tutaj - Centrum Sztuki Dziecka

Do śmiechu. Komizm w sztuce dla dziecka
Spis treści
Wstęp
Dobrochna Ratajczakowa Krótki przewodnik po labiryncie form komizmu i związanych z tym
kłopotach
Cezary Marasiński Czy możliwa jest kultura bez śmiechu? Funkcja śmiechu we współczesnym
paradygmacie wychowania
Violetta Wróblewska Sztuka dla dzieci, czyli mały karnawał
Grzegorz Leszczyński Metamorfozy śmiechu, metamorfozy sztuki
Weronika Kostecka Śmiech błazeński w literaturze i kulturze popularnej dla dzieci
Anita Wincencjusz-Patyna Podróż z tysiącami uśmiechów. Komizm w polskiej ilustracji
książkowej
Alicja Ungeheuer-Gołąb Dziecko, komizm i muzyka — trzy komponenty życia
Joanna Maleszyńska Śmieszne piosenki
Tomasz Żaglewski Humor prze-rysowany. Funkcje i odmiany humoru na przykładzie
„kreskówek” w ramach popularnej twórczości wizualnej dla dzieci: film, telewizja, komiks,
multimedia
Przemysław Paweł Grzybowski Bezcenna sztuka wspólnego śmiechu. Śmiech jako czynnik
poprawy jakości życia, terapii i edukacji
Janusz Byszewski Radość tworzenia
Streszczenie
Dobrochna Ratajczakowa
Krótki przewodnik po labiryncie form komizmu i związanych z tym kłopotach
Kwestia komizmu należy do najtrudniejszych w estetyce, sztuce i kulturze, co nie
znaczy, że zaniedbanych. Wprost przeciwnie – komizm dorobił się własnej dużej biblioteki
dzieł poświęconych dociekaniom jego istoty, zresztą podobnie jak należąca do tego samego
pola znaczeniowego komedia. Autorka koncentruje się na różnych odmianach komizmu.
Jakkolwiek analizowane zjawisko jest powszechne i w jakimś sensie jedno, występuje w
szeregu odmian i odcieni, często przy tym jest łączone ze śmiechem. Zwykle badacze
uważają, że komizm jest składnikiem planu dzieła, a śmiech, który jest jego efektem, należy
do sfery rzeczywistości. Mimo to często dokonuje się utożsamienia komizmu i śmieszności.
Cezary Marasiński
Czy możliwa jest kultura bez śmiechu? Funkcja śmiechu we współczesnym paradygmacie
wychowania
Za bliskie żywiołowi śmiechu uważa się dzieciństwo. Dzieci śmieją się łatwo i dużo, ale
dobrze wychowane dziecko nie śmieje się w pewnych sytuacjach, np. nie wyśmiewa osób
niepełnosprawnych. Za to dobrze, jeśli zdolne jest śmiać się wraz z takimi osobami. Śmiech
jest więc subtelnym i doniosłym, ale i trudnym elementem szeroko pojętej edukacji. Trudność
polega na tym, że śmiech przydarza się człowiekowi na ruchomych granicach jego możliwości
rozumienia własnej sytuacji, zastosowania języka czy możliwości zachowania się. Relację
między śmiechem a dzieciństwem można traktować jako stymulację do namysłu nad samym
fenomenem człowieczeństwa.
Violetta Wróblewska
Sztuka dla dzieci, czyli mały karnawał
Autorka analizuje różne formy sztuki dla dzieci – od literatury po teatr, jako formy
wpisujące się w porządek karnawału oraz wskazuje ich ludowe źródła. Użyte w tytule
określenie „mały karnawał” sugeruje, że nie mamy do czynienia z karnawałem rzeczywistym,
typowym dla kultury dorosłych, lecz karnawałem dziecięcym, o ograniczonym zasięgu i
wymiarze, którego proweniencji należy szukać w szeroko rozumianym folklorze, zwłaszcza w
ludowej obrzędowości oraz ustnej twórczości komicznej.
Grzegorz Leszczyński
Metamorfozy śmiechu, metamorfozy sztuki
Ewolucja komizmu jest ściśle związana z ewolucją samej sztuki i funkcjami
społecznymi, które jej przypisywano. Sztukę dla dziecka konstytuuje obieg oficjalny,
kształtowany, kontrolowany i reglamentowany przez dorosłych, z drugiej strony – sytuujący
się kontrapunktowo nurt nieoficjalny o proweniencji plebejskiej. Ten właśnie nieoficjalny
nurt, którego najbardziej wyrazistą właściwością jest karnawalizowanie rzeczywistości,
doprowadził do stopniowej ewolucji sztuki kierowanej do dziecka. Współcześnie komizm
ujawnia bezradność dorosłego wobec dziecięcej wszechwładzy, kompromitację „dorosłych”
dogmatów mądrościowych, w konsekwencji – zwycięstwo niedojrzałości nad dojrzałością,
beztroski nad zatroskaniem, niewiedzy nad wiedzą.
Weronika Kostecka
Śmiech błazeński w literaturze i kulturze popularnej dla dzieci
Śmiech błazeński w literaturze i kulturze popularnej (filmach i serialach animowanych,
aktorskich, musicalach, komiksach), często połączony ze zjawiskiem hiperbolizacji, bywa
piętnowany
takimi
epitetami,
jak
„niepedagogiczność”,
„głupota”,
„obrzydliwość”,
„niestosowność”. Właściwa folklorowi dziecięcemu błazenada jest niezbywalnym elementem
dzieciństwa, błaznowanie – niezbywalnym dziecięcym prawem; można by wręcz mówić o
doniosłych funkcjach błaznowania w rozwoju emocjonalno-intelektualnym dziecka. Tradycję
błazeńskiego śmiechu skierowanego do dzieci (i niejako z dziećmi, jako odbiorcami,
uprawianego) kontynuują autorzy literatury popularnej, twórcy animowanych seriali i serii
komiksowych czy też reprezentanci takich wytwórni filmowych, jak Walt Disney Pictures i
DreamWorks.
