ocena stanu wiedzy i poglądów

SSEEM
MIINNAARRIIUUM
M IINNAAUUGGUURRUUJJĄĄCCEE
RREEAALLIIZZAACCJJĘĘ PPRROOJJEEKKTTUU CCIIVVIILLAARRCCHH W
WW
WOOJJEEW
WÓÓDDZZTTW
WIIEE LLUUBBUUSSKKIIM
M
CA/PL/SEM.1/INF.6
(Gorzów Wielkopolski, 8 lipca 2009 r.)
OCENA STANU WIEDZY I POGLĄDÓW
Niniejszej oceny stanu wiedzy i poglądów osób zainteresowanych ochroną wód przed awaryjnym
zanieczyszczeniem substancjami niebezpiecznymi dokonano na podstawie analizy danych i informacji
uzyskanych drogą ankietową. Stosowny kwestionariusz został opracowany w ramach zadania B.3
projektu CIVILARCH przez Region Wschodniej Macedonii i Tracji. Instytut Ochrony Środowiska rozesłał
wersję polską kwestionariusza wraz z zaproszeniem na seminarium do wszystkich osób potencjalnie
zainteresowanych wynikami projektu (w dniu 8.06.2009 r. wysłano 120 zaproszeń). Ponadto
kwestionariusz umieszczono na instytutowym portalu wraz z informacją o planowanym seminarium
(Gorzów Wlkp. 8.07.2009 r.) i w zakładce dokumentacja projektu. Do Instytutu do dnia 20.07.2009 r.
wpłynęło 28 wypełnionych ankiet od przedstawicieli:
q organów władzy rządowej i samorządowej, w tym struktur zarządzania kryzysowego i OC na
poziomie wojewódzkim, powiatowym i gminnym,
q służb i instytucji, włączonych zgodnie z ich kompetencjami w różnorodne działania w przypadku
wystąpienia awarii z udziałem substancji niebezpiecznych,
q instytucji związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną,
q przemysłu,
q ludności i organizacji pozarządowej.
Na podstawie zebranych informacji dokonano analizy stanu wiedzy i poglądów przedstawicieli
województwa lubuskiego w zakresie objętym projektem CIVILARCH i przedstawiono je w formie
niniejszego raportu.
Według respondentów największe zagrożenie dla rzek stanowi działalność przemysłowa (76%),
transportowa (44%), rolnicza (40%) i hodowlana (21%). Generalnie wszystkie rodzaje zagrożeń mogą
stanowić przyczynę zanieczyszczenia rzek. Z punktu widzenia zarządzania kryzysowego najistotniejsze
są awarie przemysłowe i transportowe, które wymuszają bardzo szybkie podjęcie działań ratowniczych.
Ze względu na ilość substancji, które mogą być uwolnione do środowiska wodnego, działalność
przemysłowa i transportowa objęta jest stosownymi kontrolami i środkami zapobiegawczymi. Trudniej
jest zapobiegać i/lub kontrolować zrzuty ścieków pohodowlanych lub stosowanie, z zachowaniem
środków ostrożności, preparatów niebezpiecznych w rolnictwie.
W ocenie przedstawicieli województwa lubuskiego istnieje bezpośrednie zagrożenie dla mieszkańców
sąsiadujących terenów w przypadku uwolnienia substancji chemicznych, np. instalacja chłodnicza (z
amoniakiem) w Gorzowie znajduje się w sąsiedztwie dużego osiedla mieszkaniowego. W kontekście
zagrożenia powierzchniowych ujęć wody pitnej dla ludności w wyniku uwolnień awaryjnych substancji
chemicznych ryzyko takie jest minimalne, ponieważ na obszarze województwa istnieje tylko jedno takie
ujęcie na Obrzycy. Zagrożeniem dla jakości wód tej rzeki jest przede wszystkim działalność rolnicza i
hodowlana. Na szczeblu krajowym nie są gromadzone tak szczegółowe informacje na temat zagrożeń
ludności.
Instytucje objęte ankietyzacją włączone są przede wszystkim w działania koordynacyjne (42%),
zapobiegawcze (42%), ratownicze (25%) i naprawcze (21%). Stosunkowo szeroki jest zakres
kompetencji WIOŚ od wspólnych kontroli z PSP zakładów zwiększonego i dużego ryzyka, pobór próbek
wody do analiz na różnych etapach awarii oraz udział w akcji przeciwdziałania skutkom poważnych
awarii.
Mechanizm reagowania w sytuacjach kryzysowych związanych z awaryjnymi uwolnieniami substancji
chemicznych do rzek w województwie lubuskim, zgodny z obowiązującym w Polsce systemem
prawnym, funkcjonuje efektywnie. Każdorazowo przebieg akcji ratowniczej jest analizowany w celu
wyciagnięcia wniosków, których wdrożenie przyczynia się do udoskonalenia mechanizmu reagowania.
