Internet i związane z nim zagrożenia

INTERNET I ZWIĄZANE Z NIM ZAGROŻENIA
(na podstawie materiałów z pracy dyplomowej, autor: Monika Podgórzec)
Internet – pojęcie i jego specyfika
Pojęcie „Internet” w literaturze najczęściej definiowane jest jako „globalna sieć
komputerowa”1. Do charakterystyki sieci używane są zazwyczaj dwa określenia.
Internet jest rozległą, rozproszoną siecią komputerową. Rozległą, ponieważ łączy ze
sobą wiele systemów komputerowych. Rozproszoną, gdyż nie można w całej jej skali
wyróżnić punktu centralnego, w jakikolwiek sposób nadzorującego jej pracę. Każdy jej
fragment jest zdolny do samodzielnego działania2.
Na internet składają się trzy różne, a równocześnie uzupełniające się elementy.
Internet to bowiem:
• sieć złożona z połączonych ze sobą sieci;
• społeczność, która korzysta z tej sieci i ją rozwija;
• zbiór zasobów, które znajdują się w tej sieci3.
Zdaniem J. Zielińskiego definicja ta wskazuje trzy ściśle powiązane ze sobą
warstwy internetu: techniczną, społeczną i informacyjną.
Internet jest jednym z najbardziej rozwijających się systemów na świecie. Stale
wzrasta liczba komputerów podłączonych do sieci. Wzrasta też ilość i jakość usług
przez nią oferowanych4. Internet, używany kiedyś głównie przez naukowców
i hobbystów, dziś jest obecny w niemal wszystkich dziedzinach ludzkiej aktywności.
Wspiera naukę, jest niezbędnym narzędziem pracy, umożliwia wiele nowych form
komunikacji międzyludzkiej, bywa źródłem rozrywki. Sieć zyskała przymioty, takie jak
masowość, popularność i powszechność5.
W literaturze opisano charakterystyczne funkcje internetu:
informacyjna – uwidaczniająca się w przekazie informacji w sposób łatwy,
przystępny,
kształcąca – czyli prezentowanie treści w walorach poznawczych,
umożliwiających rozwijanie zasobu wiadomości z różnych dziedzin,
stymulująca – widoczna w rozbudzaniu zainteresowań, motywowaniu,
kształtowaniu twórczej postawy,
interpersonalna – umożliwiająca poznawanie problemów innych, dzielenie się
emocjami,
wychowawcza – propagowanie pewnych stylów życia, udzielanie porad,
ludyczna – czyli dostarczanie rozrywki6.
Ze względu na rosnącą popularność i zasięg, internet staje się nowym typem
środowiska wychowawczego, które wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych
postaw, poglądów, wiedzy, sposobów postępowania7.
Główną i charakterystyczną cechą internetu, który jest nośnikiem wpływu
psychicznego, jest anonimowość. Bardzo często, logując się w internecie, posługujemy
się pseudonimami by ukryć swoją tożsamość. Anonimowość w znaczącym stopniu
wpływa na nasze zachowanie i sprzyja pozbywaniu się zahamowań8. Ludzie nie
1 J. Hofmokl: Internet jako nowe dobro wspólne, Warszawa 2009 Wydawnictwa Akademickie
i Profesjonalne, s. 63.
2 L. Mendalka: Internet jako nowy typ środowiska wychowawczego. "Opieka, Wychowanie, Terapia"
2004 nr 3 – 4.
3 J. Zieliński: Czym jest Internet?, http://www.winter.pl/internet/czym.html (1 czerwca 2007).
4 B. Siemieniecki, W. Lewandowski: Internet w szkole, Toruń 2000 Wyd. A. Marszaełek, s. 8.
5 M. Gwozda: e-Globalna komunikacja jako jeden ze społóecznych wymiarów internetu. W: Internet.
Między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus
Media,s. 10
6 E. Chuchro: O walorach edukacyjnych i kulturotwórczych serwisu dla dzieci i młodzieży
www.junior.repoerter.pl W: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo informacyjne. Pod red.
M. Sokołowski, Elbląg 2005 PWSZ, s. 163 – 164.
7 L. Mendalka: Internet jako nowy typ środowiska wychowawczego."Opieka, Wychowanie, Terapia"
2004 nr 3 – 4.
8 P. Wallace, Psychologia Internetu, Poznań 2000 Dom Wydawniczy Rebis, s. 17.
obawiają się poważniejszych konsekwencji ze względu na fizyczną odległość i często
posuwają się dalej, niżby to zrobili podczas kontaktu osobistego9. Łatwiej atakuje się
kogoś kogo się nie widzi i kto znajduje się daleko. Nie widzimy zranionych
i wykrzywionych bólem twarzy i czujemy się bezpieczniej i lepiej zabezpieczeni przed
ewentualnym kontratakiem10. Ludzie chcą pozostać anonimowi także dlatego, by móc
ponarzekać, głosić kontrowersyjne poglądy, zadawać pytania, które normalnie
świadczyłyby o ich głupocie, lub angażować się w działania, które woleliby zachować
w tajemnicy11.
