Socjaldemokratyczny Hayek

Socjaldemokratyczny Hayek
0 Fryderyku Hayeku z JANEM HERMANEM HOPPE, pmfesorem ekonomii, przedstnwicielem s?kdy
austrinekiej, racjomlis@ i wybitnym Slozofem l i b e r t a r i s h u , rozmawia MATEUSZ MACHAJ.
- Jaki jest
WW
Hay&
ukc ekonomii?
w na- dla ,,spon~or6~".Dopiero wraz z
jego Smierciq w 1973 roka, motna
bylo dad nagmdq Hayekowi, kt6ry w
- MIady Hayek by1 pod wplywem pneciwieristwie do swojego ,,be&omswojego mentora Ludwiha von Mise- promisowego" mistrza i mentora.
sa, M6ry uczynil go szefem InsrytuN okazal siq bardriej sklonny do komBad& Koniunlaury w W~edniuW- promisdw, bardziej ,,elastycmy" i
ses A o i y t IBK w I927 r). Hayek ,mzs*y''.
wloiyl niezwykle istomq prate w mzCzy jest r6tniea mi&
arguwimp& znakomitej teorii cyW6w
mentem lMisesP a argumentem
Misesa (piewomie paedstawimnej w
Hayeka przedwko socjdbnowi?
,.Theory of Money and Credit"), kt6
ra pokazywala, ie cykle boom-kryzys
nie y powadowane p m z jake6 .,m - Chociai Mises i Hayek q c q &one spnecmoki" kapitaliunu, lecz sto wymieniani w jednym ldaniu j a b
p m z inflacyjnq ekswsjq bank6w - krytycy socjalimu, to ich analiza jest
wpmwadzenie na rynek tiduejamego fundamcntalnie odmicnna.
(papierowego) kredyiu niepokrytega
Argument Misesa j e t nsstepujw:
neczywistymi 0 s ~ e ~ o S e i a m
i
j& nie ma plywamej wlasnolci zie
(pnw
W o w y bank cenrmlny). W szeze- mi i innych Srodk6w produkcji
g6LnoSci m y ksi@ Hayeka m h - (wszysh jest posiadane p m z jednq
gujq na m
e uznanie w tej kwe- agencjp), wtedy e samej deficji nie
53 ,,Moneay Theory and the Trade ma r6wniei cen rynLowych na nie.
Cycle, ,,Prices and Production" i Dlafego tet ekonomiczna kahlacja,
,,Monetary Nationalism".
rzn. por6wnanie antycypowanych w
Prawdapodobnie m a i m uczciwe SwieUc ismiejqcych cen pnychod6w i
powiedzief, t e te wczesne praee Hay- kOslt6w. wyraionycb w jednym Smdeka y jego n a j m c j znanyrnn o w
g n l p c m 7 n a c r n ~bardue) mane (I
hmdna duuzna~znrl
, \a lee0 o6f
niejsze (powojenne) mzmySlania w by6 iadnego ,,ekonomizowania" w
sfliIozo6i politycznej. Tyro bar- socjalizmie. W tym systemie moiliwy
jest jedynie ,,planowany chaos". Fadziej waine jest w o k tego
Slenie, ie Nagmda Nobla dla Hayeka talnq s k a q socjalirmu jest zatem brslr
w 1974 r. nie zostala paymana za prywamej w b n o k i zkmi i 6mdk6w
jego p6Zniejsze. bardziej mane praee, pmdukcji, co w konsekwencji o m leee za wyra6ne mepoznanie jego eza niemotliwoS6 ekonomicmej (piewc&niejsrego wktadu w tak zwanq niqmej) kahlacji.
teotip cykl6w Misesa-Hsyeka. Gdy
Krytyka Hayeka jest zupehrie
wetmiemy to pod uwagp, sfanie sip niz Misesa. Dla Hayeka ostateczny
jssne, t e Hayek neczywikie mhgi- blSp socjalimu wynika z fakN, t e
wal na Nagmlq Nobla.
