pobierz

NaCoBeZu z biologii dla klasy 1
I. Podstawy biologii
1. Biologia – nauka o życiu
• wyjaśniam znaczenie pojęcia biologia
• omawiam dziedziny biologii i ich zakres
• wymieniam źródła wiedzy biologicznej
• planuję i przeprowadzam proste obserwacje i doświadczenia
• formułuję hipotezy
• odróżniam próbę badawczą od próby kontrolnej
• formułuję wnioski
• sporządzam dokumentację z badań
2. Budowa komórki
• wymieniam pierwiastki i związki chemiczne (organiczne i nieorganiczne) występujące w komórkach
oraz podaję ich rolę
• wykazuję kluczową rolę węgla dla istnienia życia
• charakteryzuję kształty i rozmiary komórek
• rozpoznaję komórki roślinne, zwierzęce, grzybowe i bakteryjne oraz wymieniam występujące między
nimi różnice
• wyróżniam poszczególne elementy komórki i podaję ich funkcje
3. Czynności życiowe organizmów
• wymieniam i charakteryzuję czynności życiowe wspólne dla wszystkich organizmów
• dokonuję podziału organizmów na samożywne i cudzożywne
• uzasadniam, że fotosynteza i chemosynteza to autotroficzne sposoby odżywiania się
organizmów
• wykazuję, że oddychanie tlenowe i beztlenowe to źródła energii
• porównuję sposoby oddychania pod kątem ich wydajności
• badam doświadczalnie proces fermentacji alkoholowej
• określam substraty i produkty reakcji fotosyntezy i oddychania
• podaję przykłady wykorzystania energii
4. Klasyfikacja i oznaczanie organizmów. Wirusy.
• podaje kryteria klasyfikacji organizmów w systemach naturalnych i sztucznych
• definiuję gatunek i podaję przykłady nazw gatunkowych
• uzasadniam podwójne nazewnictwo gatunków
• wymieniam jednostki taksonomiczne zgodnie z ich hierarchią
• podaję podstawy podziału organizmów na pięć królestw
• rozpoznaję przedstawicieli poszczególnych królestw na podstawie ogólnych cech budowy i sposobu
odżywiania się
• posługuję się prostym kluczem do oznaczania roślin i zwierząt
• uzasadniam niemożność zaklasyfikowania wirusów do żadnego z królestw organizmów
• określam skutki infekcji wirusowej, wymieniam choroby wirusowe
• podaję sposoby zapobiegania infekcjom wirusowym oraz określam sposoby ich leczenia
II. Budowa i funkcjonowanie bakterii, protistów i grzybów
5. Bakterie – najmniejsze organizmy
• wymieniam środowiska życia bakterii
• omawiam kształty i wielkość komórek bakterii oraz rodzaje ich skupisk
• omawiam czynności życiowe bakterii (odżywianie się, oddychanie, rozmnażanie się, proces płciowy,
poruszanie się, tworzenie przetrwalników)
• omawiam znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka (pozytywne i negatywne)
• podaję skutki obecności bakterii pasożytniczych i symbiotycznych w organizmach
• wymieniam choroby bakteryjne, podaję sposoby zapobiegania infekcjom bakteryjnym oraz ich leczenie
6. Różnorodność protistów
• wskazuję przystosowania protistów do środowiska życia
• porównuję na przykładach budowę form jednokomórkowych, kolonijnych i wielokomórkowych
• prowadzę obserwacje mikroskopowe protistów jednokomórkowych (pantofelek, okrzemki) i kolonijnych
(skrętnica)
• charakteryzuję czynności życiowe protistów
• omawiam pozytywne i negatywne znaczenie protistów w przyrodzie i dla człowieka
7. Grzyby – cudzożywne plechowce
• wymieniam warunki niezbędne grzybom do życia
• omawiam budowę przedstawicieli królestwa grzybów
• charakteryzuję poszczególne czynności życiowe grzybów
• odróżniam grzyby jadalne od trujących
