docGospodarowanie zasobami wodnymi na terenach wiejskich w
download 
Reklamacja Transkrypt
Gospodarowanie zasobami wodnymi na terenach wiejskich w
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO Gospodarowanie zasobami wodnymi na terenach wiejskich w Polsce i w Bawarii Prof. dr hab. inż. Krzysztof Ostrowski Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska Wstęp o 400 m3 większa niż w Polsce. Oba te kraje posiadają więc bardzo małe zasoby wodne przypadające na 1 mieszkańca. Skłania to władze tych krajów do podjęcia działań poprawiających gospodarowanie zasobami wód w skali lokalnej, poprzez zatrzymywanie ich i gromadzenie już na terenie małych zlewni rolniczych lub leśnych, a więc tam gdzie rozpoczyna się ich formowanie. Woda jest podstawowym zasobem przyrody, od którego zależy zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy. Obecnie 70-80% światowych poborów to woda dla zaspokojenia potrzeb nawodnień rolniczych. Również w naszej strefie klimatycznej woda jest podstawą produkcji rolniczej i niezbędnym czynnikiem dla zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego. Należy się więc liczyć ze wzrastającym zapotrzebowaniem na wodę do nawodnień. Zachodzi zatem potrzeba poprawy efektywności jej wykorzystania, między innymi poprzez lepsze zarządzanie, modernizację istniejących urządzeń wodnych, powszechne stosowanie oszczędnych systemów nawadniających, retencjonowanie wód deszczowych, uprawę roślin o małych potrzebach wodnych. Kształtowanie zasobów wodnych Zasoby wodne powstają głównie na obszarach rolnych i leśnych w wyniku różnych form retencjonowania opadów atmosferycznych. Retencja umożliwia przetrzymanie wody z okresów jej „nadmiaru” (roztopy, duże opady atmosferyczne) i wykorzystanie w okresach „deficytowych” (bezopadowych). Zasoby wodne Polski na tle świata i Europy Jednym ze sposobów zwiększających wykorzystanie zasobów wodnych jest ich retencjonowanie w dużych zbiornikach. Działaniem bardzo pomocnym w rozwiązywaniu problemów optymalizacji gospodarki wodnej jest też mała retencja. Odnawialne zasoby wód powierzchniowych, (średni roczny odpływ z powierzchni lądów do mórz i oceanów), szacowane na 40 tys. km3 średnio w przeliczeniu na jednego mieszkańca globu ziemskiego dają 7 300 m3 na rok. Mała retencja wodna dotyczy terenów dolinowych i pozadolinowych; obejmuje wszelkie działania przyrodniczo-techniczne i organizacyjne, które sprzyjają gromadzeniu każdej ilości wody, opóźniają jej odpływ z agroekosystemu i zwiększają dostępność wody dla produkcji rolniczej i poza rolniczego kształtowania krajobrazu. Mimo dużego średniego wskaźnika, według szacunków ONZ do 2025 r. ponad połowę państw na świecie dotknie niedobór wody. Do połowy XXI wieku problem ten stanie się udziałem 75% ludności na Ziemi. Średnio dla Europy zasoby wód powierzchniowych wynoszą 4 560 m3 na rok i 1 mieszkańca. Jednak w poszczególnych krajach europejskich wahają się od 100 000 m3 do 1 600 m3. Ta najniższa wartość, trzykrotnie mniejsza od średniej europejskiej, i około 4,5 razy niższa od średniej światowej dotyczy Polski, natomiast na terenie Niemiec jest tylko Małą retencję tworzą małe zbiorniki i oczka wodne, stawy i starorzecza, systemy piętrzące na ciekach, a także odpowiednie użytkowanie powierzchni ziemi oraz agro- i fitomelioracje. 13 PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO Zbiorniki małej retencji, z uwagi na niewielką pojemność, nie stanowią alternatywy dla dużych zbiorników retencyjnych, mają jednak lokalne znaczenie. Bardzo korzystnie oddziaływują na środowisko przyrodnicze. Umożliwiają zwierzętom dostęp do wody, podnoszą i stabilizują poziom wód gruntowych, tworzą nowe siedliska – miejsca rozwoju i przebywania różnych organizmów, przez co istotnie przyczyniają się do wzrostu różnorodności biologicznej. melioracji, których celem jest zahamowanie odpływu wód powierzchniowych poprzez: retencjonowanie wód powierzchniowych w małych zbiornikach, podpiętrzanie jezior i cieków, hamowanie odpływu w rowach i kanałach, retencjonowanie wód drenarskich, prawidłową eksploatację zbiorników wodnych, zwiększanie zasilania zbiorników wód podziemnych studniami infiltracyjnymi, odprowadzanie wód deszczowych z powierzchni uszczelnionych (dachy, place, ulice) na obszary nie uszczelnione, renaturyzację cieków i odtwarzanie dolin zalewowych tam, gdzie jest to możliwe. Dla zwiększenia retencyjności gleb ciężkich coraz powszechniej stosowane są na świecie zabiegi agromelioracyjne, które poprawiają właściwości fizyko-wodne gleb, zwiększają ich przepuszczalność, zmniejszają spływy powierzchniowe, a przy tym erozję wodną, umożliwiają większe magazynowanie i lepsze wykorzystanie przez roślinność zasobów wodnych. Metody planistyczne – istotną rolę w gospodarowaniu wodą może odgrywać prawidłowe kształtowanie ładu przestrzennego w zlewniach rolniczych, gdzie nie będzie występował szybki odpływ wód opadowych i roztopowych. Do takich działań można m.in. zaliczyć: Realizację programów małej retencji w naszym kraju podjęto w ścisłym powiązaniu z Dyrektywą 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz przyjętą przez Radę Ministrów RP we wrześniu 2005 roku Strategią Gospodarki Wodnej. Jednym z istotnych ogniw Strategii jest budowa małych zbiorników wodnych zwanych zbiornikami małej retencji. W 2002 roku zostało podpisane porozumienie między ministrami środowiska oraz rolnictwa i rozwoju wsi, prezesem ARiMR oraz prezesem NFOŚiGW, popierające rozwój małej retencji, ustalono też formy organizacyjne, zasady finansowania i wspomagania inicjatyw w tym zakresie. kształtowanie odpowiedniego układu pól ornych, użytków zielonych i lasów, tworzenie roślinnych pasów ochronnych (krzewy, drzewa), odtwarzanie użytków ekologicznych, w tym oczek wodnych, mokradeł itp., ustanawianie obszarów ochronnych zasilania wód podziemnych i ich zagospodarowanie, prawidłowe projektowanie infrastruktury komunikacyjnej. Metody agrotechniczne – stosowanie odpowiednich metod agrotechnicznych przyczynia się do poprawy zarówno jakości, jak i ilości wody. Podstawowe działania w tym zakresie to: Racjonalne gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi stosowanie się do zaleceń kodeksu dobrej praktyki rolniczej, zwiększanie retencji glebowej przez poprawę struktury gleb, zwiększenie zawartości próchnicy w glebie (prawidłowa orka, nawożenie i wapnowanie), ograniczanie odpływu przez zabiegi przeciwerozyjne, uprawę poplonów, zmniejszanie ewapotranspiracji przez odpowiedni dobór roślin, Zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi wymaga jednoczesnego stosowania wielu różnych metod, zarówno technicznych, planistycznych jak i agrotechnicznych, dostosowanych do warunków zlewni, wśród których można wyróżnić wiele szczegółowych przedsięwzięć poprawiających strukturę bilansu wodnego w małych zlewniach. Metody techniczne – do tej grupy zaliczyć można prace z zakresu hydrotechniki i 14 PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO ograniczenie parowania z powierzchni gleby, poprawa gospodarki wodno-ściekowej w gospodarstwach rolnych, prawidłowe składowanie nawozów, sanitację wsi. W procesie zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich w Bawarii realizowane są następujące zadnia: odnowa wsi, polegająca m. in. na budowie lub przebudowie ulic, placów zabaw, wydzieleniu terenów rekreacyjnych i sportowych, budynków społecznych, parkingów, scalanie i porządkowanie przestrzeni rolniczej, prowadzące do tworzenia dużych powierzchni pól płodozmianowych, przy ich równoczesnym liczbowym zmniejszeniu w poszczególnych gospodarstwach rolnych, poprawa rolniczego gospodarowania, m. in. poprzez budowę dróg dojazdowych do pól, rozwój turystyki, polegający m. in. na budowie sieci utwardzonych ścieżek rowerowych, ochrona środowiska, poprzez wydzielanie terenów chronionych, angażowanie mieszkańców do gminy do prac społecznych, np. przy nasadzaniu drzew, porządkowaniu terenu, poprawa infrastruktury, polegająca, np. na oddaniu do dyspozycji terenu pod budowę obwodnicy drogowej, pod małe zbiorniki wodne, ochrona przed powodzią, pozwalająca na budowę większych zbiorników retencyjnych, bliska naturze regulacja cieków, z pozostawieniem pasów buforowych wzdłuż brzegów, chroniących wody płynące przed zanieczyszczeniami obszarowymi, ochrona gleb przed erozją, m. in. poprzez pozostawianie pasów zieleni rozdzielających poszczególne pola uprawne na zboczach, wydzielanie terenów zalewowych w postaci suchych zbiorników, na których nie ma możliwości żadnej zabudowy. Kształtowanie zasobów wodnych w Bawarii jako element zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich Kształtowanie zasobów wodnych w Bawarii realizowane jest jako jeden z elementów zintegrowanego procesu rozwoju obszarów wiejskich. Proces ten jest tam zadaniem kompleksowym obejmującym kształtowanie przestrzeni rolniczej i odnowę osiedli wiejskich. Wymaga on zaangażowania lokalnych polityków, inwestorów, wykonawców i samych użytkowników (właścicieli). Niezbędnymi uczestnikami takiego procesu są też interdyscyplinarne zespoły pracowników naukowych. Wszyscy pracownicy z wymienionych grup wykazują duże zaangażowanie w realizację przedsięwzięcia, które planowane jest na długi horyzont czasowy, oceniany, w zależności od skali planowanych zadań, na 15 lub więcej lat. Proces rozwoju obszarów wiejskich w Bawarii składa się z kilku faz, które są konsekwentnie realizowane. Rozpoczęcie następuje od fazy przygotowawczej, podczas której gminy składają wnioski o podjęcie działań na ich terenie w Urzędzie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Następnie Urząd motywuje gminy do działania, przedstawia niezbędne do wykonania zadania i wyjaśnia sposób postępowania obowiązujący podczas realizacji tych zadań. Rady gmin odpowiednią uchwałą akceptują współpracę z Urzędem. Wszystkie występujące na danym terenie zadania wymagające rozwiązania, w tym dotyczące kształtowania zasobów wodnych, są realizowane jako jedno zadanie inwestycyjne w ramach zintegrowanego rozwoju obszarów wiejskich. Akceptacja rady gminy pozwala na przejście do fazy koncepcyjnej, w której biuro planistyczne opracowuje projekt koncepcji rozwiązań zintegrowanego rozwoju obszaru gminy. Koncepcja ta musi być przyjęta przez radę gminy w postaci kolejnej uchwały. Po jej przyjęciu następuje faza realizacji. 15 PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO Podsumowanie ochronę przeciwerozyjną, prawidłową agrotechnikę, kształtowanie krajobrazu rolniczego, wprowadzanie stref ekotonowych wzdłuż cieków, zalesienia zboczy o dużym nachyleniu i gleb nieprzepuszczalnych, prawidłową eksploatację systemów melioracyjnych, renaturyzację sieci hydrograficznej. Podstawowe działania na obszarach wiejskich w zakresie gospodarowania zasobami wodnymi w naszym kraju powinny obejmować regulowanie obiegu wody poprzez: zwiększenie retencyjności zlewni, opóźnienie lub rozłożenie spływu w czasie – ochrona przed powodzią i erozją gleb, wykorzystanie wody – nawodnienia, siłownie wodne, ograniczanie spływu wód opadowych na utwardzonych obszarach osadniczych poprzez tworzenie powierzchni infiltracyjnych ułatwiających wsiąkanie do podłoża. Wymienione działania są podobne do realizowanych w Bawarii, są one jednak oddzielnymi inwestycjami nie powiązanymi całościowo z innymi przedsięwzięciami, stanowiącymi o rozwoju obszarów wiejskich, przez co nie mają charakteru kompleksowego. Do działań takich zaliczyć można: budowę małych zbiorników wodnych, odtwarzanie i ochronę mokradeł i oczek wodnych, piętrzenie wody na ciekach wyerodowanych, regulowanie odpływu wody z systemów odwadniających, Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi powinno stanowić jeden z elementów, tak jak to jest realizowane na terenie Bawarii, zintegrowanego systemu rozwoju obszarów wiejskich. 16
