rolnictwa po roku 2013: 1. Procesy zachodzące w gospodarce światowej oraz unijnej, będą prowadzić do dalszej globalizacji i liberalizacji struktur ekonomicznych. 2. Rosnąca fala krytyki pod adresem WPR na arenie międzynarodowej. 3. Ostateczne ustalenia Rundy Doha i kolejnej rundy rokowań w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) (eliminacja subsydiowania eksportu rolnego oraz systematycznie obniżanie poziomu ochrony rynku rolno-spożywczego UE). 4. Proces rozszerzania UE o dalsze państwa posiadające znaczący sektor rolny (Republiki Bałkańskie, Turcja ?, Ukraina ?). 5. Niektóre z państw będące wielkimi importerami artykułów rolnospożywczych, staną się ich eksporterami lub osiągną samowystarczalność żywnościową (Rosja, Chiny). Systematyczny wzrost produkcji rolniczej na Ukrainie. Jerzy Plewa 35 35 „Nowe podstawy publicznego wsparcia dla rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich” (3) 6. Zaostrzenie presji konkurencyjnej przyspieszy upowszechnienie odmian genetycznie zmodyfikowanych, wciąż jeszcze nie akceptowanych w wielu krajach UE w tym w Polsce. Następować będzie stopniowe ograniczenie produkcji rolnej głownie w państwach członkowskich byłej piętnastki. 7. Coraz bardziej prawdopodobna częściowa renacjonalizacja WPR. 8. Szansą na zachowanie sektora rolnego w UE a więc i w Polsce może być zapewnienie wysokiej jakości i standardów produkcji, rozwój produktów regionalnych i rolnictwa ekologicznego. 9. Koszty wysokich standardów produkcji, przestrzegania norm ochrony środowiska i dobrostanu zwierząt będą rekompensowane rolnikom poprzez wsparcie z kategorii „green box”. Jerzy Plewa 36 36 Część IV. Przestrzeń wiejska – przyroda-gospodarka. 37 37 Część IV. Przestrzeń wiejska – przyroda-gospodarka - autorzy: Henryk Runowski, Katedra Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW Artur Bołtromiuk, IRWiR PAN Piotr Gradziuk, Instytut Nauk Rolniczych w Zamościu Akademia Rolnicza w Lublinie Andrzej Ludwicki, Polska Izba Biomasy Elżbieta Raszeja, Katedra Terenów Zieleni Akademia Rolnicza w Poznaniu Marek Kowicki, Zakład Architektury i Planowania Wsi Politechnika Krakowska 38 38 „Systemy rolnictwa w scenariuszu przyszłości” (1) Intensyfikacja produkcji rolniczej poza pozytywnymi efektami produkcyjno-ekonomicznymi spowodowała szereg niekorzystnych zmian w środowisku. Występujący przez lata prymat prywatno-gospodarczej racjonalności gospodarowania (maksymalizacja zysku lub dochodu) nad racjonalnością ogólnospołeczną powodował rozwój rolnictwa kosztem środowiska naturalnego i jego nieodnawialnych zasobów. Poszukiwanie kompromisu między interesem producenta a interesem społeczeństwa nie jest możliwe bez udziału państwa. Koszty osiągania optimum społecznego muszą obciążać zarówno producentów jak i całe społeczeństwo. Koszty samoodnowy zasobów publicznych powinni ponosić producenci, zaś koszty wykraczające poza ten zakres powinno pokrywać społeczeństwo. Henryk Runowski 39 39 „Systemy rolnictwa w scenariuszu przyszłości” (2) W ujęciu skrajnym możemy wyróżnić dwie formy rolnictwa: Konwencjonalne – ekonomicznie „tańsze”, wytwarzające więcej dóbr prywatnych Ekologiczne – ekonomicznie „droższe”, wytwarzające więcej dóbr środowiskowych. Rolnictwo konwencjonalne poprzez redukcję poziomu stosowanych nakładów pochodzenia zewnętrznego i trafniejsze ich zastosowanie (postęp rolniczy) może znacząco ograniczyć niekorzystne oddziaływanie na środowisko naturalne, zachowując wysoką efektywność ekonomiczną. Nosi ono nazwę rolnictwa integrowanego. Rolnictwo ekologiczne poprzez lepsze wykorzystanie postępu biologicznego i organizacyjnego może zwiększyć swoją efektywność ekonomiczną, bez uszczerbku dla ochrony środowiska i zwierząt oraz jakości produktów. Henryk Runowski 40 40 „Systemy rolnictwa w scenariuszu przyszłości” (3) Dla Polski właściwa jest dualna droga rozwoju: część gospodarstw produkująca metodami zapewniającymi wysoką efektywność ekonomiczną (niskie koszty i ceny produktów żywnościowych) i respektujących podstawowe wymogi ochrony środowiska i zwierząt oraz wymogi jakościowe (rolnictwo integrowane), część gospodarstw produkująca metodami ekologicznymi, zapewniającymi wykorzystanie posiadanych atutów środowiskowych i społeczno-kulturowych oraz wysoką jakość produktów żywnościowych, z myślą o konsumentach gotowych zapłacić wyższe ceny za te