• omawiam budowę porostów oraz wskazuję cechy warunkujące ich pionierskie właściwości
• omawiam znaczenie porostów w ocenie stanu czystości powietrza
• uzasadniam pozytywne znaczenie grzybów w przyrodzie i dla człowieka
• wymieniam przykłady niekorzystnego wpływu grzybów na żywe organizmy i na produkty spożywcze
III. Budowa zewnętrzna i środowisko życia roślin
8. Budowa i funkcje tkanek roślinnych
• porównuję warunki życia w wodzie i na lądzie
• omawiam wytworzenie tkanek i organów jako przystosowanie do warunków panujących na lądzie
• klasyfikuję tkanki roślinne (twórcze, stałe)
• omawiam rodzaje tkanek twórczych i stałych, ich charakterystyczne cechy, rolę i rozmieszczenie w
organach roślinnych
• wykazuję związek między budową tkanek a ich funkcjami
9. Budowa i funkcje organów roślinnych
• wyróżniam organy wegetatywne i generatywne oraz omawiam ich rolę
• rozpoznaję rodzaje systemów korzeniowych i podaję przykłady roślin, u których występują
• charakteryzuję budowę zewnętrzną korzenia, łodygi i liścia
• wykazuję związek budowy wewnętrznej organów z pełnionymi przez nie funkcjami
• wykazuję na przykładach związek modyfikacji organów ze środowiskiem życia i pełnionymi funkcjami
• rozpoznaję w obrazie mikroskopowym tkanki występujące w korzeniu, łodydze i liściu
• wskazuję cechy zewnętrzne liści przydatne w oznaczaniu roślin
10. Mszaki – rośliny o cechach plechowców i organowców
• wskazuję miejsca występowania mszaków
• wykazuję cechy zewnętrzne i wewnętrzne świadczące o prymitywności mszaków
• odróżniam pokolenie płciowe od bezpłciowego
• wyjaśniam znaczenie pojęć gametofit i sporofit
• wykazuję związek rozmnażania płciowego mszaków z wodą, a bezpłciowego ze środowiskiem
lądowym
• wskazuję cechy mszaków warunkujące to, że są one roślinami pionierskimi
• omawiam znaczenie pojęć jednopienność i dwupienność
• wymieniam gatunki mszaków, ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka
11. Paprotniki – pierwsze organowce
• omawiam środowiska życia paproci, skrzypów i widłaków
• opisuję cechy zewnętrzne paproci, skrzypów i widłaków
• omawiam przemianę pokoleń na przykładzie paproci
• wymieniam znaczenie paprotników kopalnych i współcześnie żyjących
• podaję przykłady gatunków chronionych paprotników
• przedstawiam procesy, które doprowadziły do powstania pokładów węgla kamiennego w minionych
epokach geologicznych
12. Nagonasienne – rośliny o nieosłoniętych nasionach
• omawiam środowisko życia roślin nagonasiennych
• omawiam charakterystyczne cechy organów wegetatywnych świadczące o przystosowaniach roślin
do różnych warunków środowiska
• omawiam budowę i rolę kwiatów - organów generatywnych
• charakteryzuję nasienie jako organ przetrwalny
• omawiam cykl rozwojowy nagonasiennych na przykładzie sosny
• omawiam przegląd i znaczenie roślin nagonasiennych
• wymieniam gatunki chronione roślin nagonasiennych
• uzasadniam, że wiatropylność i wiatrosiewność to cechy roślin typowo lądowych
• rozpoznaję wybrane gatunki nagonasiennych po ich charakterystycznych cechach
• wyjaśniam znaczenie nagonasiennych w przyrodzie i dla człowieka
13. Okrytonasienne – rośliny wytwarzające owoce
• wymieniam środowiska życia roślin okrytonasiennych
• wskazuję organy wegetatywne i generatywne rośliny okrytonasiennej
• uzasadniam, że kwiat jest organem generatywnym, omawiam jego budowę
