Struktura Ja – funkcje regulacyjne i metody badań - KUL

„Struktura Ja – funkcje regulacyjne i metody badań”
wykład monograficzny, dr Wacław Bąk
Termin egzaminu: 06.02.07 (wtorek), godz. 13:00 – 13:45, sala, C-611
ZAKRES MATERIAŁU DO EGZAMINU
1. Wprowadzenie w problematykę Ja w psychologii:
Pięć sposobów używania terminu „Ja” (Leary i Tangney, 2003)
Podstawowe pytania dotyczące Ja w psychologii (Robins, Norem, Cheek, 1999): Czym jest Ja –
kwestie definicyjne i pojęciowe?; Jakie są jego komponenty strukturalne?; Jak stabilne jest Ja na
przestrzeni czasu?; Czy zwierzęta mają Ja?; Jakie jest jego neurofizjologiczne podłoże?; W jakim
sensie może być traktowane jako produkt ewolucji?; Jakie są funkcje adaptacyjne Ja?
2. Ja w różnych nurtach teoretycznych psychologii
William James i rozróżnienie na Ja podmiotowe i przedmiotowe
Podejście psychodynamiczne: klasyczna psychoanaliza, psychologia ego, neopsychoanaliza, teorie
relacji z obiektem
Psychologia humanistyczna: Allport, Rogers.
3. Ja w podejściu poznawczym
Czynniki, które złożyły się na intensywny rozwój badań nad Ja w II połowie XX wieku
Osobowość jako system wiedzy osobistej i samowiedza jako jeden z elementów osobowości
Rozwój systemu Ja na przestrzeni życia – różnicowanie ja-nie ja; rozwój samoświadomości;
zdolność do autorefleksji
4. Schematy Ja (self-schemata) wg H. R. Markus
Definicja i charakterystyka schematów Ja
Metodologia klasycznych badań Markus (1977) i wyniki dalszych badań nad schematami Ja
5. Dalszy rozwój koncepcji H. R. Markus
Robocza koncepcja siebie (working self-concept): charakterystyka pojęcia, sposób badania
roboczej koncepcji siebie i jej zmian
Ja jako złożona i dynamiczna struktura poznawcza: różnice w stosunku do ujęć klasycznych;
wymiary opisu złożonych reprezentacji Ja (Markus, Wurf, 1987)
Koncepcja Ja możliwych (possible selves) (Markus, Nurius, 1986): definicja; typologia; funkcje Ja
możliwych; zależność między Ja możliwymi a wiekiem i płcią
6. Struktura Ja – zróżnicowanie i integracja
Treść vs struktura Ja
Zróżnicowanie i integracja jako dwie podstawowe cechy strukturalne
Złożoność Ja (self-compexity) P. W. Linville
Przedziałowość czyli szufladkowanie (self-concept compartmentalization) C. J. Showers
Klarowność koncepcji siebie (self-concept clarity) J. D. Campbell
Zróżnicowanie koncepcji siebie (self-concept differentiation) E. M. Donahue
Jaka struktura Ja sprzyja adaptacji? – wnioski z badań Campbell i in. (2004)
7. Motywy związane z koncepcją siebie
Autowaloryzacja (self-enhancement)
Autoweryfikacja (self-verification)
Autodiagnozowanie (self-assessment)
Autodoskonalenie (self-improvement)
Model taktycznego wzmacniania koncepcji siebie – Sedikides i Strube
Model przebiegu procesów autoewaluacyjnych W. Swanna
8. Problematyka samooceny
Definicje samooceny: globalna samoocena (global self-esteem), samooceny sytuacyjne (feelings of
self-worth), samooceny aspektowe (self-evaluations)
Modele opisujące zależności między samooceną globalną a samoocenami sytuacyjnymi i
aspektowymi: model poznawczy (bottom-up) i afektywny (top-down)
Globalna samoocena w ujęciu M. Rosenberga
Metody badania globalnej samooceny: RSE (Rosenberg) i SISE (Robins, Hendin, Trzesniewski)
Dwa wymiary globalnej samooceny (Tafarodi i Swann, 2001): przekonanie o własnej kompetencji
(self-competence) vs akceptacja siebie (self-liking)
Samoocena jawna (expilicit) vs utajona (implicit) oraz metody badania samooceny utajonej
-
Model rozwoju samooceny i tendencja do jej ochraniania u osób z wysoką samooceną (Brown,
Dutton, Cook, 2001) oraz koncepcja optymalnej samooceny (optimal self-esteem) M. Kernisa
(2003)
Samoocena a cechy osobowości (FFM)
Samoocena a płeć
Samoocena na przestrzeni życia i kwestia stabilności samooceny
9. Wybrane koncepcje opisujące procesy samoregulacji
Teoria przedmiotowej samoświadomości – Duval i Wicklund (1972), Silvia i Duval (2001)
Model cybernetyczny Carvera i Scheiera
Teoria rozbieżności Ja E. T. Higginsa: samoopis vs samozrozumienie (self-digest); model systemu
Ja; emocjonalne konsekwencje poszczególnych rozbieżności; wpływ stylów wychowawczych na
kształtowanie się dominujących standardów Ja; konsekwencje rozbieżności między standardami Ja
oraz między różnymi aspektami Ja realnego; rozbieżności Ja w wybranych grupach klinicznych;
możliwości wykorzystania teorii Higginsa w planowaniu działań terapeutycznych; wybrane uwagi
krytyczne.
Dalszy rozwój teorii Higginsa: teoria ukierunkowań regulacyjnych oraz koncepcja zgodności
regulacyjnej
LITERATURA
Bąk, W. (2002). E. Tory Higginsa teoria rozbieżności ja. Przegląd Psychologiczny, 45, 39-55.
Brown, J. D., Dutton, K. A., Cook, K. E. (2001). From the top down: Self-esteem and self-evaluation.
Cognition and Emotion, 15, 615-631.
Campbell, J. D., Assanand, S., Di Paula, A. (2004). Cechy strukturalne pojęcia Ja a przystosowanie. W: A.
Tesser, R. B. Felson, J. M. Suls (red.), Ja i tożsamość (s. 70-88). Gdańsk: GWP.
Higgins, E. T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect. Psychological Review, 94, 319340.
Higgins, E. T. (1997). Beyond pleasure and pain. American Psychologist, 52, 1280-1300.
Jarymowicz, M. (2000). Psychologia tożsamości. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki.
Tom 3 (s. 107-125). Gdańsk: GWP.
Kernis, M. H. (2003). Toward a conceptualization of optimal self-esteem. Psychological Inquiry, 14, 1-26.
Kofta, M., Doliński, D. (2000). Poznawcze podejście do osobowości. W: J. Strelau (red.), Psychologia.
Podręcznik akademicki. Tom 2 (s. 561-600). Gdańsk: GWP.
Leary, M. R., Tangney, J. P. (2003). The self as an organizing construct in the behavioral and social sciences.
W: M. R. Leary, J. P. Tangney (red.), Handbook of self and identity (s. 3-14). New York: Guilford.
Mandrosz-Wróblewska (1985). Rola schematów „ja” w przetwarzaniu informacji o sobie i innych ludziach.
Teoria Hazel Markus i jej implikacje. Przegląd Psychologiczny, 18, 101-122.
Markus, H. (1977). Self-schemata and processing information about the self. Journal of Personality and
Social Psychology, 35, 63-78.
Markus, H., Nurius, P. (1986). Possible selves. American Psychologist, 41, 954-969.
Markus, H., Wurf, E. (1987). The dynamic self-concept: A social psychological perspective. Annual Review
of Psychology, 38, 299-337.
Oleś, P. (1997). Dynamiczny self: implikacje dla zjawiska autodestrukcji. W: Oleś, P. (red.), Wybrane
zagadnienia z psychologii osobowości (s. 283-299). Lublin: TN KUL.
Oleś P. (2004). Niespójność osobowości – wartość adaptacyjna. Kolokwia Psychologiczne, 12, 70-90.
Robins, R. W., Norem, J. K., Cheek, J. M. (1999). Naturalizing the self. W: L. A. Pervin, O. P. John (red.),
Handbook of personality. Theory and research (s. 443-477). New York: The Guilford Press.
Tafarodi, R. W., Swann, W. B. (2001). Two-dimentional self-esteem: theory and measurement. Personality
and Individual Differences, 31, 653-673.
Tesser, A., Felson, R. B., Suls, J. M. (red.) (2004). Ja i tożsamość. Gdańsk: GWP.
Turopolski, W. (1999a). Koncepcja „Ja” w psychologii Williama Jamesa. W: A. Gałdowa (red.), Wybrane
zagadnienia z psychologii osobowości (s. 31-55). Kraków: Wydawnictwo UJ.
Wojciszke, B. (2002). Ja i wizerunek własnej osoby. W: B. Wojciszke. Człowiek wśród ludzi. Zarys
psychologii społecznej (s. 136-177). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.