Inną cechą internetu jest możliwość eksperymentowania z tożsamością. Możemy
w zadziwiający sposób manipulować własną osobowością, na przykład przypisując
sobie inną płeć lub wiek. Eksperymentowanie z tożsamością jest ważną częścią rozwoju
człowieka, a kryzysy tożsamości, które przeżywamy, zwłaszcza w młodości są cennymi
doświadczeniami dla naszego rozwoju psychicznego. Jeśli wszystkiego nie spróbujemy,
nie dowiemy się, co nam najbardziej odpowiada. Kiedy znowu sobie wszystko
poukładamy, przybieramy nową tożsamość. Temu stanowi towarzyszy głębsze poczucie
własnego „ja”12. To, co mówimy na swój temat w sieci, tak łatwo możemy ubarwić lub
fałszować, że środowisko to staje się kuszącym miejscem do przeprowadzenia
eksperymentów. To, że możemy w niej kłamać i zazwyczaj uchodzi nam to na sucho,
jest kolejną istotną cechą internetu. W środowisku tekstowym nie mamy możliwości
zademonstrowania swojej wysokiej pozycji społecznej, tak jak w trybie wizualnym –
nienagannym wyglądem i złotym zegarkiem.(...) Mimo to potrzeba człowieka, by zrobić
na innym wrażenie, jest silna w każdej sytuacji społecznej, a użytkownicy internetu są
pod tym względem niezwykle pomysłowi13.
Coraz więcej osób tworzy w sieci własne strony domowe. Prowadzi to do
koncentrowania się na własnym „ja” i wzmaga przeświadczenie, że inni interesują się
nami i naszym życiem. Szczególnie tak jest, gdy nie potrafimy odnaleźć się
w naturalnej rzeczywistości, mamy kłopoty w nawiązywaniu kontaktów i czujemy się
odrzuceni lub nieakceptowani. Młodzi ludzie są zapatrzeni w siebie i mylnie sądzą, że
inni podzielają ich zainteresowania. Jedną z cech takiego egocentryzmu jest
wyobrażenie sobie wyimaginowanej publiczności. W młodości ludzie przywiązują zbyt
dużą wagę do tego, jak często przyglądają się im inne osoby, a w konsekwencji
przeceniają wrażenie, jakie robią na otoczeniu.
Internet zachęca do niepotrzebnego spędzania czasu na szlifowaniu naszych
sieciowych tożsamości na użytek wyimaginowanej publiczności, która może liczyć
miliony ale równie dobrze może być bliska zeru14.
Ważnym składnikiem internetowej rzeczywistości jest większa skłonność ludzi
do otwartości. Siedząc przed ekranem komputera, mamy poczucie, że osoby po drugiej
stronie ekranu są nam bardziej przyjazne, bliskie. Chętnie opowiadamy im o sobie,
czujemy do nich sympatię i okazujemy w kontaktach z nimi wiele emocji. Możemy
skoncentrować się na sobie, na własnych słowach i uczuciach, które chcemy pokazać.
Nie musimy się martwić swoim wyglądem, ubraniem, nadwagą15.
Internet to ogromny obszar zaludniony przez miliony użytkowników. Nazwany
jest „globalną wioską”. Jest on cywilizacją, metakulturą niepodobną do czegokolwiek,
co spotyka się w „prawdziwym świecie”. W rzeczywistości internet to więcej niż
kultura, to społeczność. Włączają się do niego ludzie z całego świata, pochodzący
z zupełnie różnych środowisk16.
Największy wpływ, jako środowisko wychowawcze, internet ma na dzieci
9
10
11
12
13
14
15
16
Ibidem, s. 157.
Ibidem, s. 168.
Ibidem, s. 311.
P. Wallace, Psychologia Internetu, Poznań 2000 Dom Wydawniczy Rebis, s. 67.
P. Wallace: Psychologia Internetu, Poznań 2000 Dom Wydawniczy Rebis, s. 42 – 43.
Ibidem, s. 50 – 51.
Ibidem, s. 199.
J. R. Levine, C. Baroudi: Sekrety internetu, Warszawa 1996 Oficyna Wydawnicza READ ME s. 29.
2
i młodzież. W wielu rodzinach to one wprowadzają internet do domów.
Młodzież uczęszczająca obecnie do szkół należy do pokolenia określanego
mianem e – generacji, pokolenia ludzi żyjących, dojrzewających z postępem
informatycznym i bez oporów korzystających z globalnej sieci. Współczesny młody
człowiek żyje zanurzony w otaczającej go przestrzeni medialnej, bardzo chętnie
korzysta z nowych technologii, zwłaszcza komputera i internetu, wykorzystując je
w codziennym życiu do komunikacji, rozrywki i nauki17.
Wykorzystanie internetu w procesie uczenia się i nauczania
Internet jest narzędziem z powodzeniem wykorzystywanym przez dzieci
i młodzież w procesie edukacji. Jednym z powodów korzystania przez młodzież
z internetu jest ich otwartość i ciekawość. Internet właśnie jest dla nich interesujący
i nieznany. Nigdy do końca nie wiadomo, co czeka w sieci. Do korzystania z sieci
skłania tematyka stron internetowych. Bez trudu można znaleźć strony z informacjami
z różnych dziedzin wiedzy. Dla korzystających z internetu nie bez znaczenia jest
również prosta obsługa stron internetowych oraz element czasu. Użytkownik sieci nie
musi się spieszyć, sieć daje czas i nie ponagla, a informacje zawarte w internecie są
dostępne przez całą dobę, przez co również młodzi ludzie chętnie wybierają naukę
i zabawę przy pomocy internetu18.
