JASNOTOWATE (Lamiaceae) JASKROWATE (Ranunculaceae)

JASKROWATE (Ranunculaceae)
WYSTĘPOWANIE: na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy, głównie w strefie umiarkowanej półkuli pn. Około 50 rodz. i ponad 2000 gat.
Najliczniejsze rodzaje: jaskier (Ranunculus) – ok.
600 gat., powojnik (Clematis) – ok. 400 gat., tojad
(Aconitum) – ok. 300 gat. W Polsce 21 rodz. i ok.
80 gat.
MORFOLOGIA: przeważnie byliny, rzadziej
rośliny jednoroczne i dwuletnie; także półkrzewy,
krzewy i pnącza. Blaszka liściowa różnie wykształcona.
KWIATY: w różnego typu kwiatostanach; rzadko
pojedyncze, najczęściej obupłciowe i promieniste.
Pręciki liczne, ułożone spiralnie, czasem część z nich
przekształcona w miodniki. Zwykle owadopylne.
OWOCE: orzeszki, mieszki, torebki, rzadziej jagody.
Nasiona z bielmem.
UŻYTKOWANIE: większość gat. zawiera
trujące alkaloidy i glikozydy. Kiedyś wykorzystywane leczniczo i do zatruwania strzał. Obecnie
niewielkie zastosowanie w medycynie. Nasiona
czarnuszki używane są jako przyprawa. Liczne
gatunki ozdobne.
CHRONIONE W POLSCE: miłek wiosenny
(Adonis vernalis), orlik pospolity (Aquilegia vulgaris), pełnik europejski (Trollius europaeus),
pluskwica europejska (Cimicifuga europea), powojnik prosty (Clematis recta), zawilec narcyzowy
i z. wielkokwiatowy (Anemone narcissiflora, A.sylvestris) oraz wszystkie gat. z rodzaju sasanka
(Pulsatilla) i tojad (Aconitum).
JK
JASNOTOWATE (Lamiaceae)
WYSTĘPOWANIE: prawie na całej kuli ziemskiej. Wiele gatunków występuje w ciepłym i suchym pasie od Wysp Kanaryjskich do zach.
Himalajów. Około 200 rodzajów i 3500 gatunków.
Najliczniejsze rodzaje: szałwia (Salvia) – ok. 700
gat., Hyptis – ok. 350 gat. W Polsce 25 rodzajów
i ok. 80 gatunków.
MORFOLOGIA: większość to rośliny zielne oraz
półkrzewy. W tropikach krzewy i drzewa (Hyptis –
do 15 m wys.) oraz pnącza. Łodygi gatunków zielnych 4-kanciaste, z pasmami kolenchymy na
krawędziach. Liście naprzeciwległe o wykształconej
blaszce. Włoski gruczołowe wydzielają wonne
olejki eteryczne.
KWIATY: grzbieciste, wargowe, 5-krotne, o działkach okwiatu zrośniętych. Dolna warga powstała ze
zrośnięcia 3, a górna 2 płatków. Kwiaty skupione
w kątach liści w siedzące wierzchotki. Owadopylne.
Pręciki 4 (czasem 2), dwusilne (jedna para dłuższa
od drugiej), przyrośnięte nitkami do rurki korony.
Słupek o zalążni górnej, 2-krotnej, 4-dzielnej.
OWOCE: 1-nasienne rozłupki. Nasiona z bielmem.
UŻYTKOWANIE: rośliny lecznicze i przyprawowe, np.: szałwia lekarska (Salvia officinalis),
majeranek (Origanum majorana), mięta (Mentha),
melisa (Melissa), lawenda (Lavandula), cząber
(Satureja), bazylia (Ocimum), hyzop lekarski (Hyssopus officinalis), rozmaryn lekarski (Rosmarinus
officinalis) i wiele innych. Liczne gatunki ozdobne.
JK
– 26 –