CHODZENIE (72) sb n - Słownik polszczyzny XVI wieku

Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: CHODZENIE (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 1/2
CHODZENIE (72) sb n
-o- (11), -ó- (2); -o- Strum, Oczko; -o- : -ó- Mącz (9 : 2); pierwsze e jasne, drugie pochylone.
sg N chodzenié (21); -é (1), -(e) (20). ◊ G chodzeniå (21); -å (16), -(a) (5). ◊ D chodzeniu (2). ◊
A chodzeni(e) (6). ◊ N a. A chodzeni(e) (1). ◊ I chodzenim (5) OpecŻyw, SeklKat, Mącz, SienLek,
CzechRozm, chodzeni(e)m (4) ModrzBaz, CzechEp, WujNT, SkarKaz. ◊ L chodzeniu (9). ◊ pl A
chodzeniå (3).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden tych samych przykładów) — XVIII w.
1. Chód, przenoszenie się z miejsca na miejsce, poruszanie się na nogach; incessus Mącz, Calep, Cn;
itio Mącz, Calep; gradus Mącz; ambulatio, deambulatio, deambulatorium, gressio, gressus, inambulatio,
ingressus, itus Cn (53) : iako ona panna w piętnáſcie lát mlodá/ ſromiezliwá/ chodzenim ſpratzowaná
OpecŻyw 15; PatKaz III 122; FalZioł I 9c; aby niżej będąc chodzeniu nie zawadzały ſwim zwieſſzenim.
GlabGad D6, P7v; RejPs 215v; SeklKat Q4v; kto wam tzynić roſkazał ty krziżyki ty kreſlánia/ ty
poprzyſięgánia/ ty Dychánia ty w koło chodzenia? KrowObr 73v; Mącz 44b, 104b, 134a, 147c;
SienLek 32v, 147v; GórnDworz L8v; RejZwierc 69; ábyś [...] miał przeſtrzéństwo ná tych bórtách dla
chodzenia y ſucho. Strum E3v; ModrzBaz 36, 45v, 56; Oczko 19v; A iſz ná nogi chor był: niemogł
wchodzeniu onemu młodſzemu zrownáć SkarŻyw 202; Calep 518a, 555a, 566b; SkarKaz 40b; A
náwięcey náſz Polſki narod z przyrodzenia Rad pątuie: bo záwſze chuć ma do chodzenia. KlonWor 52.
chodzenie po czym (11): Mącz 371c; GórnDworz E3v; RejPos 225v; Co iáko ſię zgodźi z onym po
ráiu chodzeniem CzechEp 186; Calep 953b; Chodzenie po wodzie prawdziwemu ćiáłu nie vwlokło.
SkarKaz 160b marg, 160b. Cf »chodzenie po świecie«.
Wyrażenia: »na stolcach [= na szczudłach] chodzenie« (1): Grallatorius gradus, Szerokie ſtąpánie
álbo ná ſtolcách chodzenie. Mącz 148b.
»chodzenie po świecie« (4): Porządek iego około chodzenia y kazánia po świećie. SkarŻyw 309
marg, 309, 362, 544.
a. Udawanie się na określone miejsce lub w określonym celu; uczestniczenie (13) : Volno chodzenye
ſkvpyamy sobopolne kvpczom. baczicz raczi yego Kro. m. yſch yeſth potrzebne. LibLeg 11/182,
11/134v; Leop Tob 5/5.
chodzenie do kogo, do czego (6): żebymći ſie nie vprzykrzył/ ták cżęſtym do ćiebie chodzenim
CzechRozm 205; SkarŻyw 573; SkarKaz 311a. Cf chodzenie od czego do czego, »chodzenie do stołu
bożego«.
chodzenie od czego do czego (2): GórnDworz O5; chodzenie od miáſtá do miáſtá RejPos 318.
chodzenie na co (4): potwierdza pielgrzymowánia Chrześćijáńſkié/ ábo chodzenia ná odpuſty
WujNT 8, 44; Tá vſtáwá około chodzenia ná mieścá święte SkarKaz 41a, 41a marg.
Wyrażenia: »bosemi nogami chodzenie« (1): á ſamemu Ceſarzowi boſemi nogámi z Rzymu áſz do
świętego Micháłá do Gárganu gory chodzenia náznácżył SkarŻyw 573.
»chodzenie do stołu bożego« = przystępowanie do komunii (1): iſz nabożeńſtwo ſwoie zwykłe y
chodzenie do ſtołu Bożego opuśćiłá. SkarŻyw 36.
b. Sposób oznaczania odległości [w G sg] (1) : trzy dni chodzenia po motykę: niſz znią przyidę/
boię ſię áby ciáłá zwierz nie ſtárgał SkarŻyw 52.
Słownik polszczyzny XVI wieku - wersja elektroniczna
hasło: CHODZENIE (stan na dzień: 11-10-2015)
www.spxvi.edu.pl
strona 2/2
2. Postępowanie, sposób bycia (6) : wywiedzieſz mię nádrogę ſluſznego chodzenia dla ymienia
twego ſwiętego. RejPs 44, 26; GliczKsiąż F4v; Strepitus Metaphorice significat, Pychá/ pyſzne
chodzenie/ też poczet/ słudzy zá pánem ydąci. Mącz 420c.
chodzenie za kim (1): y zá znák też ſtátecżnego wiernych/ zá Chriſtuſem wodzem y Hetmánem
chodzenia. CzechEp 368.
a. O ciąży; praegnatio Mącz (1) :
Wyrażenie: »chodzenie dziećmi« (1): Praegnatio, Noſzenie/ chodzenie dziecmi. Mącz 317d.
3. Noszenie się, ubieranie się; noszenie stale czegoś przy sobie (6) : Miedzy ſzaty czo ku chodzeniu:
nakłaſć rzecży woniączych FalZioł V 65; Niech będzye náwſzem miárá w iedle y w chodzeniu RejWiz
17v; GórnDworz Ff2v; RejZwierc 57v.
Wyrażenia: »chodzenie z bronią« (1): z czego złe vczynki roſtą: iáko ieſt piiáńſtwo/ chodzenie z
bronią/ z rruśncámi [!] GórnRozm C2.
»nago chodzenie« (1): Ezáiaſzowe nágo chodzenie CzechRozm 135.
4. Wyrażenie: »za pasy chodzenie« = walka zapaśnicza; agon, luctatio, palaestra Mącz; athletica
Calep [szyk 6 : 1] (7) : Palaestra, Szermowánie/ zápáſnictwo/ też mieyſce do zápáſow chodzenia.
Mącz [273]a, 6b, 198b; chodzenie zápáſy/ turnyeie/ gonitwy/ [...] wſzem wobec ludziom ku tákowey
pocieſze/ y nápáſieniu ocżu pokázowáli. GórnDworz O2; CzechEp 185, 310; Athletica ‒ Nauka zapaſſi
chodzenią. Calep 109b.
5. [Korytarz, przejście: Przy tych gmachach zwierzchnich jest w murze chodzenie ku polowi, w
którym chodzeniu okienek dla strzelby 10. LustrWpol 29, 13.]
Synonimy: 1. iście, stąpanie, ście, wędrowanie; 4. szermowanie, zapaśnictwo.
Cf CHOD, CHODZIĆ
ZZa