docKurs dydaktyki cz. 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Kurs dydaktyki cz. 1
Kurs dydaktyki cz. 1 Bogumiła Kempińska-Mirosławska Dydaktyka – pojęcie • Termin „dydaktyka” pochodzi z języka greckiego didaktikos znaczy pouczający, a didaktika – uczę • Dydaktyka to jedna z głównych gałęzi nauk pedagogicznych, która zajmuje się procesami nauczania i uczenia się, wszelkimi przedmiotami na kolejnych poziomach tych procesów • Jest to nauka o systemie poprawnie uzasadnionych twierdzeń i hipotez dotyczących procesu, zależności i prawidłowości nauczania i uczenia się oraz sposobów kształtowania tego procesu przez człowieka Dydaktyka ogólna a dydaktyki szczegółowe • Dydaktyka ogólna jest ściśle powiązana ze wszystkimi metodykami nauczania • stanowi podstawę teoretyczną wszystkich metod • opiera się na wynikach badań prowadzonych przez przedstawicieli dydaktyk szczegółowych • Dydaktyki szczegółowe dotyczą jednego przedmiotu, czyli są to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów, • Dydaktyka szczegółowa może dotyczyć danego szczebla kształcenia np. dydaktyka szkoły wyższej Dydaktyka – pojęcie • Starożytność – gymnazjon, lykejon, akademia, heureza, itd. • Średniowiecze - metoda scholastyczna nauczania ▫ lektura i dyskutowanie tekstów, uznawanych za autorytarne ▫ rozważanie argumentów za i przeciw, a także staranne budowanie aparatury pojęciowej, opartej na dystynkcjach ▫ Opus, lectio, divisio, expositio, disputatio Dydaktyka – pojęcie • Czasy nowożytne • po raz pierwszy terminu dydaktyka użyto jej w 1613 roku w Niemczech - Krzysztof Helwig i Joachim Jung opracowali „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza” – dydaktyka jako sztuka nauczania (talent pedagogiczny) Dydaktyka – pojęcie • w podobny sposób jak Helwig i Jung rozumiał dydaktykę Jan Amos Komeński (1592-1670), czeski pedagog, filozof, reformator i myśliciel protestancki, • autor dzieła „Wielka dydaktyka” z 1657 r., przedstawiającą uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego, sztukę nie tylko samego nauczania, lecz także wychowania Dydaktyka – termin i pojęcie • XVIII/XIX w. - odrzucenie dydaktyki jako sztuki, początek dydaktyki naukowej opartej na teorii nauczania • Jan Fryderyk Herbart (1776-1841), wybitny pedagog i filozof niemiecki, • opracował teoretyczne podstawy dydaktyki, traktował dydaktykę jako teorię nauczania wychowującego Dydaktyka – termin i pojęcie • Zasadnicze zadanie dydaktyki miała stanowić, wg niego i jego zwolenników (herbartyści), analiza czynności wykonywanych w szkole przez nauczyciela, polegających głównie na zaznajamianiu nauczanych z nowym materiałem nauczania • Oparcie na własnej koncepcji psychologicznej – wrażenia, wyobrażenia, sploty wyobrażeń, masa apercepcyjna, czynny umysł, stopnie formalne Dydaktyka – termin i pojęcie • Stopnie formalne Herbarta: ▫ Dotyczące ucznia: zgłębianie, ogarnianie ▫ Dotyczące nauczyciela: przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie System ten obowiązywał do 1923 r. Dydaktyka – termin i pojęcie • Na przełomie XIX i XX wieku, Amerykanin John Dewey (1859-1952) dydaktykę traktował jako teorię uczenia się • analiza czynności zachodzących w trakcie procesu uczenia się, a samo nauczanie stanowić miało funkcję uczenia się Dydaktyka – termin i pojęcie źródło: A. Siemak-Tylkowska, A. Sobolewska, Dydaktyka ogólna . Dydaktyka – termin i pojęcie źródło: A. Siemak-Tylkowska, A. Sobolewska, Dydaktyka ogólna . Dydaktyka – termin i pojęcie źródło: A. Siemak-Tylkowska, A. Sobolewska, Dydaktyka ogólna . Dydaktyka • Wiek XX - dydaktyka jako nauka o nauczaniu i uczeniu się - współczesny system Okonia i Kupisiewicza • Wincenty Okoń (1914-2011)– uczenie się to proces, w którym na podstawie poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania i działania lub zmieniają się stare. • Czesław Kupisiewicz (ur.1924) – uczenie się to proces aktywnego nabywania wiadomości, umiejętności i nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości. Współczesny system dydaktyczny wg Okonia i Kupisiewicza Założenia: • łączenie poznania zmysłowego, umysłowego i działalności praktycznej w spójną całość • właściwa organizacja pracy, zabawy i uczenia się • uczniowie przyswajają wiedzę i umiejętności