Młodzież bardzo często wspiera się w swojej edukacji internetem. Jako zalety
zastosowania internetu w procesie edukacji młodzieży można wymienić:
• powszechną i nieograniczoną dostępność do najnowszych informacji
i wiadomości,
• możliwość swobodnego wyboru rodzaju odwiedzanych stron,
• komunikacje sieciową zapewniającą elastyczność czasu i indywidualizację
tempa nauki,
• multimedialność przekazu treści kształcenia19
Internet jako jedno z podstawowych źródeł informacji (obok książek
i podręczników w wersji tradycyjnej), zaczyna pełnić funkcję podręcznej biblioteki. Do
źródeł internetowych, które mogą być wykorzystane w procesie edukacji zalicza się:
oficjalne strony rządowe oraz instytucji państwowych i społecznych; strony
pozarządowych organizacji i instytucji edukacyjnych, związków i stowarzyszeń
naukowych; elektroniczne czasopisma, raporty i materiały konferencyjne; katalogi
biblioteczne i bazy danych bibliograficznych oraz biblioteki on - line; dane statystyczne
i encyklopedyczne; materiały i pomoce dydaktyczne (pakiety edukacyjne, podręczniki
on - line); komunikację elektroniczną (m. in. fora dyskusyjne)20.
Część wydawnictw prowadzi strony, na których umieszcza tzw. internetowe
obudowy dydaktyczne czyli materiały uzupełniające tradycyjny podręcznik drukowany.
Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie mogą tam odnaleźć przydatne w procesie uczenia
się i nauczania dodatkowe informacje tekstowe, animacje, interaktywne testy itp.
Biorąc pod uwagę sposób użytkowania internetu, na jego edukacyjne zasoby
można spojrzeć dwojako. Z jednej strony internet jest źródłem gotowych informacji
i materiałów, co niestety wśród uczniów skutkuje powszechnym i bezrefleksyjnym
powielaniem dostępnych opracowań; z drugiej zaś strony może stanowić obszar
własnych poszukiwań i dociekań badawczych (uczenie się przez odkrywanie), czyniąc
proces uczenia się zindywidualizowanym i atrakcyjnym21.
17 I. Pulak: Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. W: Internet. Między edukacją,
bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus Media, s. 19.
18 M. Szymańska: Rola Internetu w procesie edukacji dzieci i młodzieży. "Problemy Opiekuńczo –
Wychowawcze" 2008 nr 6.
19 Ibidem.
20 I. Pulak: Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. W: Internet. Między edukacją,
bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus Media, s. 26.
21 Ibidem, s.27.
3
Współczesna technika multimedialna daje wspaniałe możliwości dzieciom,
udostępnia dźwięk, tekst, grafikę i animację, łącząc je w niespotykany dotychczas
sposób. Dziś komputer i internet umożliwiają m.in. obróbkę danych, wyszukiwanie
i gromadzenie ogromnej ilości informacji. Ponadto istniejąca symulacja różnego
rodzaju zjawisk – obraz skojarzony z dźwiękiem oraz tekstem – jest znakomitym
narzędziem do prezentacji wiedzy. Programy bądź ich fragmenty ukazują praktyczne
zastosowanie i mechanizm działania różnych kwestii, przełamując schemat wywodu
pełnego terminów wysoce abstrakcyjnych i niezrozumiałych dla większości uczniów.
Zastosowanie multimediów intryguje i stymuluje uczniów do poszerzania wiedzy, gdyż
jej postać jest atrakcyjna oraz bardziej zrozumiała22.
Internet ma obecnie ogromne znaczenie edukacyjne, również dlatego, że
szybkość i dynamika zmian w świecie naukowym sprawiają, że wiadomości zdobyte
przez dzieci i młodzież w szkole, czy z powszechnych źródeł, coraz częściej stają się
niewystarczające w życiu dorosłym. Poszukiwane są alternatywne formy przekazu
wiedzy, co wpływa na potrzebę doskonalenia się i samokształcenia. Upowszechnia się
kształcenie przez internet określane mianem e – edukacji. Systemy e – learningu,
znajdują zastosowanie przede wszystkim na poziomie kształcenia akademickiego. Na
niższych stopniach szkolnictwa e – learning stanowić może jedynie uzupełnienie
edukacji tradycyjnej. Nieliczni nauczyciele próbują wykorzystać platformy zdalnego
nauczania, aby udostępnić uczniom dodatkowe informacje, zadania, testy i inne
materiały dydaktyczne oraz aby pozostawać z nimi w kontakcie poza godzinami
spędzanymi w murach szkoły23.
Coraz popularniejszą formą wykorzystywania internetu w procesie nauczania
stają się zadania typu WebQuest. Nazwa tej metody pochodzi od słów w języku
angielskim: Web (sieć www) i Quest (poszukiwanie). Polega na wykonywaniu przez
uczniów zadań o różnym stopniu trudności (od prostych opracowań po złożone
projekty) przy użyciu informacji dostępnych w internecie. Zazwyczaj uczniowie nie
muszą samodzielnie szukać informacji w sieci, ale otrzymują adresy internetowe
materiałów źródłowych, na podstawie których mają opracować określone zagadnienie24.
Sieć komputerowa sprawia, że lekcje, wykłady, seminaria i ćwiczenia nie są już
kojarzone tylko z ławkami, ścianami i tablicą. Uczniowie i nauczyciele mają możliwość
być w stałym kontakcie ze sobą, mogą uczestniczyć w seminariach, dyskusjach,
wideokonferencjach, debatach, wspólnych pracach i wspólnym rozwiązywaniu zadań.
