Zadania z Konkursu Polonistycznego 2011

KONKURS POLONISTYCZNY DLA UCZNIÓW GIMNAZJUM- 16 maja 2011r.
I.
Przeczytaj uważnie poniższy esej Czesława Miłosza (1911-2004), a następnie odpowiedz na pytania.
Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami. Cytuj jedynie wówczas, kiedy jesteś o to
proszony.
Czesław Miłosz, Piasek w klepsydrze
Kontemplacja czasu jest kluczem do ludzkiego życia. Jest to niesprowadzalna do
niczego tajemnica, do której żadna nauka nie ma dostępu. Pokora jest nieunikniona, kiedy
wiemy, że nie jesteśmy pewni, jak zachowamy się w przyszłości. Osiągamy stabilizację, tylko
wyrzekając się swego ja, które podlega czasowi i zmianom.
Dwie rzeczy nie dają się sprowadzić do żadnego racjonalizmu: czas i piękno. Od nich
należy zaczynać.
Simone Weil, Wybór pism
[1]
Tajemnicy należy się szacunek. Gdyby człowiek nie był świadomy przemijania i swego życia, i wszystkich
rzeczy ludzkich, nie byłby człowiekiem. Nie byłoby mu też dostępne piękno, którego samą istotą jest i nietrwałość,
i moc chwili przeciwstawionej upływowi czasu. Słowa Eklezjasty1 są wzorem wszelkiej poezji lirycznej, bo w nich ten,
kto mówi i stwierdza, że musi przeminąć tak jak inni, wznosi się ponad swoją zniszczalność poprzez rytm języka. Tak
samo linia i kolor wyzwalają nas z naszego ja i jakikolwiek był brud, którym żywił się akt twórczy, są zamienione
w nie-ja.
[2]
Stałe rozmyślanie o czasie jest niemożliwe, bo paraliżowałoby czyny, podszeptując, że każdy będzie daremny.
Ludzie muszą dążyć, kochać, nienawidzić, zakładać rodziny, zarabiać, walczyć. Ich dnie muszą być poddane
dyscyplinie narzuconej przez doraźne cele. Usposobienie artystyczne odznacza się wrażliwością na sam nurt czasu,
który magnetyzuje jak wąż królika. Nie można odmówić racji tym, którzy w sztuce i kontemplacji religijnej widzieli
dystans wobec Woli, woli życia, wzniesienie się ponad koło narodzin i śmierci. Dlatego podział na dwa gatunki ludzi:
ludzi Woli i ludzi Medytacji, jest czymś trwałym, co nie znaczy, że istnieją w stanie czystym, bez domieszki, i że nie
toczą nieraz ze sobą sporu w jednej cielesnej powłoce.
[3]
Nikt mnie, kiedy byłem dzieckiem, w grozę przemijania nie wtajemniczał, sam na to wpadłem, mając ją daną
niejako z natury. Na wzmiankę zasługuje jednak sposób, w jaki czytałem pewna książkę dla młodzieży. Był to James
Fenimore Cooper. […] W pierwszej części bohater, Nataniel Bumppo, ukazywał się jako młodzieniec, Tropiciel,
Pogromca Zwierza, w ostatniej- jako stary człowiek zwany Skórzaną Pończochą. Przeżycie moje było tak ostre
i słodko-bolesne, że dotychczas trwa we mnie, jakbym obcował z tym bohaterem wczoraj. Wtedy było nagie, poza
jakimikolwiek słowami, teraz potrafię ocenić nie byle jaki jego wymiar i nazwać. Tropiciel wędrował: w przestrzenibo uciekając przed cywilizacją, posuwał się coraz dalej na Zachód, do puszczy, gdzie mieszkali tylko Indianie; w czasiebo z potężnego, beztroskiego młodzieńca zmieniał się w dojrzałego męża i wreszcie starca. Wtedy to następowało
jego spotkanie z cywilizacją, która podlegała innemu czasowi. Okolice, gdzie spędził młodość, były już gęsto
zasiedlone, jego indiańscy przyjaciele zginęli w bitwach albo umarli, dla nowych pokoleń kolonistów jego prawdziwa,
leśna ojczyzna była tylko legendą, a on sam dziwacznym zabytkiem, z tą swoją staroświecką długą rusznicą.
I zupełnie samotny, z nikim już nie znajdując wspólnego języka, jeszcze raz odchodził- w obszar, który oznaczał
wygnanie, bo nie był już lasem, był pustką, bezgraniczną prerią.