przez samodzielne poczynania i działalność recepcyjną • jedność nauczania i uczenia się • łączenie działalności dydaktycznej z wychowawczą • wiązanie nauki szkolnej z pozaszkolną i pracą Współczesny system dydaktyczny wg Okonia i Kupisiewicza • uświadamianie celów i zadań dydaktycznych, stawianie problemów – powstanie motywacji i ładu • zaznajamianie z nowym materiałem przez odpowiednie środki – działalność praktyczna, obserwacja, gromadzenie materiału, przyswajanie wiadomości • kierowanie procesami uogólniania – opanowywanie pojęć i sądów ogólnych • utrwalanie wiadomości uczniów – powtarzanie, uczenie się na pamięć, ćwiczenia • kształtowanie umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń – ćwiczenia • wiązanie teorii z praktyką – działalność poznawcza • kontrola i ocena wyników - samokontrola Współczesny system dydaktyczny • Wiek XXI – neurodydaktyka • dydaktyka XXI wieku wykorzystuje możliwości mózgu w procesie kształcenia • neurodydaktycy twierdzą, że metody powinny być kompatybilne z możliwościami mózgu Neurodydaktyka źródło: T. Srebrnicki, Neurodydaktyka - rewolucja czy rozsądek? • Bazuje na wiedzy o budowie i funkcji mózgu • Bada wpływ emocji i stresu na pamięć i uczenie się Neurodydaktyka • Fakty edukacyjne Mózg a uczenie się Mózg a uczenie się Mózg działa równolegle Musi wybrać co jest ważne Podstawowe procesy to procesy emocjonalne i związane z uwagą Uczenie angażuje całą fizjologię Spostrzeganie i tworzenie sieci neuronalnych odbywa się symultanicznie – „mózg uwielbia historyjki” Uczenie zachodzi na poziomie świadomym i nieświadomym Poszukiwanie znaczenie jest zdolnością wrodzoną Emocje – krytyczny element procesu uczenia się Poczucie zagrożenia hamuje proces uczenia się Mózg a uczenie się Emocje – krytyczny element procesu uczenia się Pozytywne emocje Bez dopaminy nie zachodzi uczenie się Uczenie pobudza ośrodek nagrody Poczucie zagrożenia hamuje proces uczenia się Pień mózgu Przepływ krwi Zamknięcie się mózgu Adrenalina kortyzol Mózg a uczenie się Nadawanie znaczenia zawsze odnosi się do już posiadanej wiedzy Podobnie zapamiętywanie Mózg jako byt społeczny Mózg a uczenie się Mózgi jako byty społeczne Mózg a uczenie się Inteligencje wielorakie Stwarzanie okazji do rozwijania wszystkich typów inteligencji!!! Zadania dydaktyki jako nauki • Analiza i opis czynników tj.: celów, treści, metod, form organizacyjnych, środków dydaktycznych • Wykrywanie prawidłowości charakterystycznych dla procesu nauczania i uczenia się • Ustalanie opartych na określonych prawidłowościach norm postępowania • Analiza i opis systemów dydaktycznych charakterystycznych dla szkolnictwa różnych krajów w różnym czasie Funkcje dydaktyki ogólnej – funkcje teoretyczne o charakterze: diagnostycznym (bada, analizuje procesy, wykrywa prawidłowości rządzące procesem) prognostycznym (projektuje działania dydaktyczne) praktyczne – wskazuje metody, formy organizacyjne i środki w wywoływaniu zamierzonych zmian uczących się Dekalog dydaktyka – czyli przedmiot i zadania dydaktyki ogólnej 1. terminologiczna oraz metodologiczna aparatura dydaktyki 2. cele kształcenia 3. treści kształcenia 4. proces nauczania - uczenia się 5. zasady kształcenia 6. metody kształcenia 7. formy organizacyjne 8. środki dydaktyczne 9. systemy dydaktyczne 10. osiągnięcia i niepowodzenia Uczenie się Uczenie się jako podstawowe pojęcie • według Alberta Bandury - proces dokonujący się na drodze przekazywania doświadczeń społecznych • według Bogdana Nawroczyńskiego - proces aktywnego nabywania wiadomości oraz sprawności (umiejętności) • według Czesława Kupisiewicza - proces aktywnego nabywania wiadomości, umiejętności i nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości Uczenie się jako podstawowe pojęcie • według Kazimierza Sośnickiego - umysłowy, poznawczy proces poznawania rzeczywistości, rozumiany w kategoriach spostrzegania, myślenia i działania • według Stefana Baleja - proces, którego produkt stanowi wiedza oraz umiejętności • według Wincentego Okonia - proces, w trakcie którego w oparciu o poznanie, doświadczenie i ćwiczenia tworzą się nowe formy działania i zachowania lub zmianom ulegają formy dotychczasowe Uczenie się jako podstawowe pojęcie zawiera cztery następujące