• omawiam różnice między zapyleniem a zapłodnieniem
• opisuję etapy powstawania owocu i rodzaje owoców
• wyodrębniam elementy budowy nasienia oraz wyjaśniam, co to jest bielmo
• wykazuję zależności między budową nasion i owoców a sposobami ich rozsiewania
• uzasadniam, że rośliny okrytonasienne są niezbędne dla człowieka
14. Rośliny wybranego środowiska lądowego – zajęcia terenowe
• rozpoznaję i wskazuję formy życiowe roślin
• wymieniam cechy zewnętrzne roślin przydatne w ich klasyfikacji i rozpoznawaniu
• wyjaśniam związek między budową a warunkami życia roślin
• posługuję się kluczem do oznaczania gatunków
• wyjaśniam potrzebę ochrony roślin i miejsc ich występowania
• sporządzam dokumentację przeprowadzonych obserwacji
IV. Funkcjonowanie organizmów roślin
15. Fotosynteza i transport substancji
• wykazuję związek budowy anatomicznej liścia z procesem fotosyntezy
• rozróżniam dwie fazy fotosyntezy – zależną i niezależną od światła
• wykazuję związek między intensywnością fotosyntezy a czynnikami zewnętrznymi
• wyjaśniam zależność między wymianą gazową a fotosyntezą i oddychaniem
• wyjaśniam związek między fotosyntezą a oddychaniem komórkowym
• planuję i przeprowadzam doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych
• wskazuję tkanki odpowiedzialne za transport substancji w roślinie i omawiam związek ich budowy z
funkcją
• podaję kierunki transportu w roślinie wody i związków organicznych
16. Rozmnażanie się roślin
• uzasadniam, że rozmnażanie jest warunkiem istnienia organizmów
• wskazuję różnice między rozmnażaniem się roślin zarodnikowych a nasiennych
• porównuję przemianę pokoleń u roślin zarodnikowych i nasiennych
• odróżniam rozmnażanie płciowe od bezpłciowego
• podaję przykłady rozmnażania bezpłciowego
• wskazuję korzyści wynikające z rozmnażania wegetatywnego
• wykazuję wpływ wytworzenia nasion na zasięg występowania roślin nasiennych
• planuje i wykonuje doświadczenie zgodnie z metodyką badań naukowych
• omawiam warunki kiełkowania nasion
V. Budowa zewnętrzna i środowisko życia zwierząt
17. Budowa i funkcje tkanek zwierzęcych
• wymieniam rodzaje tkanek zwierzęcych
• charakteryzuję tkanki nabłonkowe, łączne, mięśniowe i nerwową
• omawiam poziomy organizacji ciała zwierząt oraz definiuję pojęcia: tkanka, narząd, układ narządów,
organizm
• rozróżniam tkanki po ich cechach charakterystycznych
• wskazuję związek budowy tkanki z jej funkcjami
18. Parzydełkowce – najprostsze zwierzęta tkankowe
• wskazuję środowiska i tryb życia parzydełkowców
• wyjaśniam związek między trybem życia a symetrią ciała organizmu
• wyróżniam charakterystyczne elementy budowy parzydełkowców i wskazuję ich funkcje
• porównuję cechy meduzy i polipa
• omawiam znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla człowieka
19. Płazińce, nicienie – zwierzęta w większości pasożytnicze
• wymieniam środowiska życia płazińców
• wskazuję płazińce jako pierwsze zwierzęta mające wykształcone narządy i układy narządów
• wskazuję cechy morfologiczne i fizjologiczne płazińców i nicieni, będące przystosowaniem do
pasożytniczego trybu życia
• wyjaśniam, że symetria dwuboczna pozwala płazińcom wolno żyjącym na aktywny tryb życia
• definiuję pojęcia: żywiciel ostateczny i żywiciel pośredni
• podejmuję działania profilaktyczne zabezpieczające przed zarażeniem płazińcami i nicieniami