Mimo braku kontaktu interpersonalnego, mogą zawsze liczyć na pomoc kolegów
i wykładowców z sieci, jak to ma miejsce w sprawnie działających, sieciowych
uczelniach. Przez co internet, poza zorganizowanymi formami nauczania, stanowi
doskonałą pomoc w procesie samokształcenia. Odkrywając samodzielnie zasoby
internetu, można uzupełniać w sposób ciągły wiedzę o kolejne elementy lub
podejmować działania bezpośrednio lub pośrednio wpływające na stan naszych
kwalifikacji25.
Analizując edukacyjne wykorzystanie internetu, dostrzec można trzy obszerne
sfery jego zastosowania: jako źródło informacji i pomocy naukowych, jako techniczne
medium w procesie kształcenia na odległość, czyli wirtualna szkoła, oraz jako narzędzie
wspierające proces kształcenia w szkole masowej26.
Zagrożenia związane z użytkowaniem internetu
Do najpowszechniejszych zagrożeń, na jakie narażone jest młode pokolenie
22 B. F. Siemieniecki, W. Lewandowski: Internet w szkole, Toruń 2000 Wyd. A Marszałek, s. 93.
23 I. Pulak: Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. W: Internet. Między edukacją,
bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus Media, s. 25.
24 A. Clarke: E – learning: nauka na odległość, tłum. M. Klebanowski, Warszawa 2007 Wydawnictwa
Komunikacji i Łączności, s. 93.
25 P. Forma: Znaczenie Internetu dla rozwoju dzieci i młodzieży, Zeszyty Naukowe 2/2006
Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość.
26 B. F. Siemieniecki, W. Lewandowski: Internet w szkole, Toruń 2000 Wyd. A Marszałek, s. 92.
4
internautów, zaliczyć należy: dostęp do treści pornograficznych; kontakt z materiałami
epatującymi przemocą; kontakt z pedofilami; uzależnienie od internetu; kontakt
z internetowymi oszustami; nieświadome uczestniczenie w działaniach niezgodnych
z prawem; konsekwencje finansowe (np. korzystanie z dialerów, czyli programów
łączących komputer z internetem za pośrednictwem numerów 0-700); lekkomyślne
udostępnianie informacji obcym osobom (np. numerów kart, adresów, haseł)27.
Osobowość dziecka jest bardzo podatna na wpływy telewizji, internetu.
Odzwierciedla to czas poświęcany na ich użytkowanie kosztem innych
wartościowszych zajęć, obniżona umiejętność abstrakcyjnego myślenia; zaś
szczególnym niebezpieczeństwem jest odbiór nieadekwatnych do rozwoju dzieci
i młodzieży treści.
Nie trudno zauważyć, że oglądanie programów o dużym ładunku przemocy
utrwala takie formy zachowania28.
Zdecydowana większość psychologów jest zdania, że częsty kontakt osób
młodych z pornografią ma na nie głęboki, wielowymiarowy i szkodliwy wpływ. Treści
pornograficzne są źródłem doświadczeń, które przerastają zdolności adaptacyjne
młodzieży i dostarczają im wzorców patologicznych zachowań. Kształtują wypaczony
i negatywny obraz świata, relacji międzyludzkich, utrwalają fałszywy obraz kobiecości
i męskości. W wyniku kontaktu z pornografią może dojść do erotyzacji psychiki
dziecka, napięć, nadpobudliwości psychoruchowej, wystąpienia objawów nerwicowych
i depresyjnych29.
Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem zabronione jest publikowanie
treści:
pornograficznych z udziałem małoletniego, treści pornograficznych związanych
z prezentowaniem przemocy lub posługiwaniem się zwierzęciem;
propagujących publicznie faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa;
publicznie znieważających jednostkę bądź grupę osób z powodu jej/ich
przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej30.
Wśród innych zagrożeń i przykładów niebezpiecznych treści, z którymi mogą
się zetknąć surfujące w internecie dzieci i młodzieży wymienić należy:
• cyberbuiilying – to przemoc polegająca na wyzywaniu, ośmieszaniu,
szantażowaniu czy rozprzestrzenianiu kompromitujących materiałów w sieci
przy użyciu technologii informacyjnych i komunikacyjnych (komunikatorów,
czatów, stron www, blogów);
• grooming – to uwodzenie dzieci przez osoby dorosłe za pomocą internetu. Do
nawiązania bliskiego kontaktu z dziećmi „cyberłowcy” wykorzystują głównie
komunikatory internetowe oraz czaty;
• treści propagujące ruchy religijne uznane za sekty;
• treści propagujące anoreksję i bulimię jako styl życia, a nie poważną chorobę;
• treści nawołujące do samobójstw lub samookaleczeń;
• treści promujące narkotyki oraz inne używki – najczęściej przez podkreślanie
ich rzekomo leczniczych walorów czy wskazanie, że otwierają one człowieka na
rzeczywistość duchową31.
W literaturze zgłębiającej kwestie zagrożeń tym źródłem przekazu wymienia się
27 M. Barabach: Zagrożenia w sieci, http://www.junior.dialog.pl/zagrozenia_w_sieci.php (20 stycznia
2008)
28 J. Biała: Zagrożenia w wychowaniu dziecka we współczesnej rodzinie polskiej, Kielce 2006 Wyd.
Akademii Świętokrzyskiej, s. 97.
29 J. Lipińska: Internet i młode pokolenie. Przeciwdziałanie potencjalnym zagrożeniom. W: Internet.
Między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus
Media, s. 36.