wiedza, a w szczeg6lnoSci ,,wiedza
Mipdzy ausmackimi ekonomistami olueSlonego miejsea i czasu" istnieje
spekulowana, dlaczego nagroda dla jedynie w postaci szeroko rozpmszoHayeka pnyszta la p 6 h (1974). nej, dostqpnej mndstwu jednostek,
Jedno pasujqce wyjyjaSnienie jest na- kaidej z osobns, i i e ,,praktycmie
stqpujqce: jeSli nagmda jest ra roz- niemotliwe" jest egmmadzenie oraz
w i n i ~ i eteorii cykldw Misesa-Hay- pnetwonenie calej i s m i e j ~ jwieeka. to tak dlugo jak tyjq Mises i dzy w glowie jednego, socjalistyczHayek, ciqko jest daC nagroe Hay- nego planisty. Rozwi&em
Hayeka
ekowi, nie d 4 jej
~ jednoceeSnie nie jest wlasno65 prywatna, tylko
Misesowi. Mises by1 dhgoletnim decentralizacja uiycia naszej w~edzy.
Wymie6my tyko jeden fundamenpneciwnikiem papiemwego pleni@zs
(zwolennikiem klasycznego standar- talny Mqd w argumencie Hayeka.
du rbta) i pneciwnikiem qdowega leSli centralnym pmblemem socjalicentralnego planowania
zag pie- m u jest praktyczna niemozliwo65
nipina nagroda za Nobla ekonomioz~ skonoentmwania zdecentralizowanej
nego jest ..fundowana" p m 7 $zuedz- wiedzy w jednym umySle planisty, to
kl hank ccnmalny. Mnrr. rnorna by cip2ko jest wyjaSni6, dlaerego istpouwdr~ef, hyl pcrrom w n gmto niejl l i m y i dlaczego wlaSciciek
-
..- .
-
firm nie stajq pned dokladnie tym
samym problemem - jak cenmliki
planiSci w socjalizmie? WlaSciciel
tirmy mk2e nie mote egmmadziC w
swoim umySle catej &zdeeenWizowanej wiedzy wybranych okolicznoSei
miejsea i czasu w adniesieniu do
wszystkich swoieh pmownik6w. Niemniej jednak wlafciciel 6rmy tworzy
cenualny plan i wewnqm tego og61"ego plan" pracownicy firmy uiywajq swojej zdecenualizowanej wiedzy w eel" implementacji i realizaeji
tego planu. A jednak: wlafciciel
my nie stoi przed problemami ceaa g o planisty w soejaliunie! To
pokazuje, 2e la zwany pmblem wiedzy mzpoznany pnee Hayeka m e
mo2e by6 wyjahienlem znanych meefektywnoki socjalizmu.
Zvniast ego, pmblemem socjalim u jest fakt doktadnie rozpoznany
pnez Misesa: w socjaliunie b h j e
wlasnoSci plywatneJ SrodL6w pradukcji, a wipc mk2e ich pieniqinych
cen. W por6wnaniu do tego prywatne limy opierajq sip na instytucji
wbnoSci prywamej i dzialajq w otoczeniu, w kt6'ym ismiejq ceny czynnik6w pmdulcji, wiv w pneeiwiefistwie do socjalistycmego d y k t o r a
- wlaEciciel limy make kalkulows6
i ekonomimwa6.
-
w swojej rrytyee teorii spoleemej Heyeka slwierdzil h a , t e
Hayek moie by6 nazwany ,,praktycznym mjaldemokratrp. Czy
moie Pan wyjpini6 swoje stnncwisko? Czy Hayek nk by1 hlssyanym libemkm?
- Prawdq jest, t e Hayek nazywasiebie klasyeznym hberalem. Jednaki e pros% s p o j r d na cq65 tneciq
jego ..Konstytucji WolnoScY oraz
trzeci tom ,,Law. Legislation and
Liberty", wtedy odniesiemy calkowi,
cie odmienne waienie.
Zdaniem Hayekq Rap jest .dab@@' do
nasWj;mch
(i mote nd&& pcmebne dla realiracji tych cel6w opadatkowanie): nie lylko ,,pilnowania pmafnegmia pawWB
i
,whmay
m g i e m zewn@mym':
ale ,,w mwinietym spolecmishvie Rap
pwinien utywaC swojej gily do grct m d z d e za p o m q padatkdw fundoszy &wiajwch
dosmzenie limnych &g, @re z m y c h pMuodbw