Józef Franczak, ps. „Lalek”

Józef Franczak, ps. „Lalek”, „Laluś”, „Laleczka”, „Guściowa”, używał też nazwiska Józef
Babiński – urodził się 17 marca 1918 r. w Kozicach Górnych. Był sierżantem Wojska Polskiego,
uczestnikiem wojny obronnej Polski 1939 r., żołnierzem ZWZ-AK, ostatnim żołnierzem
polskiego podziemia antykomunistycznego i niepodległościowego.
Po ukończeniu Szkoły Podoficerskiej w Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu
przydzielony został do Plutonu Żandarmerii w Równem. Tam zastała go wojna. Po 17
września 1939 r. został aresztowany przez Sowietów. Zdołał uciec z niewoli. W 1940 r. wstąpił
do ZWZ a następnie do AK. Działał w podziemiu do 1944 r. W 1944 r. został przymusowo
wcielony do 2 Armii Wojska Polskiego.
W styczniu 1945 r., będąc świadkiem wydawania i wykonywania wyroków śmierci na AKowcach (m.in.: Uroczysko Baran koło Międzyrzeca Podlaskiego), zdecydował się na dezercję.
Wkrótce NKWD zaczęło go szukać i rozpoczął się 18-letni okres ukrywania się przed władzą.
„Lalek” brał udział w wielu zamachach na tzw. utrwalaczy władzy ludowej – milicjantów i
żołnierzy formacji bezpieczeństwa. Kilka razy był ranny, a raz aresztowany.
W czerwcu 1946 r. Urząd Bezpieczeństwa zrobił w okolicy, w której ukrywał się Franczak,
wielką obławę. Po zatrzymaniu kilku osób, w tym „Lalka”, który miał jednak dokumenty na inne
nazwisko, ubecy pojechali do wsi Chmiel na wesele. Kiedy po zabawie ciężarówka z
aresztowanymi jechała do Lublina, partyzanci rzucili się na będących pod wypływem alkoholu
ubeków, obezwładnili ich i zabili pięciu z nich. W 1947 r. Franczak dołączył do oddziału
żołnierzy podziemia niepodległościowego dowodzonego przez kpt. Zdzisława Brońskiego
„Uskoka”. Ukrywał się. Nie ujawnił się w czasie amnestii w kwietniu 1956 r. Aż do 21
października 1963 r. był jedną z najbardziej poszukiwanych w kraju osób. W jego rozpracowanie
UB zaangażowało około 100 ludzi. Franczak został zadenuncjowany przez Stanisława Mazura,
krewnego swojej żony, który był tajnym współpracownikiem SB ps. „Michał”. Żołnierz
Niezłomny został zamordowany przez UB i ZOMO 21 października 1963 r. w Majdanie Kozic
Górnych podczas obławy. Rodzinie oddano zwłoki pozbawione głowy.
Józef Franczak ps. „Lalek” był ostatnim poległym w boju partyzantem podziemia poakowskiego
na terenie Polski. 17 marca 2008 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński nadał
pośmiertnie Józefowi Franczakowi Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.
Źródło: IPN