20. Pierścienice – zwierzęta o segmentowanym ciele
• wykazuję na przykładach związek budowy ze środowiskiem i trybem życia u poszczególnych grup
pierścienic
• porównuję budowę wieloszczetów, skąposzczetów i pijawek - przedstawia cechy wspólne i różniące
te grupy pierścienic
• omawiam pozytywne znaczenie pierścienic w przyrodzie i dla człowieka
21. Stawonogi – zwierzęta o charakterystycznych odnóżach
• wyróżniam części ciała u przedstawicieli poszczególnych grup stawonogów
• określam rodzaj szkieletu stawonogów i omawiam jego znaczenie
• wykazuję na przykładach związek budowy odnóży ze sposobem poruszania się w różnych
środowiskach
• wyjaśniam na przykładach zależność między budową aparatu gębowego a rodzajem pobieranego
pokarmu
• wskazuję pozytywne oraz negatywne znaczenie stawonogów w przyrodzie i dla człowieka
22. Mięczaki – zwierzęta o miękkim ciele okrytym muszlą
• wskazuję cechy pozwalające na odróżnienie mięczaków od innych grup zwierząt
• porównuję tryb życia mięczaków zasiedlających różne środowiska
• porównuję budowę ślimaków, małży i głowonogów – przedstawiam cechy wspólne i cechy różniące te
grupy mięczaków
• omawiam pozytywne i negatywne znaczenie mięczaków w przyrodzie i dla człowieka
23. Ryby – kręgowce wodne
• wyjaśniam związek między budową a środowiskiem i trybem życia ryb
• omawiam rodzaje płetw i ich funkcje
• wyjaśniam, dlaczego łuskę nazywa się metryką ryby
• wyjaśniam rolę pęcherza pławnego
• uzasadniam przydatność linii nabocznej w środowisku wodnym
• podaję przykłady ryb chrzęstnoszkieletowych
• podaję przykłady morskich i słodkowodnych gatunków ryb kostnoszkieletowych
• uzasadniam konieczność spożywania ryb przez człowieka
• omawiam znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka
24. Płazy – kręgowce dwóch środowisk
• wykazuję związek aktywności płazów z temperaturą otoczenia
• wyróżniam cechy będące przystosowaniem do życia w środowisku lądowym i w środowisku wodnym
• podaję przykłady gatunków należących do poszczególnych grup płazów
• podaję przykłady gatunków chronionych płazów
• omawiam przebieg rozmnażania plazów
• omawiam znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka
25. Gady – kręgowce, które opanowały ląd
• wyjaśniam związek budowy zewnętrznej gadów z ich środowiskiem i trybem życia
• wskazuję rolę pokrycia ciała oraz błon płodowych w opanowaniu środowiska lądowego
• podaję charakterystyczne cechy żółwi, łuskonośnych i krokodyli
• uzasadniam konieczność ochrony gatunkowej gadów
• wymieniam gatunki gadów żyjących w Polsce
• omawiam znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka
26. Ptaki – kręgowce aktywnie latające
• wyjaśniam zależność między stałocieplnością a rozprzestrzenieniem się ptaków
• wskazuję cechy w budowie zewnętrznej i wewnętrznej umożliwiające ptakom latanie
• omawiam rodzaje i rolę piór
• wyjaśniam związek między budową dzioba i kończyn a rodzajem spożywczego pokarmu
• wyjaśniam pojęcie grzebień mostka oraz wymieniam przykłady gatunków należących do ptaków
grzebieniowych i bezgrzebieniowych
• omawiam budowę jaja oraz wyjaśniam pojęcie gniazdowniki i zagniazdowniki
• omawiam znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka
27. Ssaki – kręgowce wszechstronne i ekspansywne
• omawiam cechy charakterystyczne ssaków
• wyjaśniam związek między budową zewnętrzną i trybem życia ssaka a środowiskiem jego życia
