prof. dr hab. Anna Marchewka

Prof. dr hab. Anna Marchewka
Katedra Rehabilitacji Klinicznej
Wydział Rehabilitacji Ruchowej
AWF w Krakowie
Kraków, 22.02.2016
Ocena rozprawy doktorskiej Pana mgr Tomasza Maickiego zatytułowanej:
Porównanie wyników leczenia pacjentów z chorobą zwyrodnieniową odcinka szyjnego
kręgosłupa metodą PNF lub terapii manualnej.
1.
Struktura pracy, zgodność treści z tematem.
Praca doktorska mgr Tomasza Maickiego zatytułowana: Porównanie wyników
leczenia pacjentów z chorobą zwyrodnieniową odcinka szyjnego kręgosłupa metodą PNF lub
terapii manualnej, liczy łącznie 163 strony, w tym: praca właściwa z Piśmiennictwem i
Streszczeniami obejmuje 148 stron oraz część uzupełniająca, która zawiera Spis wykresów i
tabel oraz Ankietę, liczy łącznie 15 stron.
Streszczenie występuje w polsko i angielskojęzycznej wersji. W obu wersjach
językowych konstrukcja streszczeń odpowiada rozdziałom pracy właściwej.
Praca właściwa zbudowana jest z 11 rozdziałów. Są to: Wstęp, Cel pracy i pytania
badawcze, Materiał i metody badań, Wyniki badań, Dyskusja, Wnioski, Streszczenie,
Summary, Piśmiennictwo oraz w części uzupełniającej Spis wykresów i tabel i Ankieta. W
pracy właściwej zamieszczono 12 tabel, 61 wykresów, które prezentują uzyskane zależności.
Układ i proporcje rozdziałów w rozprawie są poprawne. Kolejne rozdziały pracy zajmują:
Wstęp około 16%, Cel pracy i pytania badawcze – około 1%, Materiał i metody badań około 5%, Wyniki badań - około 52%, Dyskusja - około 6%, Wnioski - około 1%,
Streszczenia w wersji polskiej i angielskiej – około 2%, Piśmiennictwo - około 8% oraz dwa
rozdziały uzupełniające – około 9% całości pracy.
W rozdziale Piśmiennictwo Autor wyszczególnił 144 pozycje literatury, w tym: 16%
pozycji z okresu od 2011 do chwili obecnej, 61% pozycji z okresu od 2000 do 2010, oraz
23% pozycji sprzed 1999 roku włącznie. Najstarszy cytowany artykuł to pozycja numer 85 z
1975 roku. Tytuły polskojęzyczne stanowią nieco ponad 56% bibliografii, pozostałe 44% to
głównie pozycje anglojęzyczne.
Merytoryczne treści zawarte w rozprawie Pana mgr Tomasza Maickiego odpowiadają
tematowi pracy. Układ monografii jest zgodny z zasadami odnoszącymi się do rozpraw
doktorskich w zakresie nauk o zdrowiu. Kolejne rozdziały i podrozdziały są metodologicznie
kompletne, a zawarte w nich informacje i cytowana literatura właściwie opisują założone w
podtytułach zagadnienia. Dokonany podział tekstu, sposób wprowadzania i prezentacji
materiału dowodowego czyni rozprawę zrozumiałą w odbiorze. Proporcje rozdziałów są w
zasadzie prawidłowe, ale istotny rozdział - Dyskusja, w porównaniu z pozostałymi
elementami pracy, jest moim zdaniem niepokaźny.
2.
Wstęp
Rozdział wstępny przedstawia problematykę zespołów bólowych kręgosłupa we
współczesnej fizjoterapii. Autor omawia przyczyny i częstotliwość występowania bólu
kręgosłupa szyjnego, który jest poważnym problemem społecznym dotyczącym ponad 50%
1
populacji ludzi w wieku średnim. Dalej w części wstępnej Autor szeroko omawia zagadnienia
budowy anatomicznej i biomechanikę odcinka szyjnego kręgosłupa: wykład jest szczegółowy
i interesujący, ale w mojej opinii nie jest niezbędny w pracy doktorskiej, chociaż osobie
niewtajemniczonej daje niemałą wiedzę w przedmiotowym temacie. W drugiej części wstępu
Autor przedstawia i definiuje chorobę zwyrodnieniową stawów (ChZS), omawia objawy
radiologiczne i kliniczne, a także koncentruje uwagę czytelnika na patomechanizmach
rozwoju zmian degeneracyjnych, czynnikach ryzyka i etapach rozwoju ChZS. Szczególną
uwagę poświęca Autor patologicznym zmianom zachodzącym w krążku miedzykręgowym,
które w dużej części odpowiadają za dolegliwości bólowe kręgosłupa pacjentów.
