Niepełnosprawni absolwenci szkół wyższych Potencjał, który staje

Niepełnosprawni absolwenci
szkół wyższych
Potencjał, który staje się
problemem instytucji
Dr Mariola Racław ISNS UW
01
Nowy paradygmat w polityce społecznej
wobec niepełnosprawności
• Odchodzenie od modelu medycznego, polegającego na
traktowaniu osób niepełnosprawnych jako przedmiotu opieki,
oddziaływania osób i instytucji, na rzecz podejścia
podmiotowego uznającego ich prawa i wolności.
• Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach
niepełnosprawnych (2006, 2008 UE, 2012 PL).
osób
• Europejska strategia w sprawie niepełnosprawności 20102020: Odnowione zobowiązanie do budowania Europy bez
barier.
02
Założenia
• koncepcja disablity mainstreaming zalecająca stopniowe
włączanie problematyki niepełnosprawności w główny nurt
polityki państwa i tworzenie rozwiązań instytucjonalnych
włączających osoby niepełnosprawne w główny nurt życia
społecznego.
03
Prawo do edukacji
Karta praw
• Prawo do edukacji to zagwarantowanie osobom niepełnosprawnym
dostępu do edukacji na wszystkich poziomach (w tym do
szkolnictwa wyższego) oraz wszelkich usprawnień niezbędnych w
procesie kształcenia.
• To także stworzenie systemu włączającego kształcenia
umożliwiającego integracje dzieci i młodzieży niepełnosprawnej.
• Strategia UE opowiada się za upowszechnieniem modelu edukacji
włączającej, stworzenia dla uczniów i studentów dostępu do
kształcenia otwartego i programów uczenia się przez całe życie.
04
Prawo do pracy
Karta praw
• Prawo do pracy to umożliwienie osobom niepełnosprawnym
zarabiania na życie przez pracę, swobodnie wybraną w otwartym,
integracyjnym i dostępnym środowisku pracy.
• Wprowadzanie wszelkich usprawnień w miejscu pracy i zakaz
dyskryminacji, zapewnienie dostępu do usług rynku pracy i szkoleń
zawodowych.
• Strategia UE w kwestii zatrudnienia - to umożliwienie znacznie
większej liczbie osób niepełnosprawnych zarabiania na życie na
otwartym rynku pracy.
05
Boom edukacyjny
• W roku akademickim 1997/98 liczba studentów
niepełnosprawnych wynosiła 828 osób (0,08% ogółu
studiujących), a w 2011/12 - 30 249 (tj. 1,71% ogółu
studiujących).
• Współczynnik aktywności zawodowej odnotowany wśród
niepełnosprawnych osób z wyższym wykształceniem wzrósł w
trakcie dekady o 10 pkt procentowych (z 23,5% w 2003 r. do
32,7% w 2012 r.)
06
i zagrożenia
• W 2011 r. udział niepełnosprawnych studentów wśród ogółu
młodzieży akademickiej (dla Polski 1,71%) był większy w
relatywnie biedniejszych i słabiej rozwiniętych gospodarczo
województwach: lubuskim,
kujawsko-pomorskim i
warmińsko–mazurskim (po 2,78%), pomorskim (2,33%),
świętokrzyskim (2,23%), podkarpackim (2,10%).
• Regionalne i lokalne strategie powinny koncentrować się
zarówno na motywowaniu pracodawców do zatrudniania
młodych niepełnosprawnych, jak i przekształcać sektor prac
chronionych w atrakcyjne miejsce zatrudnienia dla
wykształconych osób
Polski system rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz reintegracji osób
niepełnosprawnych
• PFRON - fundusz celowy – tzw. model kwotowy
• Trzy wzajemnie komplementarne (w założeniach) instytucje
aktywizacji zawodowej i społecznej, tj. ZPCh, ZAZ, WTZ.
• Aktywizacja niepełnosprawnych odbywa się w czterech
systemach: pośrednictwa pracy (UP), rehabilitacji (system
PFRON-owski), pomocy społecznej (OPS, PCPR) oraz
reintegracji (CIS, KIS, WISE).
07
Dyskwalifikująca wada systemu wsparcia
zatrudnienia
• Niskie efekty zatrudnieniowe
• Motywowanie i wspieranie pracodawców – ograniczone skutki
instrumentów ekonomicznych
• Niespójne działania i rozfragmentaryzowanie oferty wsparcia
niepełnosprawnych
• Stoją w sprzeczności z założoną orientacją polityki społecznej
(aktywizacja przez zatrudnienie), ale i z obserwowanymi
przeobrażeniami w społeczeństwie – zmieniają się praktyki
społeczne: edukacja i praca staje się „sposobem na
niepełnosprawność”.
08
09
Badania
Moduł IV: E. Giermanowska, A. Kumaniecka-Wiśniewska, M.
Racław, E. Zakrzewska-Manterys, Wejście na rynek pracy
absolwentów szkół wyższych. Integracja społeczna i zawodowa.
Wywiady biograficzne z 60 absolwentami szkół wyższych z
różnymi typami niepełnosprawności z pięciu wybranych
ośrodków akademickich (Kielce, Lublin, Olsztyn, Rzeszów,
Warszawa).