30 J. Lipińska: Internet i młode pokolenie. Przeciwdziałanie potencjalnym zagrożeniom. W: Internet.
Między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus
Media, s. 35.
31 Ibidem, s. 36 – 37.
5
najczęściej dwa rodzaje niebezpieczeństw, na które narażone są dzieci :
– niebezpieczeństwa sfery umysłowej, narażenie wrażliwości oraz rozwoju
intelektualnego,
– niebezpieczeństwa sfery fizycznej32.
Internet dla wielu młodych ludzi jest pretekstem do ucieczki w inny świat,
w którym panuje nieskrępowana wolność słowa, ale i opisane wcześniej
niebezpieczeństwa, chociażby spotkanie w realnym świecie nieświadomie bawiącego
się dziecka, nastolatka z celowo „wabiącym” pedofilem.
Mimo że najwięcej uwagi skupiają obszary zawierające treści seksualne
i pornografię, istnieją łatwo dostępne strony, z innymi informacjami nieodpowiednimi
dla dzieci takimi jak np. reklamy papierosów, alkoholu, zachęta do brania narkotyków,
nienawiść. Niektóre strony pozwalają dzieciom w formie zabawy korzystać z hazardu,
broni, trucizn, inne zbierają poufne informacje o rodzinie33.
Ponadto istnieją jeszcze zagrożenia, jakie mogą stworzyć dzieci – przekazać
numery i hasła kart kredytowych rodziców, zakupić rzeczy, za które będą zmuszeni
zapłacić rodzice, popełnić przestępstwo komputerowe. Oczywiście, zawsze jest ryzyko
zagrożenia ze strony hakerów34.
Trafne jest stwierdzenie Janusza Czapińskiego, iż uczestnictwo
w dobrodziejstwach cywilizacji nie powinno kończyć się dobrowolnym
niewolnictwem35.
Problematyczne używanie internetu (uzależnienie od internetu)
W literaturze istnieje co najmniej kilka propozycji opisowego definiowania
zaburzenia związanego z nadmiernym, problematycznym angażowaniem się
w aktywność w internecie. Kryteria diagnostyczne problematycznego używania
internetu (czy uzależnienia od internetu) jako pierwsza przedstawiła psycholog
Kimberly Young (1996). Według tej badaczki patologiczne używanie internetu to
zaburzenie kontroli nawyków nie powodujące intoksykacji (zatrucia), natomiast istotnie
i wyraźnie pogarszające funkcjonowanie człowieka w sferze: społecznej (rodzinnej,
towarzyskiej i zawodowej) oraz psychologicznej.
Problematyczne Używanie Internetu (PUI) rozpoznać można na podstawie
symptomów, które występują w okresie dłuższym niż co najmniej pierwsze 6 miesięcy
użytkowania internetu:
1) nasilające się trudności w sprawowaniu kontroli nad własną aktywnością
w internecie (jego czasem i formą), które ujawniają się szczególnie przy próbach
zmiany, ograniczenia czy zaprzestania używania internetu;
2) poczucie owładnięcia silnym, trudnym do opanowania pragnieniem wykonywania
określonych aktywności w internecie, wręcz obsesyjne skoncentrowanie na tych
aktywnościach;
3) doświadczanie istotnych z subiektywnego punktu widzenia zmian nastroju
i pobudzenia emocjonalnego związanych z podejmowaniem lub/i ograniczaniem
aktywności w internecie. W momencie podejmowania internetowych aktywności
wyraźna ulga, podwyższenie nastroju i wzmożenie pozytywnych emocji, a w sytuacji
ograniczenia dostępu irytacja, złość, niepokój i przygnębienie;
4) wzmagająca się potrzeba powracania do aktywności w internecie i ich przedłużania,
co staje się warunkiem osiągnięcia satysfakcji;
32 J. Biała: Zagrożenia w wychowaniu dziecka we współczesnej rodzinie polskiej, Kielce 2006 Wyd.
Akademii Świętokrzyskiej, s. 106.
33 P. Forma: Znaczenie Internetu dla rozwoju dzieci i młodzieży, Zeszyty Naukowe 2/2006
Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość.
34 P. Antab: Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Warszawa 2003 Wyd. Prószyński
i S-ka, s. 39.
35 J. Czapiński: przedmowa do polskiego wydania, J. Anderson, R. Wilkins: Żegnaj telewizorku. Jak
nauczyć swoją rodzinę rozsądnie korzystać z telewizora, gier komputerowych i Internetu, Warszawa
2000 Wyd. Adamantan, s.17.
6
5) zaabsorbowanie internetem coraz bardziej staje się źródłem narastającego distresu,
problemów i szkód zarówno osobistych, jak i w relacjach społecznych, w różnych
obszarach tych relacji (rodzinnych, zawodowych/szkolnych);
6) narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub
dotychczasowych zainteresowań na rzecz internetu.
Ponadto w rozpoznaniu tego zaburzenia istotne mogą być pewne niespecyficzne
symptomy, które nie stanowią jego istoty, ale są psychologicznym skutkiem
pogłębiającego się zaangażowania w używanie internetu i szkód jakie ono przynosi:
7) korzystanie z internetu coraz bardziej zaczyna służyć radzeniu sobie ze stresem,
ucieczce od problemów, łagodzeniu dysforii (poczucia winy, niepokoju, smutku, złości,
poczucia bezradności, itp.). Ucieczka emocjonalna w aktywności internetowe dotyczy
codziennych problemów życiowych, ale przede wszystkim problemów wynikających
z nadmiernego zaabsorbowania w internet. Przejawia się ona m.in. w zwlekaniu
z podejmowaniem i wykonywaniem innych aktywności życiowych;
8) wzmaganie posługiwania się różnymi formami psychologicznej obrony, aby ukryć
prawdę o własnym nadmiernym zaabsorbowaniu aktywnością w internecie (najprostsze
to kłamanie i ukrywanie informacji na temat własnego zaabsorbowania internetem)36.
