Teoria polityki społecznej - operacjonalizacja polityki społecznej

Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Operacjonalizacja polityki społecznej: wysiłek, osiągnięcia, skuteczność, efektywność i
sprawność
Spis treści
Wstęp ............................................................................................................................................................. 1
Wysiłek polityki społecznej ........................................................................................................................... 2
Osiągnięcia i wpływ polityki społecznej ....................................................................................................... 7
Sprawność polityki społecznej..................................................................................................................... 10
Wnioski ........................................................................................................................................................ 14
Pytania i zadania .......................................................................................................................................... 14
Wstęp
Na ogół nie mówi się o wskaźnikach polityki społecznej, ale o wskaźnikach społecznych. Między
wskaźnikiem ubóstwa, a wskaźnikiem działań, które mają je zmniejszać jest jednak dość zasadnicza różnica.
Ten pierwszy tylko pośrednio coś nam mówi o ewentualnych działaniach, które są podejmowane w celu
zmniejszenia tego, co wskazuje.
Zagadnienie wskaźników polityki społecznej to kolejna odsłona problematyki teorii opisowej
polityki społecznej. Z przynajmniej części definicji ogólnych wiemy, że polityka społeczna to kolektywne
działanie nastawione na pewne cele. Każde takie działanie można przedstawić w perspektywie
prakseologicznej. Jeżeli porównamy politykę społeczną do człowieka wysilającego się, aby coś osiągnąć, to
możemy mówić o jego wysiłku i o jego osiągnięciach. Porównanie wysiłku do osiągnięć różnych ludzi w
zakresie danego celu da nam informację o możliwych stosunkach wysiłku do osiągnięć. Jedni mogą się
bardzo wysilać i niewiele osiągać, a inni przy stosunkowo małym wysiłku osiągną więcej. Pytanie
zasadnicze w związku z tym będzie takie: co decyduje o tym, że niektórym udaje się osiągnąć dużo przy
mniejszym wysiłku, a inni mimo dużego wysiłku osiągają mniej. Jest to pytanie dla teorii wyjaśniającej. Na
schemacie przedstawiam tych kilka myśli, z sugestią, że mamy tu do czynienia z tradycyjnym podejściem
systemowym bez zaglądania do wnętrza polityki społecznej.
Wysiłek polityki
społecznej - nakłady
Polityka społeczna –
czarna skrzynka
Osiągnięcia polityki
społecznej – efekty,
wyniki
Mierniki wysiłku
=> pomiar
wysiłku
Mierniki
uwzględniające
wysiłek i osiągnięcia
Mierniki
osiągnięć =>
pomiar osiągnięć
Z rysunku wynika co najmniej tyle, że za przetwarzanie nakładów na wyniki odpowiada polityka społeczna,
która po otwarciu czarnej skrzynki składa się z różnych elementów mniej lub bardziej ze sobą powiązanych
(nasuwa się analogia do mechanizmu), np. system cech instytucjonalnych, które mogliśmy zobaczyć w
materiale o modelowaniu opisowym polityki społecznej. Można oczywiście zwiększać wysiłek nic nie
zmieniając w środku polityki społecznej, licząc na to, że przełoży się to na lepsze wyniki. Można też
próbować zmieniać elementy w wewnętrznym systemie polityki społecznej bez zwiększania wysiłku i
spodziewając się, że to poprawi wyniki, może jednak je też pogorszyć, lub w ogóle nie wywołać przez to
żadnego wpływu.
1
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Wysiłek polityki społecznej
Wysiłek polityki społecznej to ogólna jej cecha jako działania i należałoby poszukać sposobu na jej
obserwację i pomiar. Najwcześniej przyjęto rozwiązanie polegające na liczeniu nakładów finansowych na
politykę społeczną. Najpierw wymagało to wyraźnego wyodrębnienia działań zaliczanych do polityki
społecznej, a następnie obliczenia ile na te działania zostało wydane środków pieniężnych w ciągu pewnego
okresu. Dla uproszczenia wyobraźmy sobie, że cała polityka społeczna polega na jednym rodzaju transferu
pieniężnego dla ubogich obywateli. Załóżmy, że w danym okresie było ich 10 tys., przy liczebności całej
populacji 100 tys., i każdemu należał się transfer w wysokości 500 zł. Całkowity koszt tych transferów
wynosił więc 5 mln zł. Trzeba do tego dodać koszty osobowe i infrastrukturalne systemu finansowania,
przyznawania i przekazywania transferu do uprawnionych. Załóżmy, że do obsługi tego systemu
musieliśmy zatrudnić 50 profesjonalistów za wynagrodzeniem 1500 zł, co daje razem 75 tys. zł, a koszt
zakupu, wynajmu i utrzymania infrastruktury wyniósł 50 tys. zł. Łącznie koszty transferów i koszty
systemu ich przekazywania wynoszą więc 5 mln 125 tys. zł. Można w związku z tym oddzielić koszt
samych świadczeń od kosztu ich administracyjnej obsługi, pod tym względem polityka społeczna w różnych
krajach może się różnić, np. gdzieś są większe, a gdzieś mniejsze koszty administracyjne, im są one większe
w stosunku do tego, co dostają sami uprawnieni, tym większe wątpliwości możemy mieć, co do
sensowności takich rozwiązań, np. wydajemy 100 tys. na obsługę świadczeń o wartości 50 tys.
W tym hipotetycznym przykładzie liczba 5,125 tys. odzwierciedla wysiłek polityki społecznej, a dla
jej lepszego pokazania i porównywalności możemy ją podzielić na liczbę nieubogich co da nam wskaźnik
prawie 57 zł na każdego nieubogiego, aby każdemu ubogiemu przekazać 500 zł. Możemy też podzielić ją
przez cały dochód tego społeczeństwa, załóżmy, że jest to 100 mln, co da nam kolejny wskaźnik finansowy
nieco ponad 5%. W ten sposób charakteryzujemy wysiłek polityki społecznej liczbą bezwzględną (łączne
koszty transferu dodać koszty systemu obsługi) i dwoma dodatkowymi liczbami względnymi: wydatki
społeczne na głowę, udział wydatków w całkowitym dochodzie. Podział wysiłku polityki społecznej na
poszczególne rodzaje kosztów wygląda więc tak: koszt transferów dodać koszt ich obsługi, na ten ostatni
składają się koszty wynagrodzeń personelu dodać koszty infrastruktury potrzebnej do wypłacania
świadczeń.