Podjęcie tematu badań związanego z analizą porównawczą skuteczności leczenia
pacjentów z chorobą zwyrodnieniową odcinka szyjnego kręgosłupa metodą PNF lub metodą
terapii manualnej jest tematem ważnym w sytuacji postępującego wzrostu populacji osób
starszych obciążonych tymi dolegliwościami bólowymi.
Całość rozdziału wstępnego jest zasadniczo dobrze skonstruowana i udokumentowana
cytowaną literaturą i stanowi dobre wprowadzenie do przedmiotowego zagadnienia.
3.
Cel pracy i pytania badawcze
Celem rozprawy była ocena metod PNF oraz terapii manualnej w leczeniu chorych ze
zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa szyjnego pod względem zwiększenia zakresu
ruchomości kręgosłupa szyjnego, zmniejszenia dolegliwości bólowych, poprawy
funkcjonowania w życiu codziennym oraz eliminacji objawów towarzyszących.
Autor nie sformułował hipotez badawczych, skonkretyzował cel ogólny rozprawy
doktorskiej, formułując trzy cele szczegółowe:
1. Czy zaproponowane formy postępowania przyniosły korzystne efekty w postaci
poprawy zakresu ruchomości kręgosłupa, zmniejszenia dolegliwości bólowych,
poprawy funkcjonowania w życiu codziennym?
2. Która z dwóch grup usprawnianych metodą PNF lub metodą terapii manualnej
uzyskała większą poprawę po dwutygodniowym leczeniu?
3. Jak kształtowały się wyniki leczenia po upływie 3 miesięcy od zakończenia terapii w
obu grupach?
Cel pracy oraz pytania badawcze odpowiadają tematyce rozprawy.
4.
Materiał i metody badań
Badaniami objęto grupę 80 kobiet w wieku 45 – 65 lat, losowo wybranych pacjentek
Centrum Rehabilitacji i Ortopedii, znajdującego się przy ulicy Modrzewiowej 22, w
Krakowie. Podstawowym warunkiem włączenia do badań było skierowanie na leczenie
rehabilitacyjne w związku z dolegliwościami bólowymi odcinka szyjnego kręgosłupa, z
potwierdzonymi zdjęciem RTG zmianami zwyrodnieniowymi i przewlekłym bólem dłuższym
niż 13 tygodni. Eliminowano z badań pacjentki z wadami rozwojowymi, bądź nabytymi, z
urazami lub niestabilnością odcinka szyjnego kręgosłupa. Eliminowano także osoby z
mielopatią szyjną, z objawami korzeniowymi, z osteoporozą i osoby przyjmujące leki
przeciwzapalne i przeciwbólowe. Pacjentki losowo podzielono na dwie 40 osobowe grupy:
1. grupa rehabilitowana metodą PNF,
2. grupa rehabilitowana metodą terapii manualnej (T.MAN).
Zajęcia rehabilitacyjne odbywały się ambulatoryjnie, przez okres dwóch tygodni, po
45 minut dziennie. Pacjentki były badane w okresie 2011-2014 trzykrotnie: przed
usprawnianiem, po dwutygodniowej rehabilitacji i po 3 miesiącach po zakończeniu leczenia.
2
Badania ankietowe obejmowały pomiar cech somatycznych, które pozwoliły obliczyć
wskaźnik względnej masy ciała BMI oraz inne dane personalne, w tym wyniki badań
rentgenowskich i opis przebiegu choroby. Możliwości funkcjonalne pacjentek Autor określił
przy pomocy wybranych, powszechnie uznanych skal, dostosowanych dla odcinka szyjnego:
1. Funkcjonalna Skala Index,
2. Skala Oswestry – ocena ograniczeń wykonywania czynności wynikających z bólu,
3. Kwestionariusz bólu McGillʼa,
4. Skala VAS – ocena nasilenia dolegliwości bólowych.
Dodatkowo Autor pracy w oparciu o zebrany materiał ankietowy ocenił objawy
towarzyszące dolegliwościom bólowym pacjentek, a także zmierzył zakresy ruchomości
odcinka szyjnego, w trzech okresach czasowych.