komponenty: • charakter obejmujący coś ciągłego i ukierunkowanego, procesualnego i dynamicznego • przedmiot obejmujący wiedzę i wiadomości, umiejętności i nawyki, rzeczywistość oraz doświadczenie społeczne • drogi, czyli nabywanie, poznawanie oraz przekazywanie doświadczeń społecznych, ćwiczenia, działanie (bezpośrednie - pośrednie) • efekt obejmujący pewne formy zachowania oraz działania, modyfikację zachowań dotychczasowych, wiedzę i umiejętności czy poznanie rzeczywistości Uczenie się jako podstawowe pojęcie Uczenie się jest więc procesem aktywnego nabywania wiedzy, umiejętności i kompetencji w toku poznawania rzeczywistości (bezpośredniego oraz pośredniego), ćwiczeń, myślenia oraz gromadzenia doświadczeń, zarówno indywidualnych jak i społecznych. Uczenie się jako podstawowe pojęcie Właściwości procesu uczenia się mają swoje źródło w definicji, zatem uczenie się ma następujące cechy: • aktywność podmiotu uczącego się • procesualny charakter - zakładający pewną ciągłość i planowość, systematyczność, wewnętrzną spójność poszczególnych czynności, dynamizm oraz świadomą organizację • ukierunkowanie całego procesu na jego wynik, czyli dążenie do założonych celów (efektów) Współczesne teorie uczenia się • • • • • teorie filozoficzne teorie psychologiczne socjologiczne teorie cybernetyczne inne Teoria filozoficzna • mówi o przechodzeniu od rzeczy znanych do nieznanych, ciągłym poznawaniu otaczającej rzeczywistości poprzez coraz bardziej dokładne odzwierciedlanie jej w umyśle człowieka; • uczenie się jest procesem poznawczym, przebiegającym w 3 płaszczyznach: ▫ płaszczyźnie zmysłowej (spostrzeganie), ▫ płaszczyźnie umysłowej (myślenie), ▫ płaszczyźnie praktycznej (działanie) Teoria psychologiczna Teorie asocjacyjne Teorie strukturalne Teorie funkcjonalne Teorie asocjacyjne Uczenie się pojmowane jako kojarzenie poszczególnych elementów na zasadzie: bodziec – reakcja Wyróżnia się następujące odmiany tych teorii: • apercepcjonizm, którego twórcą był Herbart głosił, iż uczenie należy rozpoczynać od przypomnienia rzeczy i faktów, które już wiemy • teoria odruchów warunkowych - twórcą tej teorii był I. Pawłow; uczenie się realizuje się w trakcie reagowania na bodźce oraz tworzenia odruchów warunkowych • koneksjonizm - autorem tego kierunku był Tornalike, którego zdaniem reakcja na bodziec przebiega poprzez koneksje, czyli różne powiązania, układy, znajomości, między różnymi elementami; istotne jest, by rzeczy których się uczymy nie były nam obojętne, ponieważ łatwiej i szybciej przychodzi nauka rzeczy przyjemnych dla nas Teoria psychologiczna teorie strukturalne - są to tzw. teorie pola i postaci, gdzie najważniejszą czynnością uczenia się jest wgląd, wnikanie w struktury teorie funkcjonalne - według tej grupy teorii, najważniejsze są funkcje uporządkowane, które zmierzają do osiągania założonego efektu; uczenie zakłada drogę od pewnego zadania do osiąganego wyniku, który wymaga od podmiotu chęci oraz postawy aktywnej Teoria psychologiczna Trzy prawa dotyczące uczenia się: • gotowość, czyli posiadanie motywacji • ćwiczenia, czyli powtarzanie pewnych czynności • efekt czyli szybciej uczymy się tego, co mamy ochotę się uczyć Teoria socjologiczna • Na gruncie socjologii, uczenie się stanowi proces społeczny • uczenie się zachodzi dzięki byciu w grupie, zachodzących w niej interakcjom, interkomunikacji oraz związkom interpersonalnym Teoria cybernetyczna • zakłada z kolei, iż wszystko ma swój przebieg w pewnych układach • uczenie się traktowane jest jako zbiór czy kompleks wzajemnie powiązanych ze sobą elementów, • proces uczenia się przebiega w układzie i polega na przyjmowaniu i przetwarzaniu informacji wraz z odpowiednią regulacją tych procesów • podstawowy układ dla procesu uczenia się stanowi szkoła-instytucja, której podstawowymi elementami są nauczyciel oraz uczniowie Proces uczenia się - prawidłowości jest to proces wielostronnie aktywny, w którym zachodzą następujące rodzaje aktywności: • werbalna (mowa) • recepcyjna (recepcja) • motoryczna • wielozmysłowa • intelektualna • emocjonalna Proces uczenia się - prawidłowości • jest to proces celowy i regulowany - jego celowość ma swoje źródło w teoriach funkcjonalnych, natomiast regulacja - w teoriach