Wysiłek polityki polegającej na transferze
o wysokości X dla Y liczby ludzi
Koszt transferów
Koszt obsługi
+
Wynagrodzenia
profesjonalistów i
innego personelu
+
Koszty
infrastruktury
Wprowadźmy trochę dodatkowych komplikacji do naszego przykładu. Transfery mogą być
opodatkowane podatkiem od dochodu (podatek bezpośredni), może być nałożona na nie składka na
ubezpieczenie społeczne, a wydając je ubodzy płacą też podatki pośrednie, które są częścią cen. Wszystkie
te podatki i składki trafiają do budżetu i pomniejszają wysiłek polityki społecznej. Załóżmy, że ubodzy
płacą podatki bezpośrednie w wysokości 10%, składki w wysokości 10% i podatki pośrednie również 10%.
Każdy ubogi otrzyma więc na rękę 400 zł, a jeżeli je wyda to z tego do budżetu wróci jeszcze 10%. Czysta
korzyść ubogiego wyniesie więc 360 zł. Podobnie jest z wynagrodzeniami profesjonalistów zatrudnionych
do obsługi systemu transferowego oraz kosztami infrastrukturalnymi (podatki pośrednie). W ten sposób
liczony wysiłek polityki społecznej można nazwać wysiłkiem netto, a nakłady na politykę społeczną
bez uwzględnienia podatków i składek mają charakter brutto.
2
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Całą procedurę „unettowienia” nakładów na politykę społeczną w nieco mniejszym uproszczeniu
pokazuje następujący schemat (za Adema 1995).
Działanie
Numer
matematyczne
1
odjąć
Równa się
2
odjąć
Równa się
dodać
Równa się
3
4
5
odjąć
odjąć
Równa się
Razem
6
4+6
Pozycja
BEZPOŚREDNIE WYDATKI BRUTTO NA POLITYKĘ SPOŁECZNĄ
Bezpośrednie podatki i składki płacone przez odbiorców transferów
Bezpośrednie wydatki gotówkowe netto na politykę społeczną
Pośrednie podatki nałożone na konsumpcję finansowaną z transferów
gotówkowych netto
Bezpośrednie wydatki netto na politykę społeczną
Ulgi podatkowe na cele społeczne
BIEŻĄCE WYDATKI NETTO NA POLITYKĘ SPOŁECZNĄ
OBOWIĄZKOWE WYDATKI SPOŁECZNE BRUTTO PONOSZONE
PRZEZ PRYWATNE PODMIOTY
Bezpośrednie podatki i składki nałożone na obowiązkowe wydatki społeczne
ponoszone przez prywatne podmioty
Pośrednie podatki nałożone na konsumpcję finansowaną z obowiązkowych
wydatków społecznych prywatnych podmiotów netto
BIEŻĄCE WYDATKI SPOŁECZNE PONOSZONE PRZEZ PRYWATNE
PODMIOTY NETTO
BIEŻĄCE WYDATKI NETTO NA POLITYKĘ SPOŁECZNĄ
WYNIKAJĄCE ZE ZOBOWIĄZAŃ PRAWNYCH
Włączenie prywatnych wydatków na politykę społeczną związane jest z tym, że niektóre transfery o
charakterze społecznym są obowiązkowo wypłacane przez prywatne podmioty, tzn. gdyby nie było
obowiązku prawnego i gdyby nie ich cechy społeczne (np. redystrybucyjność), to nie wchodziłyby one do
wysiłku polityki społecznej jako jego część. Ostatnia pozycja w tabeli wydaje się teoretycznie najlepszą
podstawą do obliczania wysiłku polityki społecznej i innych wskaźników na tej podstawie.
W nieco szerszej perspektywie pokażę całość tej problematyki na dodatkowym schemacie.
Oznaczenia: PP – polityka publiczna.
Dochód narodowy
(DN)
Cele prywatne, część DN
pozostawiona do dowolnego
dysponowania podmiotom prywatnym
Cele publiczne
realizowane przez PP
Wysiłek brutto
reszty rodzajów PP
Wysiłek PS brutto
Publiczny wysiłek
PS brutto
Prywatny wysiłek PS
brutto
Odejmujemy podatki bezpośrednie i obowiązkowe
składki oraz podatki pośrednie. Dodajemy ulgi
podatkowe na cele społeczne itd.
Publiczny wysiłek
PS netto
Prywatny Wysiłek PS
netto
Problemy demarkacji, np.
które transfery należą do
polityki społecznej, a
które do innych polityk
publicznych
Procedura unettowienia
Wysiłek PS netto
3
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
W 2005 roku został opublikowany raport o wysiłku polityki społecznej netto dla krajów OECD,
niestety bez uwzględnienia Polski, która pewnie nie zwróciła na czas wypełnionego kwestionariusza.
Metodologia była bardziej zaawansowana i dokładniejsza niż to pokazałem w tabeli powyżej. Zobaczmy,
jak wyglądała sytuacja pod względem wskaźnika udziału wysiłku netto polityki społecznej w PKB (dane za
2001).
Widzimy na wykresie słupki symbolizujące kraje uporządkowane według wielkości wskaźnika wysiłku
polityki społecznej netto, którego wartość została uwidoczniona. Czarny słupek obrazuje średnią, z którą
możemy porównywać wskaźniki poszczególnych krajów. Różnica wartości wskaźnika wysiłku między
Niemcami a Meksykiem wynosi aż 30 punktów procentowych. Wysiłek większości krajów zawiera się
między 31% a 27%. Widzimy też, że obiegowa opinia o tym, że wysiłek polityki społecznej USA jest dużo
mniejszy od wysiłku, dajmy na to, Finlandii, jest fałszywa przy zastosowaniu takiego wskaźnika wysiłku
(netto i z uwzględnieniem obowiązkowych prywatnych wydatków na cele społeczne). Gdyby wziąć pod
uwagę wysiłek brutto oraz tylko publiczne wydatki społeczne zapewne różnice byłyby większe. Można to
sprawdzić przeglądając wyniki brutto i netto, prywatne i publiczne wydatki społeczne.