[4]
Coopera więc czytałem niby symboliczną przypowieść o ludzkim losie. Mały chłopiec, współczułem ze starym
traperem, który wszystko już miał za sobą. I kto wie, czy nie Cooper odezwał się w wierszu napisanym później przeze
mnie, dwudziestotrzyletniego:
[…] Wicher włosy siwe
czesze palcami i wreszcie prawdziwe
słowa powtarza wpatrzonym w pamięci
przepaść otwartą. […]
1
EKLEZJASTES, Kohelet (hebr., ‘kaznodzieja’) księga Biblii, powstała ok. 200 pne., esej filozoficzny, głoszący, że „wszystko jest marność” (łac.
omnia vanitas)
[5]
Nawiasem. Jak jedno ziarnko pomaga krystalizować się roztworowi, tak jeden obraz u Coopera mógł być
zaczątkiem moich marzeń porządkujących przestrzeń. Wyobraźmy sobie jezioro, zewsząd otoczone dziewiczym
lasem, i pośrodku wodnej płaszczyzny rodzaj zakotwiczonej arki, pływający dom. Kiedy Tropiciel był młodzieńcem,
do jeziora Oswego w północnej części stanu New York koloniści jeszcze nie dotarli. W arce, niechętny ludziom
i odgrodzony wodą od buszujących w puszczy Indian, mieszkał emerytowany pirat z dwiema córkami. Czyż nie model
całkowicie bezpiecznego państwa dla dziecięcej wyobraźni?
[6]
Tak więc romantyczny Amerykanin Cooper, wcześniej do mnie przemówił niż polscy romantycy. Zapoznając
się następnie z nimi, nie byłem szczególnie wrażliwy na miłosny szał Gustawa, ale bardzo na jego żal nad tym, co
minęło- kiedy odwiedził dom swego dzieciństwa i zobaczył, że tam „rudera, pustka i zniszczenie”. A już zupełnie
urzekła mnie „Godzina myśli” Słowackiego, przez swój, wzmocniony przez klasyczną jeszcze powściągliwość, ton
rozdzierający wspomnień ze łzami, ten ton, który- jak dowiedziałem się o wiele później- Edgar Allan Poe uważał za
najbliższy samej istocie poezji. „Godzina myśli” , jak żaden inny utwór, mitologizowała ulice, po których chodziłem,
Świętojańską, Dominikańską, a także park koło dworu w odległych o dwadzieścia kilometrów Jaszunach, miejsce
spacerów Słowackiego i Ludwiki Śniadeckiej.
[7]
Zaduma nad przemijaniem zawsze towarzyszyła człowiekowi i nigdy go nie opuści, tonacja jej jednak się
zmienia i na przykład danse macabre późnego Średniowiecza jest czymś zasadniczo różnym od renesansowych
przepisów na korzystanie z chwili, dlatego że młodość trwa krótko i krótkie jest życie. To carpe diem w horacjańskich
wierszach (przekładach i naśladownictwach) Kochanowskiego zawsze wydawało mi się dość płaską retoryką, chociaż
rozumiem, że podobnie jak w tańcu śmierci chodziło tu o podkreślenie prawidłowości: nie jesteś pierwszy ani ostatni,
komu się to zdarza. […]
[8]
Kontemplacja czasu jest kluczem do ludzkiego życia- ale można dokoła tego klucza tylko krążyć, nie można go
dotknąć. Jedno jest pewne: nie każda kontemplacja czasu jest równie dobra, ponieważ sama w sobie nie daje się ująć
w słowa, rodzaj jej poznajemy po tym, jaki użytek zrobił z niej dany człowiek.
Czesław Miłosz. Ogród nauk. Kraków: Znak, 1998.
1. Zinterpretuj tytuł eseju, zwracając szczególną uwagę na jego metaforyczny charakter.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
2. W akapicie 2. autor dokonuje podziału ludzi na dwa gatunki. Napisz, jaka jest różnica między nimi.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
3. Na podstawie akapitu 1. wyjaśnij, dzięki czemu człowiek może „wznieść się ponad swoją zniszczalność”, tzn.
pokonać swą śmiertelność.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
4. Książka Coopera była dla Cz. Miłosza dziełem szczególnym z kilku powodów:
a. stanowiła doskonałą konkretyzację zjawiska przemijania;
b. mitologizowała przestrzeń, rozbudzając dziecięcą wyobraźnię;
c. budziła refleksje nad złożonością ludzkiego losu;
d. urzeczywistniła lęk przed grozą życia i jego ostatnim stadium- śmiercią;
e. pozwoliła dostrzec tragizm przemijania i samotność człowieka w czasie.