W dalszej części rozdziału Autor pracy opisał zastosowaną w przypadku pierwszej
grupy terapię PNF, w tym zaaplikowane ćwiczenia, i w przypadku drugiej grupy podobnie
opisał terapię manualną.
Dobór materiału do badań i zastosowane metody badawcze są poprawne i
wystarczająco dobrze opisane. Uzyskane wyniki Autor opracował wykorzystując do obliczeń
statystycznych program R 3.0. Zastosowane procedury statystyczne nie budzą zastrzeżeń.
5.
Wyniki badań
Rozdział Wyniki badań jest najbardziej rozbudowaną częścią pracy. Autor
zaprezentował uzyskane wyniki w dziewięciu podrozdziałach. I tak kolejne podrozdziały to
charakterystyka badanych, ocena subiektywnych objawów towarzyszących, ocena jakości
życia pacjentek. Zaprezentowane wyniki dotyczą w każdym przypadku obu grup przed, po
terapii i po 3 miesiącach od zakończenia terapii. Podrozdział IV prezentuje ocenę dysfunkcji
kręgosłupa szyjnego pacjentek w obu grupach w trzech okresach czasowych, określoną za
pomocą Skali Oswestry. Kolejne dwa podrozdziały zawierają ocenę dolegliwości bólowych
pacjentek w skali VAS i rezultaty wynikające z Kwestionariusza bólu McGillʼa również w
odniesieniu do trzech terminów badań, w obu grupach. Podrozdział siódmy zawiera wyniki
obrazujące ruchomość odcinka szyjnego kręgosłupa grupy pacjentek korzystających z metody
PNF i terapii manualnej, także w odniesieniu do założonych terminów badań. Podrozdział
ósmy zawiera analizę zmian procentowych wszystkich badanych zmiennych w trzech
okresach czasowych i podrozdział ostatni obejmuje zależności miedzy badanymi zmiennymi.
Generalnie zaprezentowane wyniki badań i towarzyszący im komentarz, dają
czytelnikowi odpowiedź na postawione w części wstępnej pracy pytania badawcze. Budzi
jedynie ciekawość Recenzenta sposób zaprezentowania większości wykresów i opisujących je
komentarzy. Otóż Autor konsekwentnie, na pojedynczej stronie umieścił np. Wykres 60 i
komentarz z odnośnikiem do wykresu 61, co zmusza czytelnika do ciągłego przewracania
kartek.
6.
Dyskusja
Dyskusja, nie jest zbyt obszerna, ale napisana została jasnym i zrozumiałym językiem
naukowym. Autor interpretuje istotne wyniki swoich dociekań w porównaniu z rozważaniami
innych badaczy. Doktorant dyskutuje ze zwolennikami leczenia zmian degeneracyjnych
kręgosłupa metodą terapii manualnej i oddzielnie ze zwolennikami terapii PNF.
Przeprowadzona przez Autora pracy analiza porównawcza metod PNF i terapii manualnej
dowiodła, iż obie metody w istotny sposób wpłynęły na zmniejszenie dolegliwości bólowych,
zwiększenie zakresu ruchów i poprawę funkcjonowania w życiu codziennym pacjentek,
jednak dokonując porównania skuteczności metod Autor jednoznacznie wykazał, iż metoda
3
PNF jest zdecydowanie efektywniejsza w leczeniu pacjentek ze zmianami zwyrodnieniowymi
odcinka szyjnego kręgosłupa.
Rozdział Dyskusja jest interesujący, przedstawia czytelnikowi przegląd badań z
ostatnich dziesięciu, piętnastu lat, związanych z rehabilitacją pacjentów ze zmianami
zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa, w Polsce i w innych krajach.
7.
Wnioski
Analiza wyników badań zrealizowanych przez Autora pracy, pozwoliła na
sformułowanie kilku istotnych wniosków. I tak:
1. Zaproponowane formy postępowania terapeutycznego wg metod PNF i terapii
manualnej przyniosły statystycznie korzystne efekty w postaci zmniejszenia
dolegliwości bólowych, zwiększenia zakresu ruchów i poprawy funkcjonowania w
życiu codziennym pacjentek ze zmianami zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego
kręgosłupa.