Społeczne
wydatki
publiczne
brutto (1)
Ranking
Społeczne
wydatki
publiczne
netto (2)
Ranking
Społeczne
wydatki
prywatne
netto (3)
Szwecja
29,8
1
23,7
3
2,2
Dania
29,2
2
21,8
4
0,7
Francja
28,5
3
25,2
2
1,8
Niemcy
27,4
4
25,4
1
2,6
Ranking
Różnica
(1-4)
8
Społeczne
wydatki
publiczne i
prywatne netto
(4) (2+3)
26
3
3,8
15
22,5
7
6,7
10
27
2
1,5
7
27,6
1
-0,2
Ranking
Austria
26
5
20,6
7
1,2
12
21,8
10
4,2
Finlandia
24,8
6
19,2
10
0,7
15
20
15
4,8
Belgia
24,7
7
21,2
5
2
9
23,2
5
1,5
Włochy
24,4
8
20,9
6
1,2
12
21,9
9
2,5
Norwegia
23,9
9
19,6
9
1,2
12
20,9
12
3
Wielka Brytania
21,8
10
19,8
8
3,6
4
23,3
4
-1,5
Holandia
21,4
11
18
11
4,5
2
22,1
8
-0,7
Hiszpania
19,6
12
16,7
15
0,3
18
17
16
2,6
Nowa Zelandia
18,5
13
15,5
17
0,5
16
15,9
17
2,6
Australia
18
14
17,1
13
4,2
3
21,1
11
-3,1
Kanada
17,8
15
17,1
13
3,5
5
20,3
13
-2,5
Japonia
16,9
16
17,1
13
3,2
6
20,2
14
-3,3
USA
14,7
17
15,9
16
8,5
1
23,1
6
-8,4
4
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Irlandia
13,8
18
12,2
18
0,4
17
12,4
18
1,4
Źródło: Castles…
Różnice wartości w kolumnie ze społecznymi wydatkami publicznymi i prywatnymi netto i na wykresie
wyżej wynikają z przyjęcia nieco innego mianownika (tzn. PKB w cenach rynkowych a dochód narodowy
do dyspozycji netto).
Z tabeli wynika m.in., że wyobrażenia o tym, że kraje skandynawskie wydają najwięcej na politykę
społeczną potwierdzają tylko wydatki społeczne brutto, po unettowieniu pierwsze miejsce zajmują kraje
kontynentalnej Europy Zachodniej.
Dla lepszego zobrazowania pokażę wielkości z pierwszej kolumny (publiczne wydatki społeczne
brutto) i z siódmej (publiczne i prywatne wydatki społeczne netto).
Można na tej podstawie wyróżnić co najmniej trzy modele struktury wysiłku polityki społecznej: 1) wysiłek
publiczny brutto większy niż łączny wysiłek netto (skrajny przypadek tutaj to Dania, różnica na plus to 6,7),
2) równowaga (Niemcy), 3) wysiłek publiczny brutto mniejszy niż łączny wysiłek netto (skrajny przypadek
tutaj to USA, różnica na minus to 8,4).
Zestawmy jeszcze średnie dla krajów skandynawskich (26,92 do 22,35), kontynentalnej Europy
Zachodniej (25,6 do 24,34) i rodziny anglojęzycznej (17,43 do 19,35). O ile różnice między pierwszymi
dwoma modelami są małe to różnica między nimi a wysiłkiem w krajach anglosaskich zarówno pod
względem wielkości wydatków, jak i ich struktury jest już wyraźniejsza.
5
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Różnice międzymodelowe dają się teraz uchwycić zarówno pod względem poziomu wysiłku brutto i netto,
jak i jego publiczno-prywatnej struktury.
Podział na wydatki społeczne publiczne i prywatne brutto i netto może być uznany za postęp w
dziedzinie pomiaru wysiłku polityki społecznej. Sama struktura publiczno-prywatna niewiele mówi o
strukturze przedmiotowej wysiłku, np. jedne kraje mogą wydawać relatywnie dużo więcej na świadczenia
emerytalne niż inne. Jedną z prób pokazania struktury przedmiotowej wysiłku polityki społecznej
zobaczymy w poniższej tabeli.
Anglojęzyczne
Australia
Kanada
Irlandia
Nowa Zelandia
Wielka Brytania
USA
Skandynawskie
Dania
Finlandia
Norwegia
Szwecja
Wydatki
gotówkowe
związane z
wiekiem
(emerytury i
renty
rodzinne) (1)
Wydatki
gotówkowe
związane z
wiekiem prod.
(całkowite
odjąć 1, plus
ALMP*)
3,4
4,4
3,3
4,5
5,5
6,2
Wydatki
zdrowotne
Wydatki
związane z
innymi
usługami
5,8
3,4
5,9
6,1
4,7
2,3
6,2
6,8
5,6
6,3
6,7
6,7
2,5
2,7
1,2
1,1
3,2
1
17,9
17,3
15,9
18
20,6
16,2
5,3
5,5
5,3
8,1
10,4
7,6
8,4
8,7
5,6
5,7
6,5
7,1
6,2
3,7
4,9
7,4
27,6
22,5
25,1
31,3
12,8
9,1
12
11,5
5,1
6,6
8,5
6,4
5,9
7,6
5,1
7,2
7,6
8
5,8
1,5
1,6
2,7
1,9
2,2
26,1
26,5
28,7
27,3
20,7
Wydatki
całkowite
Kontynentalne
Europa Zachodnia
Austria
Belgia
Francja
Niemcy
Holandia
Europa Południowa
6
Grecja
Włochy
Portugalia
Hiszpania
Poza klasyfikacją
Islandia
Japonia
Luksemburg
Szwajcaria
Średnia
CV
12,3
13,8
10,2
8,2
2,4
3,4
5,2
5,6
5
6,2
6,7
5,2
2,4
8,2
6,5
6,9
7,4
44,9
4,3
1,8
7,9
5,8
5,9
38,3
7,2
6,1
6,2
6
6,3
12,5
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
1,6
21,3
0,8
24,2
1,4
23,5
1,3
20,3
4,8
1,6
1,7
1,8
2,6
68,3
18,7
17,7
22,2
20,5
22,2
19,4
* ALMP oznacza aktywne programy rynku pracy, np. szkolenia zawodowe, roboty publiczne, prace
interwencyjne
Źródło: Castles….
Przykładowo, zobaczmy, że USA, Grecja i Włochy relatywnie wydają mniej na świadczenia związane z
wiekiem produkcyjnym w porównaniu z Belgią czy Holandią.
Osiągnięcia i wpływ polityki społecznej
Przejdźmy teraz do wskaźników osiągnięć polityki społecznej. Z uwag poczynionych wyżej wynika,
że do określenia wskaźników osiągnięć potrzebne są cele. W negatywnej funkcji celu polityki społecznej
mamy co najmniej trzy cele: 1) zmniejszanie ubóstwa, 2) zmniejszanie nierówności (niesprawiedliwości
społecznej), 3) zmniejszanie dezintegracji społecznej. Odpowiada to koncepcji polityki społecznej jako
działania, które ma rozwiązywać przede wszystkim te trzy problemy społeczne. Pojęcia ubóstwa,
nierówności i dezintegracji były już na różne sposoby operacjonalizowane i poddawane pomiarowi w
społeczeństwie. Mamy więc wskaźniki problemów, które ma rozwiązywać polityka społeczna. Posłużymy
się nimi pomocniczo dla przedstawienia idei wskaźników osiągnięć lub wpływu polityki społecznej. W tym
przypadku może lepsza jest nazwa „wskaźnik wpływu”, gdyż chodzi o to, aby mierzyć to, jak polityka
społeczna wpływa na problemy, które ma rozwiązywać, a po ich operacjonalizacji, jak wpływa na wskaźniki
tych problemów. Jeżeli jednym z jej celów jest zmniejszanie ubóstwa, to potrzebujemy pomiaru jej wpływu
na wskaźniki ubóstwa i to samo dotyczy pozostałych problemów i ich wskaźników.
Są trzy możliwości wpływu polityki społecznej na wskaźniki jej problemów: 1) zgodny z celem (pod
wpływem polityki społecznej wskaźniki problemów zmniejszyły się), 2) sprzeczny z celem (pod wpływem
polityki społecznej wskaźniki problemów zwiększyły się), 3) neutralny wobec celu (polityka społeczna nie
miała wpływu na wskaźniki problemów). Polityka społeczna w pierwszym przypadku jest skuteczna, w
drugim przeciwskuteczna, a w trzecim nieskuteczna lub bezskuteczna. Skuteczność może być
stopniowalna, np. polityka społeczna X zmniejsza wskaźnik ubóstwa o 5 punktów procentowych, a polityka
społeczna Y zmniejsza go o 10 punktów procentowych, co znaczy, że polityka społeczna Y jest dwa razy
skuteczniejsza w porównaniu z polityką społeczną X.
Zasadniczą kwestią jest oczywiście sposób pomiaru osiągnięć lub wpływu polityki społecznej.
Problem polega na tym, że, poza polityką społeczną, na wskaźniki problemów mogą również oddziaływać
inne czynniki, stąd też pojawia się zagadnienie odróżnienia wpływu brutto (wszystkich czynników na
wskaźnik problemu) od wpływu netto samej polityki społecznej (tym razem słowa „brutto” i „netto”
oznaczają coś innego niż wyżej).
Rozważmy przykład wskaźników ubóstwa. W badaniach empirycznych nad tym zagadnieniem
głównym źródłem danych są badania budżetów gospodarstw domowych, czyli ich dochodów i wydatków.
Pomocniczą rolę odgrywa tu pojęcie dochodu gospodarstwa domowego. Problematyka ta ma wiele
wspólnego z kwestiami poruszanymi wyżej (brutto-netto), ale jest bardziej złożona. Na schemacie pokażę
7
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
drogę od dochodu pierwotnego (który nazywa się też rynkowym) do dochodu finalnego gospodarstwa
domowego (takie podejście nazywa się czasem paradygmatem redystrybucyjnym).
DOCHÓD PIERWOTNY (wynagrodzenia, honoraria, dochody z samozatrudnienia, dochody z
kapitału)
+ świadczenia pieniężne
= DOCHÓD BRUTTO
– bezpośrednie podatki i składki na ubezpieczenie społeczne
= DOCHÓD DO DYSPOZYCJI
– podatki pośrednie
+ świadczenia rzeczowe i usługi (ochrona zdrowia, edukacja, mieszkalnictwo itd.)
= DOCHÓD FINALNY
Uwzględnienie wielkości i struktury gospodarstwa domowego (skale ekwiwalentności)
Uwzględnienie siły nabywczej dochodu (poziom cen)
= EKWIWALENTNY i REALNY DOCHÓD FINALNY
Wyjaśnienia. Ze względu na to, że mowa tu o dochodzie gospodarstw domowych (GD), które różnią się
między sobą liczebnością członków i strukturą (dorośli, dzieci) trzeba stosować przeliczniki, aby uzyskać
porównywalne informacje, a najprostszym jest podział dochodu GD na liczbę osób, które je tworzą. Ma on
jednak wiele wad, których pozbawione są skale ekwiwalentności (uwzględniają m.in. różnice potrzeb
między dorosłymi i dziećmi oraz efekt skali). Dochody nominalne w odróżnieniu od realnych nie
uwzględniają zmian poziomu cen, np. za 100 zł dziś mogę kupić cztery książki po 25 zł, ale za rok mogą
one kosztować 30 zł, a więc będę mógł kupić za 100 zł tylko trzy. Realna wartość moich 100 zł zmniejszy
się więc w wyniku wzrostu cen (inflacja, spadek wartości pieniądza). Siła nabywcza tej sumy w przeliczeniu
na książki wynosiła początkowo 4, a później 3. Aby utrzymać mój książkowy poziom życia musiałbym
mieć obecnie 120 zł.
Przejdźmy teraz do wniosków na temat pomiaru wpływu polityki społecznej na przykładzie ubóstwa.
Jeżeli zmierzymy ubóstwo w społeczeństwie pod względem dochodu pierwotnego a następnie dochodu
brutto to będziemy mogli zobaczyć wpływ pieniężnych świadczeń społecznych na poziom ubóstwa
rynkowego, np. jeżeli stopa ubóstwa według dochodu rynkowego wynosi 30%, a według dochodu brutto
15%, to różnica między tymi wielkościami obrazuje to, co chcemy zobaczyć, czyli osiągnięcie polityki
społecznej w redukcji ubóstwa poprzez pieniężne świadczenia społeczne, które są jej bezpośrednim
produktem. O wiele więcej jednak zobaczymy, gdy porównamy stopę ubóstwa według dochodu
pierwotnego i dochodu finalnego, wówczas jednak uwzględnimy już nie tylko typową politykę społeczną,
ale również wpływ polityki fiskalnej zarówno pod względem podatków bezpośrednich (nałożonych na
dochody), jak i pośrednich (np. podatek VAT, akcyza).
W uproszczeniu pokażę tę procedurę na schemacie uwzględniającym wszystkie problemy, które
zawarte są w negatywnej funkcji celu polityki społecznej, czyli wskaźniki ubóstwa, niesprawiedliwości i
dezintegracji oraz sytuacje skuteczności, przeciwskuteczności i bezskuteczności polityki społecznej we
wszystkich tych wymiarach.
8
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Pomiar Przed PS
Wskaźnik
ubóstwa: U1
Wskaźnik
nierówności: N1
Wskaźnik
dezintegracji: D1
P
O
L
I
T
Y
K
A
S
P
O
Ł
E
C
Z
N
A
Wskaźniki wpływu PS
Pomiar po PS
Wskaźnik
ubóstwa: U2
Wskaźnik wpływu na wskaźnik
ubóstwa: U1-U2 >=< 0
Wskaźnik
nierówności: N2
Wskaźnik wpływu na wskaźnik
nierówności: N1-N2 >=< 0
Wskaźnik
dezintegracji: D2
Wskaźnik wpływu na wskaźnik
dezintegracji: D1-D2 >=< 0
Znak wskaźników wpływu polityki społecznej ma jasną interpretację, tj. gdy U1-U2>0 to U1>U2, czyli
polityka społeczna doprowadziła do zmniejszenia ubóstwa; gdy U1-U2=0 to U1=U2, czyli polityka
społeczna nic nie zmieniła (przy innych warunkach stałych); gdy U1-U2<0 to U1<U2, czyli polityka
społeczna doprowadziła do zwiększenia ubóstwa (mogła doprowadzić do jego zwiększenia przy innych
warunkach stałych, wtedy nadwyżkę ubóstwa przypisujemy interwencji PS). Problemy mogą się pojawić,
gdy np. U1-U2>0 i N1-N2>0, ale D1-D2<0, czyli można próbować przypisać polityce społecznej
pozytywny wynik w zmniejszeniu ubóstwa i nierówności, ale doprowadziła ona równocześnie do
zwiększenia dezintegracji. Ocena zależy wówczas od wag, jakie mają poszczególne cele.
Cały ten problem przedstawię na prostym schemacie z trzema skalami dla poszczególnych
wskaźników wpływu polityki społecznej. Na każdej skali wyszczególniona została część dodatnia (wpływ
PS zgodny z celem), punkt zero (wpływ zerowy) oraz część ujemna (wpływ PS sprzeczny z celem,
przeciwskuteczność). Jeden z przykładów (niebieskie kółka) oznacza, że PS zmniejszyła ubóstwo,
zwiększyła nierówności i zmniejszyła dezintegrację, ale mniej niż ubóstwo. Drugi przykład (czerwone
kółka) symbolizują politykę społeczną, która zwiększyła ubóstwo, zmniejszyła nierówności i zwiększyła
dezintegrację bardziej niż ubóstwo.
U1-U2
N1-N2
D1-D2
+
+
+
0
0
0
-
-
-
Gdy pokonamy już wszystkie trudności polegające na pomiarze i dokonamy porównania
wskaźników problemów przed i po ingerencji polityki społecznej, na wyjściu otrzymamy trzy rodzaje
wskaźników wpływu polityki społecznej. Można je próbować sprowadzić do wspólnego mianownika, aby
uzyskać ocenę łączną.
9
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Teraz pokażę wyniki jednej z analiz tego rodzaju w odniesieniu do jednego tylko wskaźnika ubóstwa
(za T. Smeedingiem). Kraje zostały uporządkowane według wskaźnika wpływu polityki społecznej, którym
jest poziom redukcji stopy ubóstwa według dochodu rynkowego (ostatnia kolumna).
Stopa ubóstwa w proc.
Dochód
rynkowy
Szwecja (00)
Belgia (00)
Austria (00)
Niemcy (00)
Finlandia (00)
Holandia (99)
Wielka Brytania (99)
Włochy (00)
Kanada (00)
Irlandia (00)
USA (00)
Średnia
28,8
34,6
31,8
28,1
17,8
21
31,1
30
21,1
29,5
23,1
27
Po
ubezpieczeniu
społecznym i
podatkach
11,7
8,9
9,1
10,6
11,4
9,6
23,5
13,7
12,9
21,2
19,3
13,8
Po
pomocy
społecznej
6,5
8
7,7
8,3
5,4
7,3
12,4
12,7
11,4
16,5
17
10,3
Redukcja
stopy ubóstwa
przez
ubezpieczenie
społeczne w
proc.
59,4
74,3
71,4
62,3
36
54,3
24,4
54,3
38,9
28,1
16,5
47,2
Redukcja
stopy ubóstwa
łącznie w
proc.
77,4
76,9
75,8
70,5
69,7
65,2
60,1
57,7
46
44,1
26,4
60,9
W nawiasach skrót roku z którego pochodziły dane. Najlepszy wynik ma Szwecja, a najgorszy USA.
Problem z tym podejściem polega m.in. na tym, że nie uwzględnia ono kosztów osiągania celów polityki
społecznej. Granica ubóstwa była wyznaczona jako 50% średniej dochodów, jest to granica ustalona w
stosunku do średniej, a więc im średnia wyższa, tym wyższa jest granica ubóstwa. Ze względu na to, że
średnie są różne w różnych krajach, może być tak, że przynajmniej część niebiednych przeniesiona z kraju o
niższej średniej do kraju o wyższej będzie zaliczona do biednych. Stanie się tak dlatego, że granica ubóstwa
będzie wyższa w tym drugim przypadku.
Sprawność polityki społecznej
Gdy wiemy już jak mierzyć wysiłek i osiągnięcia polityki społecznej, możemy przejść do nieco
bardziej złożonego zagadnienia pomiaru sprawności polityki społecznej (jest to stwierdzenie nieco na
wyrost, ponieważ w prakseologii, czyli nauce o sprawnym działaniu, ważne były nie tylko wskaźniki
skuteczności i efektywności czy ekonomiczności). Do tego potrzebne jest porównywanie wysiłku polityki
społecznej z jej osiągnięciami, czyli nakładów na nią i osiąganych efektów. Ze względu na to, że środki na
osiąganie celów polityki społecznej (i całej polityki publicznej) są ograniczone, powinniśmy starać się o to,
aby gospodarować nimi oszczędnie, uzyskując przy tym najlepsze możliwe wyniki. Chodzi więc już nie
tylko o skuteczność polityki społecznej, ale również o jej efektywność czy ekonomiczność (w prakseologii
rozróżniano te dwa pojęcia, ale pominę to zagadnienie). Jeżeli dwa państwa uzyskują takie same osiągnięcia
w zakresie ograniczania problemów społecznych, ale pierwsze robi to przy mniejszych nakładach, to jest
ono bardziej pod tym względem efektywne, ale oba są tak samo skuteczne. Jeżeli zachowując
dotychczasowy poziom skuteczności redukcji problemów zmniejszymy nakłady, to poprawimy tym samym
efektywność nie pogarszając skuteczności (analiza koszty-skuteczność w odróżnieniu od standardowej
analizy koszty-korzyści). Pokażę to zagadnienie na wykresie, który symbolizuje złożone ze sobą dwa
wymiary analizy zagadnienia – wysiłek PS oraz jej osiągnięcia. Mając pomiary dla każdej rozważanej PS w
takiej przestrzeni otrzymamy w efekcie zbiór punktów o określonych współrzędnych wysiłku i osiągnięć.
10
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Wskaźnik wysiłku PS
Spadek
efektywności
Wzrost skuteczności
przy zwiększonym
wysiłku
Wzrost
efektywności
Wskaźnik wpływu PS
Zakropkowany obszar ukazuje możliwość postępu pod względem efektywności (strzałka oznacza pożądany
ruch, do którego mogłaby doprowadzić ewentualna reforma - zmniejszenie wysiłku i zwiększenie
osiągnięć). Wszystkie punkty w tym obszarze będą charakteryzowały się większymi osiągnięciami przy
mniejszym lub niezmienionym wysiłku. Obszar na prawo i w górę od punktu symbolizuje wzrost
skuteczności polityki społecznej, ale przy zwiększonym wysiłku. Obszar na lewo i w dół charakteryzuje
zmniejszenie skuteczności, ale wysiłek również się zmniejszy. Najgorsza sytuacja jest w obszarze na lewo i
w górę (kratka), oznacza ona bowiem zmniejszenie skuteczności przy większym wysiłku, jest to więc regres
pod względem efektywności polityki społecznej. Możliwości te przedstawię też w typowej tabeli dla
hipotetycznego porównania polityki społecznej X z polityką społeczną Y pod względem wysiłku i osiągnięć.
Wpływ PS X do PS Y
Wysiłek PS X do
Większy
Mniejszy
PS Y
Większy
PS X jest droższa ale skuteczniejsza
PS X jest droższa i mniej
skuteczna (PS X jest mniej
efektywna)
Mniejszy
Tańsza i skuteczniejsza (PS X jest
PS X jest tańsza i mniej
bardziej efektywna)
skuteczna
Pojawia się tu kwestia, czy dawać preferencje skuteczności, czy może efektywności polityki społecznej.
Gdybyśmy wybrali tę drugą zasadę, to polityka mniej skuteczna, ale dużo tańsza mogłaby być preferowana
wobec polityki społecznej nieco bardziej skutecznej, ale dużo droższej. Sytuację rozstrzygnie jak zwykle
ustalenie wag dla skuteczności i efektywności polityki społecznej. Rozważmy przykład następujący.
Polityka społeczna
PS X
PS Y
PS Z
Nakłady
Efekty
30%
24%
50%
Wskaźnik
efektywności,
efekty do nakładów
50%
1,7%
40%
1,7%
70%
1,4%
Wskaźnik efektywności (efekty podzielone na nakłady) odpowiada tu sposobowi stwierdzenia
prakseologicznej ekonomiczności (nabytki do ubytków, skutki działania oceniane pozytywnie do skutków
działania ocenianych negatywnie), można go rozumieć tutaj jako liczbę punktów procentowych redukcji
problemu uzyskaną z 1% wydatków społecznych odniesionych do PKB.
Pod względem efektywności polityka społeczna X i polityka społeczna Y nie różnią się od siebie,
tzn. z jednostki nakładu otrzymujemy taki sam efekt. Pod względem skuteczności lepsza jest PS X, ale
najlepsza jest tu PS Z. Ona jednak jest mniej efektywna od poprzedniczek. Która z polityk społecznych jest
więc najlepsza? Na pierwszy rzut oka zależy to od ustalenia wag dla skuteczności i efektywności polityki
11
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
społecznej. Jeżeli zwiększenie skuteczności o 30 albo o 20 punktów procentowych będzie dla nas
ważniejsze od zmniejszenia efektywności o 0,3 punktu procentowego (lub zwiększania nakładów o 26
punktów procentowych), to PS Z będzie lepsza od PS Y i od PS X mimo, że mniej od nich efektywna
(waga skuteczności przeważy spadek efektywności lub wzrost nakładów).
Zobaczmy jak wygląda porównywanie efektywności ze skutecznością na rzeczywistych danych,
które przytoczyłem w poprzednim punkcie. Będzie to ograniczony punkt widzenia dotyczący tylko ubóstwa
o charakterze dochodowym oraz wydatków społecznych brutto bez uwzględnienia wydatków związanych ze
starością.
Redukcja Wydatki
stopy
społ. bez
ubóstwa starości
łącznie
w PKB
% (1)
% (2)
Stosunek Stosunek
skuteczn efektywno
ości do
ści do
Szwecji
Włoch
(1)/77,4 (2)/13,24
(4)
(5)
6,67
1
0,50
Efektywno
ść polityki
społecznej
(1/2)
Ranking wg
średniej przy
takich samych
wagach (4+5)/2
Ranking wg
średniej przy
wagach 2 do 1 dla
efektywności
[1*(4)+2*(5)]/2
Ranking wg
średniej przy
wagach 2 do 1 dla
skuteczności
[2*(4)+1*(5)]/2
5
7
4
Szwecja (00)
77,4
11,6
Belgia (00)
76,9
9,3
8,27
0,99
0,62
4
4
2
Austria (00)
75,8
7,4
10,24
0,98
0,76
2
2
1
Niemcy (00)
70,5
7,3
9,66
0,91
0,72
3
3
3
Finlandia (00)
69,7
10,9
6,39
0,90
0,48
7
9
6
Holandia (99)
Wielka
Brytania (99)
Włochy (00)
65,2
9,6
6,79
0,84
0,51
8
8
7
7,1
8,46
0,78
0,63
6
6
8
57,7
4,3
13,41
0,74
1
1
1
5
Kanada (00)
46
5,8
7,93
0,59
0,59
10
10
9
Irlandia (00)
44,1
5,5
8,02
0,57
0,60
11
11
10
USA (00)
26,4
2,3
11,48
0,34
0,85
9
5
11
60,1
W tabeli zamieściłem porównanie skuteczności wszystkich krajów ze skutecznością Szwecji (kraj o
największym jej poziomie) i efektywności z Włochami, które miały najwyższy poziom efektywności. W
kolejnych kolumnach najpierw obliczyłem średnie nieważone stosunku skuteczności i stosunku
efektywności oraz średnie z wagami 2 do 1 dla efektywności (efektywność jest dwa razy ważniejsza od
skuteczności) i 2 do 1 dla skuteczności (skuteczność jest dwa razy ważniejsza od efektywności). Po każdym
obliczeniu średniej ustalałem ranking, w tabeli przytaczam już tylko miejsca w rankingu (od 1 dla
najwyższego wyniku), na koniec wróciłem do porządku według bezwzględnej skuteczności (poziom
redukcji stopy ubóstwa w pierwszej kolumnie). Cała procedura wygląda tak:
Informacje o wysiłku i osiągnięciach PS => osiągnięcia do wysiłku PS = wskaźnik efektywności PS =>
osiągnięcia wszystkich krajów do osiągnięć najlepszych (skuteczność względna) => efektywność
wszystkich krajów do efektywności najlepszej (efektywność względna) => średnia nieważona ze
skuteczności względnej i efektywności względnej => uporządkowanie od najwyższej i ustalenie
rankingu => średnie ważone => rankingi
Wynik tej procedury byłby jednoznaczny, gdyby któryś z krajów zajął pierwsze miejsce we wszystkich
rankingach, co jednak nie miało miejsca. We wszystkich rankingach bardzo wysokie miejsce zajęła Austria,
a Niemcy niezależnie od rankingu są na miejscu trzecim (w przypadku samej skuteczności zajmują miejsce
4). Zaskoczeniem jest miejsce Włoch, które w dwóch rankingach mają pierwsze miejsce, a dopiero przy
preferencji dla skuteczności spadają na miejsce 5, czyli poza pierwszą trójkę. Odpowiada za to najwyższy
wskaźnik efektywności oraz dystans pod tym względem w porównaniu z innymi krajami. Najbardziej
bezwzględnie skuteczna Szwecja nawet przy preferencjach dla skuteczności zajmuje dopiero 4 miejsce ze
względu na jeden z najniższych wskaźników efektywności względnej. Z kolei najmniej skuteczne
bezwzględnie USA zajmują lepsze miejsce od Szwecji w rankingu z preferencją wagową dla efektywności.
Im waga skuteczności będzie większa, tym lepsza będzie pozycja krajów z wysoką pozycją pod tym
12
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
względem. Ostatnie trzy miejsca w rankingach należą do Irlandii i Kanady, tylko przy większej wadze dla
efektywności Finlandia spada na 9 miejsce, a USA awansuje wyżej i nie zalicza się do tej grupy.
Czy można coś ogólnego powiedzieć o stosunku wagi skuteczności do wagi efektywności polityki
społecznej? Ze względu na cele dotyczące zaspokojenia uniwersalnych potrzeb życiowych można
uzasadniać stanowisko, że w polityko-społecznej perspektywie to raczej skuteczność osiągania celów jest
ważniejsza od efektywności. Takie jest podłoże sporów między tymi, którzy myślą przede wszystkim o
efektywności polityki publicznej (jest to ważny temat dla ekonomistów), a tymi, którzy podkreślają priorytet
i znaczenie zaspokojenia uniwersalnych potrzeb życiowych. Przypisanie wagi zerowej do skuteczności lub
efektywności, albo bardzo duży dystans między wagami symbolizują stanowiska skrajne. Spróbuję to
jeszcze pokazać w tabelce.
Waga
skuteczności
0
Waga efektywności
0
Nie ma znaczenia ani skuteczność ani
efektywność
Liczy się tylko efektywność
Liczy się tylko skuteczność
Równe wagi, skuteczność tak
samo ważna jak efektywność
1
1
Należy zauważyć, że zwolennik wyłącznego posługiwania się efektywnością może bronić swego stanowiska
odwołując się do tego, że jej miara zawsze uwzględnia zarówno wyniki, jak i nakłady. Wówczas jednak
kwestia wag pojawia się wewnątrz tego stanowiska, tzn. jeżeli podzielimy po prostu skuteczność przez
koszty, to wagi obu będą równe, gdyby jednak uznać, że skuteczność jest ważniejsza od kosztów, to
należałoby to uwzględnić w odpowiedniej relacji wag.
Gdy połączymy poszczególne kraje w zgrupowania odpowiadające tradycyjnie określanym modelom
polityki społecznej (bardziej kontrowersyjne jest miejsce Holandii) oraz zastosujemy dwa razy większą
wagę dla skuteczności (czyli umiarkowanie politykospoleczny punkt widzenia) otrzymujemy następujące
uśrednione wyniki.
Model
Średnia ze średnich ważonych oparta na stosunku
skuteczności i stosunku efektywności z wagą 2 do 1 dla
skuteczności
Model konserwatywny (Niemcy,
Austria, Belgia)
Model socjaldemokratyczny
(Szwecja, Finlandia, Holandia)
Model liberalny (Wielka
Brytania, USA, Irlandia)
1,31
1,16
0,96
Ze względu na wysoką pozycję krajów charakterystycznych dla modelu kontynentalnego we wszystkich
rankingach nie jest zaskoczeniem fakt, że to właśnie on wygrywa przy uśrednieniu wyników w ramach
zgrupowań modelowych.
Przedstawiony sposób oceny sprawności polityki społecznej, albo oceny łączącej informację o jej
skuteczności, jak i o jej efektywności ma m.in. taką słabość, że został dokonany wyłączenie na podstawie
jednego z jej zamierzonych efektów (redukcja problemu ubóstwa) i zamierzonych nakładów (ile wydajemy
na redukcję ubóstwa). Dlaczego jest to słabość? Nie zostały uwzględnione niezamierzone efekty i
niezamierzone koszty oraz inne cele. Pełna ocena sprawności wymagałaby uwzględnienia schematu, w
którym wyróżnimy wszystkie skutki zamierzone i niezamierzone polityki społecznej oraz dokonamy ich
uporządkowania według oceny pozytywnej i negatywnej (koszty, skutki uboczne).
↓ Polityka społeczna ↓
Skutki zamierzone
Skutki niezamierzone Skutki zamierzone Skutki niezamierzone
Ocena pozytywna
Ocena negatywna
Nabytki zamierzone Nabytki niezamierzone Ubytki zamierzone Ubytki niezamierzone
Nabytki ogółem
Ubytki ogółem
13
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
Bilans wartości nabytków łącznych do ubytków łącznych
Wnioski dotyczące sprawności polityki społecznej
Krytycy polityki społecznej rzadko wspominają o jej zamierzonych i niezamierzonych skutkach ocenianych
pozytywnie, natomiast podkreślają w szczególności jej ocenione negatywnie domniemane skutki
niezamierzone, np. negatywny wpływ na gospodarkę lub po prostu, że dużo kosztuje. Jest to oczywiście
podejście stronnicze, podobnie jak podejście apologetów polityki społecznej, którzy pomijają jej zamierzone
i niezamierzone skutki oceniane negatywnie.
Wnioski
Polityka społeczna jest działaniem kolektywnym i można ją potraktować w perspektywie
prakseologicznej, a więc oceniać jej skuteczność, efektywność i sprawność (rozumianą tu jako łączne
potraktowanie skuteczności i efektywności). Uwzględnianie wyłącznie mierników wysiłku polityki
społecznej do jej pomiaru jest niewystarczające, gdyż nic nam nie mówi o jej skuteczności. Z kolei sama
skuteczność, pomijając problemy pomiarowe, też nie wystarcza, o ile nie przyjmiemy skrajnego stanowiska,
że w przypadku zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych nic innego nie powinno się liczyć. Miary
wysiłku i skuteczności nic nam nie mówią o tym, jak wewnętrznie jest zbudowana i jak działa polityka
społeczna. Żeby jednak obliczyć wysiłek finansowy należy określić zakres polityki społecznej, tzn. co jest
finansowane w jej ramach.
Włączenie do oceny polityki społecznej również mierników jej efektywności daje szerszą podstawę
ewaluacyjną, przy czym nadal możemy przypisywać większą wagę skuteczności (traktując ją zarówno jako
niezależny wskaźnik, jak i wewnątrz dyskusji o efektywności). W ograniczonym zakresie pokazałem
zastosowanie tej koncepcji na przykładzie ubóstwa dochodowego. Okazuje się, że kraje najbardziej
skuteczne w jego ograniczaniu mogą zajmować dalsze miejsca po uwzględnieniu efektywności, nawet przy
zastosowaniu większej wagi dla skuteczności. Problem, jaki powinien być stosunek wag skuteczności i
efektywności pozostaje otwarty. W przypadku celu ograniczania ubóstwa absolutnego powinien być on
zapewne większy na rzecz skuteczności, niż w przypadku innych celów polityki społecznej, z tego wynika,
że relacje między wagami mogą się różnić w zależności od tego, o jakim celu mówimy.
Praktyczne znaczenie operacjonalizacji polityki społecznej wydaje się istotne, gdyż bez przełożenia
tego ogólnego podejścia na zestaw wskaźników ilościowych trudno jest cokolwiek o nim konkretnego
powiedzieć. Jeżeli polityka społeczna jest zinstytucjonalizowanym działaniem, to informacje ilościowe o
jego skuteczności i efektywności mogą być wykorzystane do reformowania instytucji, tak aby jej działania
były skuteczniejsze i/lub efektywniejsze.
Pytania i zadania
1. Na czym polega różnica między wskaźnikami problemów społecznych a wskaźnikami polityki
społecznej? Dlaczego sam wskaźnik ubóstwa nie może być uznany za wskaźnik polityki społecznej?
2. Jakie wskaźniki polityki społecznej wynikają z jej prakseologicznego ujęcia? Na co te wskaźniki nie
wskazują? Co pozostaje zamknięte w czarnej skrzynce?
3. Na czym polega różnica między publicznymi wydatkami społecznymi a prywatnymi wydatkami
społecznymi? Czy te ostatnie powinny być zaliczane do wysiłku polityki społecznej?
4. W jaki sposób przeprowadza się procedurę unettowienia wydatków społecznych i po co się to robi?
5. Jakie wnioski można wyciągnąć na podstawie porównywania wysiłku polityki społecznej brutto i netto
oraz prywatnego i publicznego Danii i USA oraz krajów skandynawskich i krajów kontynentalnych
Europy Zachodniej?
6. Na czym polega różnica między dochodem rynkowym, dochodem do dyspozycji i dochodem finalnym
ekwiwalentnym? Co możemy zmierzyć na tej podstawie?
7. Pokaż na wskaźnikach wybranego problemu sytuacje mniejszej i większej skuteczności,
przeciwskuteczności i bezskuteczności polityki społecznej.
14
Studia zaoczne PS, 2008/2009
dr R. Szarfenberg, Teoria polityki społecznej
temat 3, wersja 1.0, 16.03.09
8. Wyjaśnij różnicę między pomiarem skuteczności a pomiarem efektywności polityki społecznej. W jaki
sposób można bronić stanowiska, że dla oceny polityki społecznej powinna liczyć się tylko efektywność
lub tylko skuteczność?
9. Dlaczego pokazany wyżej przykład porównań rankingów według średnich ważonych skuteczności i
efektywności nie może stanowić podstawy do pełnej oceny polityki społecznej?
10. W jaki sposób krytycy polityki społecznej ułatwiają sobie dyskusję nad jej oceną? Co na ogół pominą w
takiej dyskusji apologeci polityki społecznej?
15