• omawiam budowę skóry i wskazuję jej wytwory
• wykazuję, że stałocieplność, budowa skóry i zróżnicowanie budowy kończyn pozwoliły ssakom na
opanowanie wszystkich środowisk
• podaję kryteria podziału i dzielę ssaki na grupy wraz z przykładami
• omawiam znaczenie ssaków w przyrodzie i dla człowieka
28. Zwierzęta żyjące w wybranym środowisku – zajęcia terenowe
• określam przynależność zwierzęcia do danej jednostki systematycznej na podstawie cech
zewnętrznych
• posługuję się kluczem do oznaczania pospolitych gatunków zwierząt
• rozpoznaję pospolite gatunki zwierząt po cechach zewnętrznych
• podaję nazwy rodzajowe i gatunkowe rozpoznanych zwierząt
• wskazuję związek budowy zwierzęcia z jego środowiskiem życia
• objaśniam potrzebę ochrony gatunkowej zwierząt i miejsc ich życia
• wykazuję postawę szacunku dla zwierząt opartego na wiedzy przyrodniczej
• sporządzam dokumentację przeprowadzonych obserwacji
VI. Funkcjonowanie organizmów zwierząt
29. Odżywianie się zwierząt
• objaśniam rolę głównych składników pokarmowych
• charakteryzuję poszczególne etapy przetwarzania pokarmu
• odróżniam trawienie komórkowe od pozakomórkowego
• wykazuję wyższość funkcjonalną drożnego układu pokarmowego nad układem niedrożnym
• omawiam narządy w układzie pokarmowym ssaka i podaję ich funkcje
• uzasadniam różnice między przewodem pokarmowym roślinożercy i mięsożercy
30. Oddychanie zwierząt
• definiuję proces oddychania
• wyjaśniam różnice między oddychaniem beztlenowym i tlenowym
• wyjaśniam zależność sposobu wymiany gazowej od rozmiarów ciała zwierzęcia
• wskazuję narządy wymiany gazowej funkcjonujące u zwierząt w środowisku wodnym i lądowym
• podaję przykłady bezkręgowców wodnych i lądowych o różnorodnych narządach wymiany gazowej
• wykazuję związek między budową narządów wymiany gazowej kręgowców a środowiskiem życia
• wyjaśniam różnicę między otwartym a zamkniętym układem krwionośnym
• charakteryzuję budowę serca u poszczególnych grup kręgowców
31. Ruch zwierząt
• omawiam sposoby poruszania się zwierząt
• wymieniam elementy układu ruchu
• charakteryzuję ruch rzęskowy, pełzakowy i mięśniowy
• omawiam różnice między układem ruchu bezkręgowców i kręgowców oraz podaję przykłady
szkieletów
32. Reagowanie zwierząt na bodźce
• wykazuję związek między rodzajem receptora a jego rolą w życiu zwierzęcia
• podaję funkcje układu nerwowego
• wymieniam różnice między układami nerwowymi u przedstawicieli zwierząt bezkręgowych
• omawiam plan budowy układu nerwowego u zwierząt kręgowych
• wskazuję komplikowanie budowy mózgowia u kolejnych grup zwierząt kręgowych
33. Rozmnażanie się zwierząt
• odróżniam rozmnażanie płciowe od bezpłciowego
• uzasadniam występowanie obojnactwa, rozdzielnopłciowości i dimorfizmu płciowego
• wskazuję kryteria podziału zwierząt na jajorodne, żyworodne i jajożyworodne oraz podaję przykłady
odpowiednich zwierząt
• wykazuję znaczenie błon płodowych w opanowaniu przez zwierzęta środowiska lądowego
• podaję związek między liczbą potomstwa a opieką nad nim
• wskazuję na przykładach podobieństwa i różnice między rozwojem prostym a złożonym,
przeobrażeniem zupełnym i niezupełnym
• odróżniam okres rozwoju zarodkowego od pozazarodkowego
• porównuję rozmnażanie i rozwój kręgowców należących do bezowodniowców i owodniowców
• charakteryzuję opiekę nad potomstwem na przykładzie ptaków i ssaków