Objawy uzależnienia od internetu są zwykle podobne do siebie u różnych osób,
a sam proces jego powstawania przebiega zwykle w kilku fazach. Najpierw internet
wywołuje zainteresowanie i sprawia przyjemność (faza poznawania i racjonalnego
oraz efektywnego wykorzystywania internetu). Stopniowo osoba coraz więcej czasu
poświęca na korzystanie z internetu. Traci inne zainteresowania. Gdy nie jest
zalogowana do internetu zaczyna o nim natrętnie myśleć (faza uzależnienia).
Dalej następuje ograniczanie lub zaprzestanie realizowania innych, istotnych
form działania. Internauta zaniedbuje lub całkowicie rezygnuje z szeregu ważnych
czynności rodzinnych, społecznych, zawodowych i rekreacyjnych, na rzecz
codziennego, wielogodzinnego i niejednokrotnie nieprzerwanego korzystania
z internetu, mimo, iż zdaje on sobie sprawę z narastania u niego trudności życiowych,
problemów psychicznych oraz fizycznych. Dotyczyć to może ograniczenia na rzecz
internetu czasu przeznaczonego na sen, odżywianie, naukę, pracę zawodową, obowiązki
rodzinne, kontakty towarzyskie, itd. (faza destrukcji). Niebagatelne znaczenie ma też
w tej fazie istotne pogarszanie się stanu zdrowia. Najczęściej w tym przypadku
występują:
• zaburzenia koncentracji uwagi i sprawności myślenia
• zaburzenia kontroli popędów
• pogorszenie wzroku
• bóle pleców i kręgosłupa
• podatność na infekcje
• podrażnienia skóry (spowodowane bombardowaniem cząsteczkami kurzu
dodatnio zjonizowanych przez kineskop monitora)
• bezsenność
37
• nadpobudliwość .
K. Young wyróżniła następujące podtypy tego zaburzenia:
- Uzależnienie od związków wirtualnych czasami tłumaczone jako socjomania
internetowa - jest to uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych, nadmierne
zaangażowanie w związki w sieci (wirtulane). Wyraża się poprzez udział w listach
dyskusyjnych, IRC-u, oraz kontaktach przy pomocy poczty elektronicznej. Osoba chora
nawiązuje nowe kontakty tylko i wyłącznie poprzez sieć, ma zachwiane relacje
człowiek – człowiek w kontaktach poza siecią. Ludzie tacy potrafią godzinami
36 R. Poprawa: W pułapce internetu. Kontrowersje, fakty, mechanizmy. W: Nowe Media a media
tradycyjne. Prasa, reklama, Internet. Pod red. M. Jeziński, Toruń 2009 Wyd. Adam Marszałek s. 227240.
37 A. Augustynek: Psychologiczne aspekty korzystania z Internetu. W: Formowanie się społeczności
informacyjnej. Pod red. L. Haber, Kraków 2003 Tekst-Graf.
7
"rozmawiać" z innymi użytkownikami internetu, lecz mają trudności przy kontaktach
osobistych, następuje też u takich osób zanik komunikacji niewerbalnej, nie potrafią
odczytywać informacji nadawanych w tej płaszczyźnie, lub odczytują je błędnie. Osoby
z tym zaburzeniem spotyka się głównie w tych formach kontaktu, które zapewniają
synchroniczną komunikację.
- Erotomania internetowa - polega głównie na oglądaniu filmów i zdjęć z materiałami
erotycznymi i pornograficznymi, lub pogawędkach na chatach o tematyce seksualnej.
Zaburzenie to można określić jako nałogowe używanie stron dotyczących seksu
i pornografii. Często u jego podłoża leżą inne zaburzenia i dewiacje seksualne.
- Uzależnienie od komputera - osoba chora nie musi w tym wypadku "być" w sieci,
wystarczy, iż spędza czas przy komputerze. Nie jest dla niej ważne to, co robi, czy pisze
ważną pracę, czy gra w pasjansa. Liczy się tylko to, że komputer jest włączony a ona
spędza przy nim czas. Najczęściej przejawia się w obsesyjnym graniu w gry
komputerowe.
- Uzależnienie od sieci - jest ono bardzo podobne do uzależnienia od komputera, lecz
polega na pobycie w internecie. Osoby takie są cały czas zalogowane do sieci
i obserwują, co się tam dzieje. Obsesyjnie grają w sieci, uczestniczą w aukcjach, itp.
Uzależnienie to łączy w sobie wszystkie inne formy IAD.
- Przeciążenie informacyjne lub przeładowanie informacjami - nałogowe surfowanie
w sieci lub przeglądanie baz danych. Występuje przy natłoku informacji, np.
przebywanie w wielu pokojach rozmów jednocześnie, lub udział w wielu listach
dyskusyjnych38.
