Słownik geologiczny: eklogi – eocen 70

Kamieniarstwo
STEGOS – Słownik terminów geologicznych dla skalników część 28
Eklogit – eocen
Eklogit – skała () metamorficzna, piroksenowo-granatowa – pirokseny tworzą
zielonkawe tło skalne, z którym wyraźnie
kontrastują różowe lub czerwone ziarna
granatów, podrzędnie występuje ponad 20
innych minerałów, w tym (rzadko) korund,
diamenty i coesyt ( kwarc); struktura pełnokrystaliczna, tekstura zazwyczaj bezkierunkowa; produkt przemian bazaltów i gabr;
wspomniane granaty są tu minerałami ()
diagnostycznymi, wskazującymi na warunki powstania e. – metamorfizm regionalny
w skrajnie wysokich ciśnieniach rzędu 1,2
GPa (co, jak się przyjmuje, ma odpowiadać
głębokości ok. 45 km), panująca temperatura miała wartość 400–1000º C; e. jest
skałą wskaźnikową tzw. facji eklogitowej
( metamorficzne skały); jest to skała
rzadka, ale bardzo ważna z geologicznego
punktu widzenia – tworzy się bowiem w nietypowych warunkach: w płaszczu Ziemi lub
w najniższej części skorupy ziemskiej (
Ziemi budowa); e. nie są surowcem dla kamieniarstwa, ale niekiedy wytwarzana jest
z nich drobna galanteria, a także wyroby jubilerskie; nieliczne wystąpienia e. w Polsce
znajdują się w Sudetach, w rejonie Zagórza
Śląskiego i Międzygórza.
Enklawy – w nomenklaturze górniczej
i skalniczej są to tzw. „myszki”, bardziej
naukowo: fragmenty skalne lub mineralne
tkwiące w obrębie skały magmowej, a różniące się od niej charakterem i genezą;
wykazują bardzo zróżnicowane kształty:
obłe albo ostrokrawędziste, te pierwsze
to zazwyczaj tzw. autolity – relikty magmy
wyjściowej, z której wytopiła się (por. 
dyferencjacja) magma skały, w której znajduje się e., e. ostrokrawędziste to z reguły
ksenolity, czyli fragmenty skał otaczających
komorę magmową, oderwane i wchłonięte
przez magmę; e. różnią się znacznie rozmiarami – najmniejsze z nich widoczne są
70
NK 56 (6/2011)
pod mikroskopem, największe to tonące
w zbiorniku magmy wielkie bloki oderwane od jego stropu; e. ulegają stopniowemu
roztapianiu i wchłanianiu przez magmę
(asymilacji), ostatecznie mogą przekształcić się w () szliry.
Eocen – jednostka stratygraficzna ery
() kenozoicznej, tzw. epoka, obejmująca
środkową część () paleogenu, starsza
część () trzeciorzędu ( stratygraficzna
tabela dziejów Ziemi); obejmuje okres od
55,8 do 33,9 mln lat; nazwa nawiązuje do
faktu pojawienia się wówczas wielu rzędów ssaków istniejących do dziś (z gr. eos
– świt, kainos – nowy) – fakt ten wyznacza
początek e., koniec tej epoki wyznaczyło
jedno z wielkich wymierań w historii Ziemi,
wywołane prawdopodobnie upadkiem kilku
wielkich meteorytów na Syberii oraz w Zat.
Chesapeake na wybrzeżu stanu Virginia
(USA); z początku e. pochodzą najstarsze
znane skamieniałości nietoperzy, rozpoczęła się wtedy ewolucja koniowatych (tzw.
hyracotherium lub eohippus – najstarszy
„prakonik” dorastający zaledwie 50 cm
w kłębie), pojawiły się pierwsze trąbowce (przodkowie słoni), a tzw. prawalenie
(poprzednicy dzisiejszych wielorybów)
zaczęły stopniowo przystosowywać się do
wodnego trybu życia, z e. znane są też najstarsze naczelne – przodkowie małp; przez
większość e. panował klimat ciepły (maksimum temperaturowe ery kenozoicznej);
na terenie środkowej i północnej Polski
stopniowo rozwijało się wówczas płytkie
(tzw. epikontynentalne) morze, zewnętrzna
strefa innego – głębszego – znajdowała się
na miejscu dzisiejszych Karpat; e. to okres
powstawania starszych pokładów węgla
brunatnego, w górnym e. utworzyły się złoża () bursztynu północnej Polski.
Paweł P. Zagożdżon,
Katarzyna D. Zagożdzon
Sztandarowe przykłady enklaw:
granodiorytowy autolit (u góry)
i ksenolit – w tym przypadku
porwany fragment skały metamorficznej
Regularne ziarna granatów oraz
drobne pirokseny w eklogicie
(obraz makro- i mikroskopowy)
www.RynekKamienia.pl