10
Wyniki badań
• ścieżki życiowe i wybory odbiegały od „stereotypowego”
wizerunku biernego, zamkniętego (uwięzionego) w domu
niepełnosprawnego,
• okres studiowania dla wielu z nich okazywał się przełomowy,
powodował przemianę biograficzną (otwarcie na innych i
nowe wyzwania), to okres poszukiwania pracy był często
traumatycznym przeżyciem,
• brakowało spójności między światem instytucji wsparcia a
oczekiwaniami absolwentów.
11
Dylematy (1)
1. Centralizacja
vs.
decentralizacja
działań?
Gdzie ulokować odpowiedzialność oraz jaki powinien być
wkład finansowy samorządów i władz centralnych?
Badania: nikły udział służb wsparcia społecznego w
aktywizowaniu niepełnosprawnych w środowisku lokalnym.
Brak kompleksowości działań - zintegrowanie działań
instytucji wokół niepełnosprawnego i jego rodziny.
12
Dylematy (1)
Rekomendacja:
• utworzenie funkcji koordynatora, który czuwałby nad integracją
lokalnych działań kierowanych do osoby niepełnosprawnej
(diagnoza potencjału lokalnego, informator o lokalnych potrzebach i
kierowanie „problemów” do odpowiednich instytucji.
• dostęp do asystentów osób niepełnosprawnych, pomoc logistyczna
i w organizacji dnia codziennego i „usamodzielnianie” osoby
niepełnosprawnej. Takie osoby już funkcjonują, jednak w niewielu
środowiskach.
13
Dylematy (2)
2. Indywidualizacja wsparcia a standaryzowane schematy
działań. Jak tworzyć programy wsparcia, aby kompleksowo
zaspokajały mocno zindywidualizowane potrzeby – w dobie
standaryzowania usług społecznych?
Badania: Biografie badanych ukazały niepowtarzalność
przebiegu
ścieżek życia i trudność w stworzeniu
„uśrednionego” portretu młodego niepełnosprawnego
absolwenta szkoły wyższej. Potrzeby, zakres wsparcia
społecznego i instytucjonalnego różniły się w zależności od
stopnia i rodzaju niepełnosprawności, miejsca zamieszkania,
miejsca nauki itd.
14
Dylematy (2)
Rekomendacja:
• zwrot ku wspólnocie lokalnej daje możliwość tworzenia
pakietu usług „szytych na miarę” dla osoby potrzebującej
wsparcia.
Pakiet
ten
składałby
się
z
wiązki
usług
(standaryzowanych), mógłby dynamicznie się zmieniać w
zależności od stanu zdrowia niepełnosprawnego i innych
okoliczności życiowych.
15
Dylematy (3)
3. Granice
integracji
wyznaczone
przez
samych
niepełnosprawnych; jakich programów „integracyjnych”
chcą sami niepełnosprawni (i którzy)? Czy wszyscy powinni
podlegać presji „integracyjnej”? Utopia a inżynieria
społeczna.
Badania: nie padł postulat konieczności działań integracyjnych;
pojawiły się sugestie uwrażliwienia otoczenia na „inność”
powodowaną
dysfunkcją
(konieczność
dostosowań
architektonicznych, odmienność wrażeń i doświadczeń
zmysłowych itd.).
16
Dylematy (3)
Rekomendacja:
• ostrożność we wprowadzaniu programów „integracyjnych”, ale
konieczność przemyślenia działań mogących uwrażliwiających
otoczenie na potrzeby, problemy i oczekiwania osób
niepełnosprawnych, z pełnym udziałem tych ostatnich;
partycypacyjny sposób planowania i wdrażania zmian.
17
Dylematy (4)
4. Szukanie równowagi pomiędzy funkcją osłonową i
aktywizującą programów publicznych; jak tworzyć
programy by nie wprowadzać presji pracy i nie tworzyć
nowych podziałów społecznych?
Badania: badani na ogół odgrywali role „integranta”,
poddającego się wymogom doskonalenia do rynku pracy, ale
też – z racji swojego stanu zdrowia – byli w dużym zakresie
beneficjentami systemu zabezpieczenia. Stereotypowe
postrzeganie niepełnosprawnych jako osób z definicji
biernych, beneficjentów programów wsparcia sprzyjało ich
wykluczeniu z życia społecznego i dezaktywizacji na rynku
pracy.
18
Dylematy (4)
Rekomendacja:
• wyeliminować wszelkie bariery, które mogą pełnić funkcję
demotywującą, vide: renta socjalna, przyznawana młodym,
którzy stali się niepełnosprawnymi w okresie przed podjęciem
zatrudnienia. Dlatego za konieczne uznajemy oddzielnie tego
świadczenia od dochodów uzyskiwanych z pracy, lub
automatyczne jego przyznawanie po utracie zatrudnienia.
19
Podsumowanie
• Efekt odwrócenia (R. Boudon) – „śmietanka”,
której nikt nie zbiera (zjawisko zaniechanego
creamingu)
• Ekonomizacja instytucji obsługujących młodych
niepełnosprawnych a nie ich potencjału
• Niedokończony proces emancypacji (niepokoje
społeczne i frustracje jednostek)
Dziękuję za uwagę
Mariola Racław, ISNS UW