cybernetycznych • jest to proces etapowy oraz zintegrowany ▫ etapowość jest wynikiem analizy filozoficznej oraz teorii strukturalnej (etapy mają miejsce również w teoriach cybernetycznych) ▫ zintegrowany charakter jest wynikiem teorii asocjacyjnych i strukturalnych • jest to proces indywidualny i społeczny Proces uczenia się - prawidłowości Rodzaje uczenia się według W. Okonia : • uczenie się przez przyswajanie (bez większej aktywności) • uczenie się przez odkrywanie (rozwiązywanie problemów) • uczenie się przez przeżywanie (treści o charakterze emocjonalnym zapamiętujemy na dłużej) • uczenie się przez działanie Style uczenia się: Istnieją cztery główne style uczenia się: • wzrokowy, • słuchowy, • dotykowy (czuciowy) • kinestetyczny Nauczanie/kształcenie Nauczanie: • Nauczanie – to proces dydaktyczny w działalności wykwalifikowanego nauczyciela, o charakterze planowym, celowej pracy z podmiotem kształcenia, ukierunkowanej na treści nauczania, umiejętności i nawyki oraz rozwijanie tych uzdolnień. • Nauczanie jest związane w relacją nauczyciel i uczeń • Uczenie się i nauczanie składają się na dydaktykę Kształcenie - dydaktyka • Kształcenie – całość doświadczeń składających się na proces zdobywania przez jednostkę umiejętności, wiedzy oraz rozumienia otaczającego ją świata. • Kształcenie obejmuje zarówno proces nauczania jak i uczenia się. • Pojęcie kształcenie często utożsamia się z formalnym kształceniem w instytucjach systemu szkolnictwa. • W szerszym rozumieniu, obejmuje ono także kształcenie nieformalne, mające źródło w codziennych doświadczeniach, rodzinnych, kontaktach z rówieśnikami i informacjami pochodzącymi z mass mediów. • Podkreśla się także znaczenie szeroko rozumianego kształcenia ustawicznego (uczenia się przez całe życie). Cele kształcenia • cele kształcenia to z góry założone pewne stany rzeczy (zdarzeń), które zamierzamy osiągać w trakcie procesu kształcenia • według W. Okonia cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia • według Denka cele kształcenia obejmują postulowany stan rzeczy wraz z działaniami prowadzącymi do jego realizacji Cele kształcenia - właściwości • są dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania • wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie • logiczne, czyli bez wewnętrznych sprzeczności • rzeczowe i precyzyjne - przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć • wymierne, a więc określane w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu Cele kształcenia – przedmiot i podmiot • określają przewidywane zmiany w wiedzy oraz umiejętnościach – przedmiot • określają one zmiany w zakresie kompetencji czyli rozwoju motywacji, sprawności umysłowych, postaw oraz systemu wartości podmiot Cele kształcenia – rodzaje • ogólne (funkcje) wyrażające co ma stanowić produkt końcowy procesu kształcenia; określane są mianem celów instytucjonalnych szkoły; mają długoterminowy charakter - realizowane są małymi krokami • pośrednie (czynności) otrzymywane są w wyniku podziału celów ogólnych na ich poszczególne składniki (czynności) • szczegółowe (zadania) wyrażają cechy ogólne w języku konkretów, stanowią one opis spodziewanych po zakończeniu zajęć zachowań i wiedzy Cele kształcenia – rodzaje • Przekładanie celów ogólnych na cele szczegółowe nazywa się ich operacjonalizacją • narzędziem operacjonalizacji jest taksonomia, czyli hierarchiczny układ celów kształcenia Cele szczegółowe – właściwości wg Gallowaya • są formułowane z punktu widzenia uczącego się, a więc określają, iż to właśnie on potrafi zrobić konkretną rzecz jeśli go jej nauczymy • stanowią one konkretny opis zachowań uczącego się • mogą one zawierać pewne warunki ograniczające, czyli takie, które muszą być spełnione przez określone zachowania (np. ograniczenie czasu czy liczby błędów) Cele szczegółowe – właściwości wg Gallowaya • reprezentują one różne rozdaje zachowań • w zależności od typu zachowania opisywanego przez cele, wyróżnia się: ▫ cele szczegółowe typu poznawczego – student potrafi przekładać wiadomości, objaśniać je, stosować czy analizować) ▫ cele szczegółowe typu emocjonalnego - student uważa, reaguje, wartościuje, przeżywa, charakteryzuje ▫ cele szczegółowe typu psychomotorycznego student