produkty (rolnictwo ekologiczne). Henryk Runowski 41 41 „Rolnictwo, jako źródło odnawialnej energii” (1) 1. Spadek bezrobocia na obszarach wiejskich oraz poprawa sytuacji ekonomicznej rolników zależy od znalezienia alternatywnych źródeł dochodów gospodarstw rolnych. Jednym z postulowanych rozwiązań może być produkcja biomasy roślinnej, zorganizowana w sposób celowy i zinstytucjonalizowany, dla której rynkiem zbytu będzie sektor elektroenergetyczny i paliwowy. Zasadniczy wpływ na dywersyfikację ekonomiczną obszarów wiejskich w Polsce będzie miała instytucjonalizacja innowacji technologicznych, organizacyjnych i ekonomicznych realizowana w warunkach partnerstwa publiczno-prywatnego - koncepcja utworzenia Narodowego Funduszu Ziemskiego, którego misją będzie stymulowanie długoterminowego wzrostu gospodarczego Polski poprzez realizację strategii rewitalizacji obszarów wiejskich. Andrzej Ludwicki 42 42 „Rolnictwo, jako źródło odnawialnej energii” (2) 2. Długookresowym efektem realizacji strategii rewitalizacji obszarów wiejskich (rozumianej jako „odkrywanie przyszłości z uwzględnieniem tradycyjnych wartości”) powinno być powstanie silnego narodowego przemysłu przetwórstwa biomasy na cele energetyczne. W wyniku dywersyfikacji ekonomicznej obszarów wiejskich, w szczególności zaś zmiany profilu produkcji roślinnej powstaną liczne pozytywne efekty zewnętrzne (np. redukcja gazów cieplarnianych zgodnie z intencją Protokołu z Kioto, wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju poprzez rozwój modelu energetyki rozproszonej i reelektryfikacja wsi, aktywizacja obszarów wiejskich z zachowaniem zasady subsydiarności, ograniczenie skali bezrobocia na wsi i zjawiska „dziedziczenia biedy”, wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców wsi, postęp naukowo-techniczny związany z rozwojem „agroenergetyki”). Andrzej Ludwicki 43 43 „W poszukiwaniu ładu i autentyczności. Refleksje na temat kształtowania krajobrazu i architektury polskiej wsi” (1) ARCHITEKTURA I PRZESTRZEŃ 1. Wizja przestrzeni Spójna koncepcja, zintegrowana, długofalowa polityka przestrzenna zamiast doraźnych rozwiązań i wyrywkowych decyzji. Rozpoznanie zasobów przestrzenno-krajobrazowych, sformułowanie celów i uwarunkowań rozwoju, wyznaczeniu zakresu dopuszczalnych przekształceń, wskazanie nowych kierunków i rozwiązań. 2. Kultura przestrzenna Kształtowanie przestrzeni zamiast dzielenia i „zawłaszczania” przestrzeni Dokonywanie wyborów przestrzennych z uwzględnieniem cech środowiska i potrzeb społecznych, a jednocześnie z poszanowaniem trwałych wartości zachowanych w krajobrazie wsi. Elżbieta Raszeja 44 44 „W poszukiwaniu ładu i autentyczności. Refleksje na temat kształtowania krajobrazu i architektury polskiej wsi” (2) 3. Tożsamość przestrzenno-architektoniczna Odrębność i specyfika lokalnych rozwiązań zamiast uniformizacji przestrzeni i architektury. Poszukiwanie, określenie, zrozumienie i ochrona lokalnych cech przestrzenno-krajobrazowych i tradycji architektonicznej, definiujących tożsamość wsi. 4. Ład przestrzenny – planowanie i zarządzanie Zintegrowany, zrównoważony system gospodarowania zasobami przestrzeni i krajobrazu. Doskonalenie metod teoretycznych i praktycznych, narzędzi prawnych i fiskalnych, rozwój badań, wszechstronne kształcenie kadry profesjonalnej, włączenie nowych instrumentów wspólnej polityki europejskiej (Europejska konwencja krajobrazowa, Europejska strategia rozwoju przestrzennego). Elżbieta Raszeja 45 45 „W poszukiwaniu ładu i autentyczności. Refleksje na temat kształtowania krajobrazu i architektury polskiej wsi” (3) 5. Odpowiedzialność za kształt przestrzeni Udział społeczności lokalnych w procesie podejmowania decyzji przestrzennych zamiast indywidualnych roszczeń i protestów. Uspołecznienie planowania przestrzennego; plan jako dialog i umowa społeczna. Podnoszenie społecznej świadomości, edukacja przestrzennokrajobrazowa; włączenie zagadnień kształtowania krajobrazu i architektury do nowych programów (Leader, Odnowa wsi). 6. Architektura wsi Autentyzm i zrozumienie tradycji zamiast pseudo-regionalizmu i fałszywej „wiejskości”. Twórcza kontynuacja form regionalnych i lokalnej tradycji budowlanej, związek architektury z krajobrazem (skala, forma, materiał), logika i racjonalność rozwiązań (architektura organiczna, energooszczędna). Elżbieta Raszeja 46 46