Anita Wincencjusz-Patyna
Podróż z tysiącami uśmiechów. Komizm w polskiej ilustracji książkowej
Komizm jest jedną z najważniejszych cech ilustracji książkowej lat międzywojennych, jak i
twórczości polskiej szkoły ilustracji (1950-1980). Obecny jest on również w pracach
współczesnych artystów książki (Bajtlik, Bogucka, Cieślak, Dudek, Ignerska, Królak, Lange, de
Latour, Mizielińscy, Oklejak, Pawlak, Socha). Autorka analizuje różne odmiany komizmu w
ilustracjach oraz sposoby jego konstruowania przy wykorzystaniu rozmaitych środków
formalnych, śledzi zależności efektu komicznego od tekstu lub od specyfiki wypowiedzi
poszczególnych twórców.
Alicja Ungeheuer-Gołąb
Dziecko, komizm i muzyka – trzy komponenty życia
Autorka rozważa zagadnienia komizmu, muzyki i dziecka. Poszukuje związków między
okresem dzieciństwa a odbiorem muzyki w kontekście jej własności humorystycznych.
Przytacza wyniki badań W. A. Sacher dotyczące słuchania muzyki poważnej przez dzieci.
Dowodzi, że dziecięce odczuwanie komizmu związanego z dziełami sztuki, szczególnie
muzyki, uwarunkowane jest możliwościami rozwojowymi, swoistością mechanizmów
percepcyjnych i emocjonalnych dziecka, środowiskiem rodzinnym, wychowawczym i
edukacyjnym.
Joanna Maleszyńska
Śmieszne piosenki
Śmieszne mogą być piosenki wzbudzające śmiech, mające intencjonalnie takie
zadanie, piosenki traktujące o śmiechu, uśmiechu i radości, a więc stematyzowane; takie,
które są w potocznym znaczeniu śmieszne, bo nieudane, żałosne; wreszcie takie, których
zadaniem jest uczyć bawiąc. Jako pierwotne formy ekspresji śmiech (pochodzący z obszaru
natury) i piosenka (wywodząca się z domeny kultury) często się z sobą łączyły, nawiązując
proste, ale i niełatwe relacje, opisując, prezentując i prowokując śmiech. Oczyszczająca moc
słowa i muzyki spełnia się bowiem nie tylko poprzez wywoływanie "litości i trwogi", ale
również poprzez pobudzenie do – niezbędnej dla dobrego wzrastania – radości.
Tomasz Żaglewski
Humor prze-rysowany. Odmiany i funkcje komizmu na przykładzie „kreskówek” filmowych
oraz komiksowych
Wizualne przerysowanie jest jedną z głównych kategorii estetyczno-fabularnych
odpowiedzialnych za reprodukowanie dziecięcego humoru w mediach audiowizualnych.
Przerysowanie to obejmuje dwa obszary. Pierwszym jest przerysowanie formy konkretnych
przekazów – humor graficzny (komiksowy i filmowy) często opiera się na dosłownym
przejaskrawieniu, wyolbrzymieniu cech fizycznych obiektów lub postaci prezentowanych na
ekranie lub papierowej stronie. Drugim – przerysowanie ideologiczne, podążające tropem
wizualnego uproszczenia i wyolbrzymienia w celu skrótowego lub karykaturalnego
zaprezentowania końcowej wymowy danego utworu wraz z podobną charakterystyką
kluczowych dla niego postaci i konfliktów.
Przemysław Grzybowski
Śmiech jako czynnik terapii i poprawy jakości życia. Sztuka w edukacji i terapii
Śmiech ma wiele właściwości istotnych dla zdrowia człowieka, jednak zwłaszcza
wspólny śmiech pełni ważne funkcje w życiu społecznym, które można rozpatrywać w
kontekście terapeutycznym, także w terapii przez sztukę oraz w edukacji. Działania w tym
obszarze zmierzają do: obniżania poziom lęku, rozładowywania nadmiernej pobudliwości
emocjonalnej, wsparcia w radzeniu sobie z uciążliwością wymuszonych i kłopotliwych
interakcji, redukowania agresywności, zmniejszania lękliwości społecznej, pobudzania
zdolności twórczych i kreatywności, łagodzenia sztywnych norm społecznych.
Janusz Byszewski
Radość tworzenia
Autor prowadzi rozważania nad kategorią radości tworzenia z perspektywy własnych
doświadczeń praktycznych i koncepcji teoretycznych. Odwołując się do tradycji kultury
współczesnej, której istotną częścią są działania twórcze, warsztaty, projekty społeczne, autor
szuka inspiracji w postawach i praktykach artystycznych, filozoficznych i antropologicznych.
Joseph Beuys stworzył koncepcję „rzeźby społecznej”, której istota polega na tym, że każdy
ma prawo do kształtowania, modelowania, „rzeźbienia” świata, w którym żyje. Idea ta wynika
z założenia, według którego „każdy jest artystą”, a więc może „rzeźbić” swój świat za pomocą
myśli, słów, działań społecznych. Jest to ciągły proces przemian, ponieważ tak zdefiniowane
dzieło nigdy nie jest ukończone.