wykonuje, robi, Treści kształcenia • całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z zakresu różnych dziedzin, które są przewidziane do realizacji w trakcie procesu kształcenia Treści kształcenia - układy Trzy układy treści kształcenia: - liniowy – ważna jest systematyczność - koncentryczny – powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie - spiralny – cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku Treści kształcenia – grupy wymagań wg Kupisiewicza • społeczne, zawodowe oraz kulturowe (zarówno obecne jak i przyszłe) • naukowe - dostosowanie treści do osiągniętego poziomu nauki oraz techniki • psychologiczne - dostosowanie treści do psychofizycznych możliwości uczniów • dydaktyczne • konieczność zachowania korelacji wewnątrzprzedmiotowej i miedzyprzedmiotowej - należy łączyć treści różnych dziedzin • wymaganie łączenia teorii z praktyką • konieczność strukturalizacji wiedzy - w przypadku, gdy treści jest zbyt dużo, należy dokonać strukturalizacji wiedzy • Konieczność układania treści, czyli w liniowy, koncentryczny lub spiralny sposób • pedagogiczne - teorie doboru treści kształcenia Treści kształcenia – klasyka Materializm dydaktyczny (encyklopedyzm) był reprezentowany np. przez J. A. Komeńskiego: • głównym celem kształcenia jest przekazywanie jak największej ilości wiedzy z zakresu różnych dyscyplin naukowych; • „każdy profesor jest encyklopedystą” - wynikiem takiej teorii jest powstawanie przeładowanych programów nauczania, które nie są ze sobą odpowiednio skorelowane; • koncepcja ta jest jednostronna - wiedza, praktyka, zdolności poznawcze - encyklopedyzm rozwija tylko wiedzę, nie dbając o resztę Treści kształcenia – klasyka Formalizm dydaktyczny (intelektualizm) jest koncepcją eksponującą zdolności poznawcze; • głównym celem jest pogłębianie i rozszerzenie kształcenia, uszlachetnianie zdolności oraz zainteresowań poznawczych (czyli myślenia, uwagi, pamięci, wyobrażania, spostrzegania); • celem nauczyciela miało być jedynie nauczenie myślenia, • jest jednostronną teorią, koncentrujące się jedynie na zdolnościach poznawczych uczniów Treści kształcenia – klasyka Utylitaryzm dydaktyczny- eksponuje praktykę, • według utylitarystów najważniejszą i jedyną dziedziną jest tutaj praktyka, zatem i ta teoria jest jednostronna Treści kształcenia – teorie późniejsze Materializm funkcjonalny - teoria ta zakłada, iż istnieje integralny związek poznania z działaniem • treści kształcenia mają uwzględniać poznawanie rzeczywistości oraz gromadzenie o niej wiedzy, • funkcjonowanie owej wiedzy w świadomości i działalności intelektualnej ucznia, jak i w jego działalności praktycznej służącej przekształcaniu rzeczywistości • teoria problemowo - kompleksowa - w miejsce dotychczasowego informacyjno- systematycznego układu należy wprowadzić układ problemowo - kompleksowy materiału nauczania, który polegał by na tym, iż uczono by poszczególnych przedmiotów w sposób kompleksowy; przedmiot działalności poznawczej powinny stanowić problemy w postaci treści kształcenia Treści kształcenia – teorie późniejsze • strukturalizm - przedmiotowy układ treści nauczania, uporządkowanie ich, czego najlepszy sposób stanowi strukturalizacja treści, a więc wyodrębnienie w nich poszczególnych przedmiotów nauczania, elementów podstawowych oraz wtórnych, co tworzy pewien szkielet, który można odpowiednio wzbogacać odpowiednimi treściami, eliminować pewne treści czy dokonywać ich reinterpretacji • egzemplaryzm - zastąpienie systematycznego układu treści nauczaniem, które by się opierało na przykładach, wzorach postępowania czyli egzemplarzach; na jej podstawie powstała koncepcja nauczania paradygmatycznego (paradygmat - przykład, wzór) Treści kształcenia – 10 zarzutów • encyklopedyzm, czyli wiedza faktograficzna oraz werbalizm (sposób realizacji treści) • historyzm - wiedza dotycząca przeszłości przeważa nad wiedzą dotyczącą teraźniejszości oraz przyszłości • addtywizm - dodawanie coraz to nowszych treści kształcenia przy braku eliminacji dotychczasowych • przeciążenie - czyli przeładowanie programów nauczania • uniformizm (jednolitość) - brak dyferencjacji czyli różnicowania treści kształcenia Treści kształcenia – 10 zarzutów • jednostronność - preferowanie danego