2. Pacjentki usprawniane metodą PNF uzyskały statystycznie większą poprawę po
dwóch tygodniach terapii w porównaniu z grupą pacjentek leczonych metodą terapii
manualnej, w postaci zmniejszenia dolegliwości bólowych, zwiększenia zakresu
ruchów i poprawy funkcjonowania w życiu codziennym pacjentek ze zmianami
zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa.
3. Po 3 miesiącach od zakończenia terapii u pacjentek leczonych wg metody PNF, jak i
w grupie usprawnianej wg metody terapii manualnej stwierdzono istotną statystycznie
poprawę badanych parametrów, tj.: zmniejszenie dolegliwości bólowych, zwiększenie
zakresu ruchów i poprawę funkcjonowania w życiu codziennym, w porównaniu do
okresu przed terapią. Uzyskane wyniki w obu grupach różnią się od siebie na korzyść
grupy usprawnianej metodą PNF.
Wnioski praktyczne Doktoranta wynikające z analizy własnej i opracowań innych
autorów. I tak:
1. Pacjenci ze zmianami zwyrodnieniowymi odcinka szyjnego kręgosłupa powinni być
poddawani zabiegom terapeutycznym cyklicznie, np. 4 razy w roku.
2. Terapia każdorazowo powinna trwać minimum dwa tygodnie.
3. Usprawnianie powinno się odbywać minimum 3 razy w tygodniu, przez 30 do 60
minut dziennie.
Piśmiennictwo
8.
Doktorant zebrał pokaźny zbiór piśmiennictwa krajowego i światowego. Poszczególne
pozycje są dobrze wykorzystane, głównie w rozdziałach wstępnych i w rozdziale Dyskusja.
Recenzent nie ma zastrzeżeń odnośnie strony edytorskiej zarówno, jeśli chodzi o noty
bibliograficzne w rozdziale Piśmiennictwo, jak i o sposób zamieszczania pozycji w tekście
pracy.
Drobne uwagi i zauważone błędy
9.
1.
2.
3.
4.
Strona 3, wiersz 6, licząc od góry, jest: V.6.1., powinno być: IV.6.1.
Strona 7, wiersz 8, licząc od dołu, jest: nie zaburzone, powinno być: niezaburzone.
Strona 28, wiersz 1, 2 i 3, licząc od dołu: zbędny dydaktyzm.
Strona 30, wiersz 12, licząc od dołu, jest: efektownie, powinno raczej być: efektywnie.
4
5.
6.
7.
8.
10.
Strona 91, wiersz 14, licząc od dołu: jest: bez bólowej, powinno być: bezbólowej.
Strona 126, wiersz 5, licząc od dołu, jest: instruktarz powinno być: instruktaż.
Strona 129 wiersz 6, licząc od góry, jest: z przed, powinno raczej być: sprzed.
Strona 129, wiersz 7, licząc od góry: niejasny fragment.
Podsumowanie
Reasumując, przytoczone wyżej drobne uwagi nie rzutują na pozytywną ocenę
rozprawy, a także nie umniejszają wartości recenzowanej pracy. Oceniana rozprawa ma
niewątpliwą wartość teoretyczną i praktyczną. Doktorant osiągnął należyty poziom wiedzy
teoretycznej w interesujących go zagadnieniach, a także potrafił korzystać z piśmiennictwa
naukowego. W moim przekonaniu praca doktorska Pana mgr Tomasza Maickiego
zatytułowana: Porównanie wyników leczenia pacjentów z chorobą zwyrodnieniową odcinka
szyjnego kręgosłupa metodą PNF lub terapii manualnej, stanowi samodzielne rozwiązanie
aktualnego zagadnienia naukowego, a merytorycznie i redakcyjnie spełnia kryteria i
wymagania stawiane rozprawom doktorskim w Ustawie z dnia 14 marca 2003 roku o
stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U.
Nr 65, poz. 595, z późniejszymi zmianami).
Wobec powyższego, wnoszę do Wysokiej Rady Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium
Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, o dopuszczenie mgr Tomasza Maickiego do
dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Prof. dr hab. Anna Marchewka
5