Terapia osób uzależnionych od internetu polega głównie na nauce umiejętności
kontrolowania czasu spędzanego przed monitorem komputera, a także na nauce
planowania dnia. W przypadku narkomanii czy alkoholizmu celem terapii jest
zaprzestanie przyjmowania substancji powodującej uzależnienie – w przypadku terapii
internetoholików celem terapii jest nauczenie umiejętności kontrolowania korzystania
z internetu.
Wychowanie do internetu
Umiejętność poruszania się w "światowej pajęczynie" stała się dziś tak samo
ważna, jak znajomość języków obcych. Internet nie tylko umożliwia poznawanie świata
i przekonań innych osób, lecz również daje szansę wygłaszania własnych opinii oraz
pozwala na aktywność w sieci poprzez rozbudowywanie jej zasobów. Dlatego bardzo
ważne jest kształtowanie u dzieci i młodzieży prawidłowych nawyków korzystania
z internetu i poczucia odpowiedzialności za działania podejmowane w sieci.
Ogólne cele edukacji w zakresie korzystania z internetu można sformułować
następująco:
• przygotowanie do właściwego (krytycznego) korzystania z internetu jako
narzędzia przekazu informacji oraz kształtowania systemu wartości i postaw,
• przygotowanie do posługiwania się internetem jako narzędziem pracy
intelektualnej (własnego rozwoju) i pracy zawodowej,
• przygotowanie do racjonalnego korzystania z internetu jako instrumentu zabawy
i rozrywki39.
W internecie, podobnie jak w innych miejscach publicznych, w których
spotykają się ludzie, obowiązują pewne normy zachowań. Właśnie znajomość
38 R. Poprawa: W pułapce Internetu, http://www.siecioholizm.eu/mid.php
39 M. Szymańska: Rola Internetu w procesie edukacji dzieci i młodzieży. "Problemy Opiekuńczo –
Wychowawcze" 2008 nr 6.
8
netykiety i przestrzeganie jej zasad może sprawić, że sieć stanie się miejscem
przyjaznym dla wszystkich użytkowników. Obecnie korzystanie z internetu przestaje
być sprawą wyboru, a staje się koniecznością codziennego życia, dlatego należy od
najmłodszych lat uczyć dzieci i młodzież odpowiedzialnego i kulturalnego zachowania
w cyberprzestrzeni40.
Internet, jako medium nie tylko nadawcze, ale i interaktywne, pozwala –
wszystkim, nawet najmłodszym użytkownikom – na tworzenie własnych komunikatów.
Ta
wolność
publikowania
owocuje
jednak
ogromnym
zaśmiecaniem
i wulgaryzowaniem przekazów w sieci. Z tego względu należy położyć nacisk na
kształcenie u młodych internautów umiejętności oceny konsekwencji własnych działań
i czyhających niebezpieczeństw, odpowiedzialności za wykorzystanie materiałów
dostępnych w sieci oraz publikowane przez siebie komunikaty, a także znajomości praw
i obowiązków wynikających z przynależności do społeczności internautów41.
Ryszard Tadeusiewicz w wielu swych publikacjach szerzy hasło: „bądź
Kolumbem cyberprzestrzeni” i zachęca młodzież do wędrowania po ogromnym oceanie
informacji, jakim jest internet. Zwraca on jednak uwagę na potrzebę wychowania
młodego pokolenia dla kultury w cyberprzestrzeni. Widzi w tym jedyną skuteczną
drogę poprawy obecnej sytuacji i odwrócenia negatywnych tendencji rozwojowych w
sieci42.
Z podobnego założenia wychodzi W. Strykowski, twierdząc, że jedną
z najlepszych metod zapobiegania wszelkim patologiom związanym z korzystaniem
z internetu jest edukacja medialna, a w szczególności „edukacja dla internetu”.
Edukacja ta powinna objąć nie tylko uczniów, ale również nauczycieli i rodziców,
wytyczając sobie dwa podstawowe cele: przegotowanie do posługiwania się internetem
jako narzędziem pracy intelektualnej oraz przygotowanie do świadomego i krytycznego
korzystania z usług internetowych43.
Proces rozwoju i przeobrażania się internetu jest złożony i postępuje niezwykle
szybko, nie jest więc łatwo sprostać jego wyzwaniom. Rolą rodziców i opiekunów staje
się – na miarę możliwości – przygotowanie młodego pokolenia do racjonalnego
i mądrego korzystania z narzędzi, jakie daje nam rozwój technologii komunikacyjnych
i informacyjnych oraz uświadomienie konsekwencji wynikających z używania sieci
w sposób szkodzący sobie lub innym.
Bibliografia
A. Augustynek: Psychologiczne aspekty korzystania z Internetu. W: Formowanie się
społeczności informacyjnej. Pod red. L. Haber, Kraków 2003 Tekst-Graf.
P. Antab: Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Warszawa 2003
Wyd. Prószyńskii S-ka.
M. Barabach: Zagrożenia w sieci, http://www.junior.dialog.pl/zagrozenia_w_sieci.php
(20 stycznia 2008)
40 P. Aftab: Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Warszawa 2003 Wyd. Prószyński
i S-ka, s. 238.
41 I. Pulak: Dzici i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. W: Internet. Między edukacją,
bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego, Tychy 2008 Maternus Media, s. 30.
42 R. Tadeusiewicz: Nowe zadanie w obszarze nauczania technik informacyjnych: wychowanie dla
kultury w cyberprzestrzeni. W: Informatyczne przygotowanie nauczycieli. Internet w procesie
kształcenia. Pod red. B. Kędzierska i J. Migdałek, Kraków 2004, s. 38 – 40.
43 W. Stryjowski: Edukacyjne walory Internetu. W: Informatyczne przygotowanie nauczycieli. Internet
w procesie kształcenia. Pod red. B. Kędzierska i J. Migdałek, Kraków 2004, s. 46.
9
J. Biała: Zagrożenia w wychowaniu dziecka we współczesnej rodzinie polskiej, Kielce
2006 Wyd. Akademii Świętokrzyskiej.
P. Chocholska, M. Osipczuk: Uzależnienie od komputera i internetu dzieci
i młodzieży, Warszawa 2009 Wyd. "Hachette".
E. Chuchro: O walorach edukacyjnych i kulturotwórczych serwisu dla dzieci i młodzieży
www.junior.repoerter.pl W: Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo
informacyjne. Pod red. M. Sokołowski, Elbląg 2005 PWSZ.
A. Clarke: E – learning: nauka na odległość, tłum. M. Klebanowski, Warszawa 2007
Wydawnictwa Komunikacji i Łączności.
J. Czapiński: przedmowa do polskiego wydania, J. Anderson, R. Wilkins: Żegnaj
telewizorku. Jak nauczyć swoją rodzinę rozsądnie korzystać z telewizora, gier
komputerowych i Internetu, Warszawa 2000 Wyd. Adamantan.
B. Danowski, A. Krupińska: Dziecko w sieci, Gliwice 2007 Wyd. Helion.
W. Dutkiewicz: Przewodnik metodyczny dla studentów pedagogiki, Kielce 1996.
P. Forma: Znaczenie Internetu dla rozwoju dzieci i młodzieży, Zeszyty Naukowe 2/2006
Świętokrzyskie Centrum Edukacji na Odległość.
J. Z. Górniewicz: Miejsce człowieka w globalnej społeczności komputerów. W: U progu
wielkiej zmiany? Media w kulturze XXI wieku. Pod red. M. Sokołowski, Olsztyn 2005.
J. Grzenia: Komunikacja językowa w Internecie, Warszawa 2006 PWN.
C. Guerreschi: Nowe uzależnienia, Kraków 2010 Wydawnictwo Salwator.
M. Gwozda: e-Globalna komunikacja jako jeden ze społecznych wymiarów internetu.
W: Internet. Między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red.
M. Kowalskiego, Tychy 2008 Maternus Media.
J. Hofmokl: Internet jako nowe dobro wspólne, Warszawa 2009 Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne.
R. Kowalski: Uzależnienie od Internetu – prawda, poszlaka czy fikcja? „Życie Szkoły”
2004 nr 8.
S. Koziej: Komputer i Internet w życiu młodzieży gimnazjalnej. "Edukacja Medialna"
2002 nr 4.
J. R. Levine, C. Baroudi: Sekrety internetu, Warszawa 1996 Oficyna Wydawnicza
READ ME.
J. Lipińska: Internet i młode pokolenie. Przeciwdziałanie potencjalnym zagrożeniom.
W: Internet. Między edukacją, bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskego,
Tychy 2008 Maternus Media.
M. Łobocki: Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1990.
M. Łobocki: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2009
Oficyna Wydawnicza "Impuls".
10
L. Mendalka: Internet jako nowy typ środowiska wychowawczego. "Opieka,
Wychowanie, Terapia" 2004 nr 3 – 4.
W. J. Paluchowski: Internet a psychologia, Warszawa 2009 PWN.
T. Pilch, T. Bauman: Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe,
Warszawa 2001 Wyd. Akademickie "Żak".
T. Pilch: Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 1995.
I. Pulak: Dzieci i młodzież w sieci. Aspekt pedagogiczny. W: Internet. Między edukacją,
bezpieczeństwem a zdrowiem. Pod red. M. Kowalskiego, Tychy 2008 Maternus Media.
W. Puślecki: Metody badań pedagogicznych, Kalisz 1985.
R. Poprawa: W pułapce internetu. Kontrowersje, fakty, mechanizmy. W: Nowe Media
a media tradycyjne. Prasa, reklama, Internet. Pod red. M. Jeziński, Toruń 2009 Wyd.
Adam Marszałek.
R. Poprawa: W pułapce Internetu, http://www.siecioholizm.eu/mid.php
B. F. Siemieniecki, W. Lewandowski: Internet w szkole, Toruń 2000 Wyd.
A. Marszałek.
E. Sobol (red.): Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1995.
W. Stryjowski: Edukacyjne walory Internetu. W: Informatyczne przygotowanie
nauczycieli. Internet w procesie kształcenia. Pod red. B. Kędzierska i J. Migdałek,
Kraków 2004.
J. Sztumski: Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2000 UŚ.
M. Szymańska: Rola Internetu w procesie edukacji dzieci i młodzieży. "Problemy
Opiekuńczo – Wychowawcze" 2008 nr 6.
R. Tadeusiewicz: Nowe zadanie w obszarze nauczania technik informacyjnych:
wychowanie dla kultury w cyberprzestrzeni. W: Informatyczne przygotowanie
nauczycieli. Internet w procesie kształcenia. Pod red. B. Kędzierska i J. Migdałek,
Kraków 2004.
K. Wachowicz: Ucieczka do innego świata. "Problemy Opiekuńczo – Wychowawcze"
2003 nr 3.
P. Wallace: Psychologia Internetu, Poznań 2000 Dom Wydawniczy Rebis.
W. Zaczyński: Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.
J. Zieliński: Czym jest Internet?, http://www.winter.pl/internet/czym.html
11