typu treści kształcenia, np. "wiedzieć, że..." przeważa nad "wiedzieć jak..." lub "wiedzieć, dlaczego..." • akademizm - teoretyzowanie i dezintegracja wiedzy • izolacjonizm - brak więzi z codziennym życiem • nieprzystosowanie - do psychofizycznych możliwości uczniów • niedostateczne uwzględnianie potrzeb społeczeństwa o charakterze globalnym i przyszłościowym Zasady kształcenia • Zasady kształcenia stanowią ogólne normy postępowania dydaktycznego służące realizacji celów kształcenia oraz obowiązujące w pracy szkół i placówek różnych typów oraz na różnych szczeblach w zakresie różnych treści kształcenia. • Zasady zawierają odpowiedź na pytania: → dlaczego powinno się postępować w taki a nie inny sposób? → dlaczego powinno się stopniować trudności? • Zasady ustala się w oparciu o analizę procesu kształcenia oraz wynikające z niego prawidłowości Wybrane zasady dydaktyczne • zasada poglądowości - zwana również zasadą konkretności, bezpośredniości czy respektowania drogi między konkretami i abstrakcją - określana była mianem złotej zasady, której istotą jest bezpośrednie lub pośrednie poznawanie rzeczywistości, przy udziale wielu zmysłów; • zasada przystępności - inaczej zasada stopniowania trudności; zasada ta prowadzi do następujących reguł (wskazówek) dydaktycznych: • w nauczaniu powinno się przechodzić od rzeczy bliskich do dalekich • od łatwych do trudnych • od znanych do nieznanych Wybrane zasady dydaktyczne • zasada świadomego i aktywnego udziału studentów w procesie kształcenia, zwana również zasadą samodzielności lub zasadą ograniczonej zależności od nauczyciela; mówi ona, iż nie należy zastępować swoją pracą pracy studenta oraz że trzeba respektować wszelkie przejawy samodzielności studentów; • z zasady tej wynikają następujące reguły: • zadaniem nauczyciela jest poznanie indywidualnych zainteresowań studentów oraz ich rozwój • należy uczyć poprzez stawianie studentów w sytuacjach problemowych • zadaniem nauczyciela jest wdrażanie studentów do indywidualnych jak i grupowych form pracy Wybrane zasady dydaktyczne • zasada systematyczności, inaczej systemowości; wynikają z niej następujące reguły: • wprowadzenie nowych treści powinno być poprzedzone określeniem stanu wiedzy wyjściowej (należy nawiązywać do przyswojonej już wiedzy) • omawiane zagadnienia powinny dzielić się na punkty i podpunkty, która to systematyzacja ułatwia przyswajanie wiedzy • należy rozłożyć powtórzenia materiału w czasie • nauczyciel powinien przyzwyczajać studentów do systematycznego, samodzielnego i dłuższego wysiłku Metody kształcenia • Termin "metoda kształcenia"(z grec. "metodos" - badanie, dochodzenie do prawdy) oznacza systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela ze studentami, który umożliwia osiąganie im założonych celów kształcenia • Metoda stanowi pewien wypróbowany oraz systematycznie stosowany układ czynności nauczyciela oraz studentów, który jest świadomie realizowany w celu osiągnięcia założonych zmian w obrębie osobowości uczniów • Metoda odpowiada na pytanie w jaki sposób należy postępować, jak należy pracować i uczyć w zakresie określonych treści. Metody kształcenia – od najstarszych • oparte na naśladownictwie, które stosowano w nauczaniu okazjonalnym • słowne (werbalne, oparte na słowie), które przeważały w średniowieczu; ich istotą jest przekazywanie gotowych wiadomości przez nauczyciela za pośrednictwem słowa mówionego, pisanego albo drukowanego • erotematyczne (czyli pytające) obejmujące metodę katechetyczną oraz heurystyczną, gdzie metoda katechetyczne polega na stawianiu pytań, na które student daje gotowe, wyuczone odpowiedzi (odmianę metody katechetycznej stanowi metoda koraniczna, której istotą jest zapamiętywanie bez jakiegokolwiek zrozumienia czy interpretowania) natomiast metoda heurystyczna wyraża się w stawianiu pytań, które mają prowokować studentów do samodzielnego poszukiwania odpowiedzi Metody kształcenia – od najstarszych • Akroamatyczne (czyli podające) - współczesnymi przykładami tych metod są: • dyskusja • opis • opowiadanie • pogadanka • praca z tekstem • wykład Metody kształcenia – od najstarszych • oglądowe (czyli oparte na obserwacji, rzeczowe) - należy poznawać rzeczy same w sobie, czyli takie, jakimi