Podkreśl nieprawdziwy argument.
(1p.)
5. Podaj numer akapitu, którego treść ma charakter dygresji w odniesieniu do głównego problemu
poruszanego w eseju.
(1p.)
Akapit ___________
6. Napisz, w jakiej relacji pozostaje treść akapitu 4. wobec akapitu 3.
(1p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
7. Oceń prawdziwość poniższych zdań, zapisując obok literę P (prawda) lub F (fałsz):
(2p.)
a. Danse macabre występował w sztuce późnego Średniowiecza. ______
b. Motyw carpe diem w liryce Horacego był wykładnią średniowiecznych rozważań na temat śmierci. _____
8. W ostatnim akapicie Miłosz powtarza i rozwija myśl cytowanej we wstępie eseju Simone Weil. Co łączy te
dwie wypowiedzi? Podkreśl poprawną odpowiedź.
(1p.)
a. uzasadnienie potrzeby kontemplacji czasu,
b. podważenie potęgi ludzkiego rozumu,
c. przekonanie o tajemnicy Czasu- zagadki istnienia,
d. ukazanie rozbieżności w ocenie sposobów kontemplacji czasu.
II.
Przeczytaj uważnie wiersz, a następnie, odpowiadając na podane pytania, dokonaj jego analizy
i interpretacji.
Czesław Miłosz, Piosenka o końcu świata
W dzień końca świata
Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji,
Rybak naprawia błyszczącą sieć.
Skaczą w morzu wesołe delfiny,
Młode wróble czepiają się rynny
I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć.
W dzień końca świata
Kobiety idą polem pod parasolkami,
Pijak zasypia na brzegu trawnika,
Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa
I łódka z żółtym żaglem do wyspy podpływa,
Dźwięk skrzypiec w powietrzu trwa
I noc gwiaździstą odmyka.
A którzy czekali błyskawic i gromów,
Są zawiedzeni.
A którzy czekali znaków i archanielskich trąb,
Nie wierzą, że staje się już.
Dopóki słońce i księżyc są w górze,
Dopóki trzmiel nawiedza różę,
Dopóki dzieci różowe się rodzą,
Nikt nie wierzy, że staje się już.
Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem,
Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie,
Powiada przewiązując pomidory:
Innego końca świata nie będzie,
Innego końca świata nie będzie.
1. Napisz, co kształtuje nasze wyobrażenia o końcu świata? Odwołaj się do konkretnego tytułu.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
2. Sformułuj temat, który podejmuje w wierszu Cz. Miłosz.
(2p.)
_________________________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________________________
3. Ten prosty na pozór tekst jest, wg prof. Jana Błońskiego, „fabryką sensów kulturowych”. Wypisz z 1. i 2.
strofy obrazy będące składnikami świata przedstawionego.
(3p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
4. Jakiego typu zdania budują te obrazy?
(1p.)
________________________________________________________________________________________
5. Z dwóch pierwszych strof wypisz epitety i określ ich funkcję.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
6. Zacytuj jedyną w tym wierszu metaforę i wyjaśnij jej funkcję.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
7. Jaki świat pokazują omawiane przez Ciebie obrazy. Scharakteryzuj ich nastrój
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
8.
Zinterpretuj tytuł utworu. Na czym polega sprzeczność w nim zawarta?
(3p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
9. W 3. strofie wskaż anaforę i konstrukcje anaforyczne. Wyjaśnij ich funkcję. Napisz, jaka prawda
o światopoglądzie ludzi jest w nie wpisana?
(4p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
10. Dlaczego „siwy staruszek” mimo wszystko jest prorokiem?
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
11. W wierszu Miłosza w czasie przeszłym występuje tylko czasownik „czekali”, w innych przeważa czas
teraźniejszy. Jaki fakt uobecnia ten zabieg; co „staje się już”?
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
12. Zwróć uwagę na wyrażoną w czasie przyszłym puentę utworu. Zinterpretuj ją i napisz, dlaczego dwukrotnie
się powtarza?
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
13. Napisz, dlaczego 2011 rok został ogłoszony rokiem Cz. Miłosza.
(2p.)
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
POWODZENIA!