W związku z tym nie można założyć absolutnej doskonałości jakiegokolwiek systemu, którego
funkcjonowanie weryfikuje na bieżąco, które z założonych i wdrożonych rozwiązań jest dobre, a które
jest niewłaściwe w konkretnej sytuacji. Oprócz dwóch osób, wszyscy ankietowani uznali, że mechanizm
reagowania powinien być udoskonalany przede wszystkim w zakresie podnoszenia kwalifikacji osób z
zaangażowanych instytucji podczas szkoleń (67%), poprawy monitoringu wód (63%), zintegrowanego
planowania (38%) i wzmocnienia zasobów PSP i OC (25). Istotną sprawą pozostaje szczegółowe
określenie zadań i kompetencji służb i instytucji biorących udział w akcjach związanych z awaryjnymi
uwolnieniami substancji niebezpiecznych do wód, a także udoskonalenie systemu współdziałania służb
ratowniczych i władz samorządowych, w tym na etapie doprowadzania obszarów zanieczyszczonych do
stanu wyjściowego. Zasugerowano konieczność dostosowania prawa w zakresie określenia źródła
finansowania działań naprawczych i neutralizacyjnych po awarii.
Istnieje przekonanie, że funkcjonujące struktury zapobiegania ryzyku, oparte o wymagania dyrektyw
Seveso II i Ramowej Dyrektywy Wodnej przetransponowane do prawodawstwa krajowego, oraz system
ratowniczo-gaśniczy funkcjonujący w Polsce od 1995 r. na szczeblu krajowym, regionalny i lokalnym są
odpowiednie z punktu potrzeb ochrony ludności i środowiska wodnego, ale jest pełna świadomość, że
muszą być ciągle rozwijane i udoskonalane.
Do najważniejszych zagadnień z programu edukacyjnego dotyczącego reagowania w sytuacjach
kryzysowych związanych z awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek w województwie
lubuskim zaliczono:
q ćwiczenia symulacyjne – 67%
q najlepsze praktyki – 54%,
q podstawy prawne – 17%,
Ponadto konieczne jest upowszechnianie wiedzy na temat roli i zadań poszczególnych służb i instytucji
oraz komórek w zakładach przemysłowych w zakresie funkcjonowania w sytuacjach awaryjnych.
Połowa ankietowanych uznała, że współpraca między instytucjami włączonymi w plan reagowania w
sytuacjach kryzysowych związanych z awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek i
działającymi na obszarze województwa lubuskiego jest efektywna, zaś dodatkowo 38% osób oceniło ją
na satysfakcjonującą. Tylko 3 osoby uznały dotychczasową współpracę jako niedoskonałą, ponieważ
działania ratownicze są sporadyczne i w praktycznie brak jest działań stanowiących podstawę do
zdobywania doświadczeń.
Z przekazanych ankiet wynika, że w regionie jest stuprocentowe zainteresowanie wynikami projektu
CIVILARCH, w tym udziałem w klasterze regionalnym (68%), w działalności informacyjnej i
upowszechniającej (58%) oraz w planowaniu działań i środków na potrzeby reagowania w sytuacjach
kryzysowych związanych z awaryjnymi uwolnieniami substancji chemicznych do rzek (38%). Tylko 3
osoby zadeklarowały chęć udziału w promowaniu projektów infrastruktury w celu poprawy reagowania w
ww. sytuacjach kryzysowych. Ponadto wyrażono zainteresowanie programami i metodami oceny
skażeń rzek w wyniku awaryjnych uwolnień substancji chemicznych do rzek.
Z nawiązanych kontaktów w ramach projektu CIVILARCH z przedstawicielami województwa lubuskiego
wynika żywe zainteresowanie zagadnieniami ochrony ludności i wód. W odczuciu społecznym
działalności przemysłowa z udziałem substancji chemicznych stanowi potencjalne zagrożenie. W
zależności od lokalizacji obiektów w stosunku do osiedli mieszkaniowych i sieci rzecznej, a także od
podejmowanych w nich działań prewencyjnych stanowi większe lub mniejsze zagrożenie dla ludzi i rzek.
Ze względu na położenie województwa duże potencjalne zagrożenie stwarzają awarie transportowe z
udziałem substancji niebezpiecznych, ze względu na natężenie ruchu i przewozu substancji
niebezpiecznych, szczególnie drogami, i braku dostatecznie szczegółowych informacji o trasach ich
przewozu, w tym przez obszary gęsto zaludnione lub wrażliwe i cenne ze względów przyrodniczych.
Podstawowe zalecenia dotyczące wzmocnienia sytemu zapobiegania zagrożeniom środowiska
wodnego:
q
lepsze rozeznanie potencjalnych awarii transportowych z udziałem substancji niebezpiecznych
oraz możliwych awarii w obiektach nieobjętych dyrektywą SEVESO II,
q
zharmonizowanie działań podejmowanych w województwie lubuskim z uwzględnionymi we
wspólnym planie alarmowo-ostrzegawczym dla wód granicznych RP-RFN,
q
wymiana doświadczeń i wiedzy.
Osoby zawodowo i społecznie/prywatnie zainteresowane ochroną ludności i ochroną środowiska, a w
szczególności ochroną wód i urządzeń wodnych, oraz osoby biorące udział w działaniach
prewencyjnych i ratowniczych są przekonane o pozytywnych efektach ich działalności na jakość
ekosystemów wodnych w województwie lubuskim. Są one również zainteresowane podejmowaniem
działań ukierunkowanych na zwiększenie bezpieczeństwa ludności i ograniczenia zagrożeń wód
powierzchniowych i podziemnych. Dziewiętnaście na 28 osób biorących udział w badaniach
ankietowych wyraziło zainteresowanie udziałem w pracach klasteru regionalnego, tworzonego w
ramach projektu CIVILARCH w Polsce.