one są, w przeciwieństwie do poznawania cudzych świadectw lub spostrzeżeń; zadanie nauczyciela miało polegać na gromadzeniu materiału empirycznego, którym miał on zainteresować studentów organizując obserwację, następnie podsumować oraz utrwalić jej wyniki; przykładem metod oglądowych może być pokaz • praktyczne (z końca XIX w.) - to na przykład metoda laboratoryjna, która w klasycznej formie polega na tym, iż student wykonuje pewne czynności pod „dyktando „nauczyciela natomiast w problemowej student sam wyciąga wnioski oraz dokonuje samodzielnej analizy; innym przykładem metod praktycznych jest metoda zajęć praktycznych Metody kształcenia – do współczesnych • • • • aktywizujące problemowe - np. gry dydaktyczne, PBL waloryzacyjne - ekspresyjne oraz impresyjne wspierania edukacyjnego Metody kształcenia – do współczesnych • asymilacji wiedzy - są to metody podające, gdyż polegają na uczeniu się poprzez przyswajanie, opierają się one na reproduktywnej aktywności poznawczej; • wyróżnić tutaj można następujące metody: • dyskusja • opis • praca z książką • wykład Metody kształcenia – do współczesnych • samodzielnego dochodzenia do wiedzy - są to metody problemowe, gdyż polegają na uczeniu się w drodze odkrywania, są oparte na twórczej aktywności poznawczej czyli rozwiązywaniu problemów; przykładami tego rodzaju metod są: • burza mózgów • gry dydaktyczne • metoda klasyczna • metoda przypadków • sytuacyjna Metody kształcenia – do współczesnych • waloryzacyjne - są to metody eksponujące, które wymagają uczenia się poprzez przeżywanie, oparte są na emocjonalno - artystycznej aktywności; przykłady tych metod: ▫ metoda ekspresyjna (wiążąca się z przeżywaniem przy równoczesnym wytwarzaniu wartości) ▫ metoda impresyjna (wiążąca się z przeżywaniem) • praktyczne - metody te polegają na uczeniu się w toku działania, oparte są na praktyczno - technicznej aktywności, która zmienia otoczenie; przykładami tych metod są: • metody ćwiczebne • metody realizacji zadań wytwórczych Metody kształcenia – wykład CECHY WYKŁAD typ myślenia hipotetyczno - dedukcyjne struktura systematyczna, uporządkowany tok odpowiadający zasadom logiki przedmiot bardziej złożone układy rzeczywistości, zachodzące pomiędzy nimi związki i zależności przyczynowo skutkowe, analiza podobieństw i różnic osoby potrafiące myśleć abstrakcyjnie - jest to metoda akademicka przeznaczenie Wykład - typy • wykład konwencjonalny - przekaz wiedzy przy wykorzystaniu (przede wszystkim) zdań oznajmujących • wykład problemowy- stanowi ilustrację pewnego problemu naukowego lub praktycznego, zawiera określone pytania które pobudzają aktywność studentów • wykład konwersatoryjny - biorą w nim czynny udział również studenci, którzy zadają pytania lub odpowiadają na pytania wykładowcy • wykład kursowy - dotyczy systematycznego kursu z określonej dyscypliny naukowej (np. psychologii czy dydaktyki) • wykład monograficzny - polega na gruntownym przedstawieniu wybranego zagadnienia Dyskusja • Dyskusja - jest to metoda wymagająca przygotowania studentów (merytorycznego i formalnego) do wzajemnej wymiany poglądów • dyskusja stanowi pewną sztukę, umiejętność operowania właściwymi argumentami i kontrargumentami, kulturalnego zabierania głosu oraz formułowanie myśli • Wyróżnia się następujące rodzaje dyskusji: • rozwijająca się w trakcie wspólnego rozwiązywania problemu • ukierunkowana na kształtowanie przekonań uczniów • ukierunkowana na uzupełnienie przez uczniów swojej wiedzy Dyskusja – rodzaje: • wielokrotna - przebiega ona w trzech fazach: o faza I - wprowadzenie do dyskusji poprzez formułowanie problemów o faza II - przebiega w niewielkich grupach, które starają się rozwiązać dany problem o faza III - prezentacja rozwiązań oraz podsumowanie dyskusji • obserwowana (inaczej panelowa) dyskusja jest prowadzona przez kilka osób wobec szerszej publiczności przysłuchującej się dyskusji • okrągłego stołu (inaczej swobodna) polega na swobodnej wymianie zdań, jest prowadzona przez daną osobę • seminaryjna - przygotowany głos w dyskusji Praca z tekstem Trzy sposoby: • uczenie się z podręcznika • robienie notatek • korzystanie z lektury uzupełniającej Trzy stadia : • wstępna orientacja polegająca na analizie tytułu oraz spisu treści • pobieżne przeglądanie • lektura pogłębiona Nauczanie problemowe (PBL) Problem badawczy: • to pewna trudność (praktyczna lub teoretyczna), która rozwiązywana jest na drodze aktywności badawczej; • jest to trudna i niepewna sytuacja, zawierająca niepełne dane; • stanowi pewien rodzaj zadania lub sytuacji, której dany podmiot nie jest w stanie rozwiązać korzystając ze swojego aktualnego zasobu wiedzy; • problemy najczęściej mają postać pytań (czasami zdań oznajmiających); • problem badawczy jest pytaniem, lecz nie każde pytanie może być problemem; • problem stanowi pewna struktura o niepełnej ilości danych, gdzie zadaniem badacza jest ową strukturę uzupełnić. Stosując różne kryteria podziału, otrzymujemy następujące rodzaje problemów: 1) kryterium ilości możliwych rozwiązań: • → konwergencyjne - z jednym możliwym rozwiązaniem • → dywergencyjne - z możliwością więcej niż jednego rozwiązania 2) kryterium ilości wstępnych informacji: • → problemy otwarte - nie zawierają przewidzianych z góry rozwiązań • → problemy zamknięte - posiadają pewien zbiór rozwiązań 3) i inne rodzaje, takie jak: • → problemy typu odkryć lub wynaleźć • → problemu orientacyjne - powstają one podczas zdobywania wiedzy o rzeczywistości • → problemy decyzyjne - powstają one w momencie podejmowania decyzji • → problemy praktyczne i teoretyczne Nauczanie problemowe (PBL) Polega na samodzielnym dochodzeniu do wiedzy (odkrywaniu jej) przez studentów poprzez rozwiązywanie problemów praktycznych i teoretycznych i obejmuje następujące etapy: 1. wytworzenie sytuacji problemowej, 2. wywołanie i sprecyzowanie ogólnego (głównego) problemu, 3. wysuniecie szczegółowych zadań (problemów szczegółowych) i ich systematyzacja, 4. wysuwanie i uzasadnianie hipotez, 5. ustalanie sposobów rozwiązywania problemów szczegółowych i problemu głównego, 6. weryfikacja hipotez w działaniu, 7. wyciągniecie wniosków i rozwiązywanie problemu. Formy prowadzenia zajęć • Formy prowadzenia zajęć (typy zajęć) związane są z organizacją procesu dydaktycznego i alokacją konkretnych zasobów edukacyjnych – formą prowadzenia zajęć jest więc wykład, ćwiczenia audytoryjne, seminaria, zajęcia laboratoryjne, zajęcia projektowe itp. - żaden akt prawny nie definiuje form prowadzenia zajęć; ich określenie jest w gestii uczelni • Z formą prowadzenia zajęć związane są pewne treści (tematy omawiane na wykładzie, tematy seminariów, ćwiczeń audytoryjnych lub laboratoryjnych, zadania projektowe itp.) oraz metody kształcenia • Formy prowadzenia zajęć i ich treści, a także metody kształcenia powinny być w ogólności podporządkowane uzyskaniu przez studentów zakładanych efektów kształcenia, a zasadniczym zadaniem prowadzących zajęcia jest skuteczne wspieranie wysiłków studentów zmierzających do osiągania tych efektów. Ustawa z dnia – prawo o szkolnictwie wyższym • Art. 9. Minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego określa, w drodze rozporządzenia: 2) standardy kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, uwzględniające kwalifikacje, jakie powinien posiadać absolwent tych studiów, ramowe treści kształcenia, czas trwania studiów i wymiar praktyk oraz wymagania dla poszczególnych form studiów, a także tryb tworzenia i warunki, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz makrokierunki, uwzględniając zakres treści programowych poszczególnych kierunków studiów wchodzących w skład makrokierunku lub studiów międzykierunkowych oraz dbając o jakość kształcenia; Ustawa z dnia – prawo o szkolnictwie wyższym • Program kształcenia to opis określonych przez uczelnię spójnych efektów kształcenia, zgodny z Krajowymi Ramami Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, oraz opis procesu kształcenia, prowadzącego do osiągnięcia tych efektów, wraz z przypisanymi do poszczególnych modułów tego procesu punktami ECTS • Program kształcenia dla określonego kierunku i poziomu kształcenia oraz dla określonego profilu lub profili kształcenia na tym kierunku obejmuje opis zakładanych efektów kształcenia i program studiów, stanowiący opis procesu kształcenia prowadzącego do uzyskania tych efektów. Ustawa z dnia – prawo o szkolnictwie wyższym • ROZPORZĄDZENIE MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa
